И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет117/149
Дата01.04.2022
өлшемі10,59 Mb.
#29557
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   149
Байланысты:
isaev s kazirgi kazak tilindegi negizgi grammatikalyk ugymda

тымағын  басынан  алмай 
деген 
тіркесті, басыңқы сөзін өзгертсек, тек 
тымағы басынан алын- 
бай 
деп қана қүруға болады,  ал табыс септік түлғасын сақтап,
тіркесті  ты мағы н  басынан  алынбай  деп  қүруға  болмайды. 
Мүнда да басыңқы  сөздің түлғасын  ырықсыз  етіс  қосымшасы 
_ын  арқылы  сабақты  етістікті  салт  етістікке  айналдырғанда, 
табыс септік түлғасы соған сәйкес басқа түлғаға өзгеріп кетсе, 
сол тіркестегі шығыс септік түлгасындағы сөз (басынан) ондай 
өзгеріске түспей, басыңқы сыңардың грамматикалық түлгасына 
бейтарап  екенін  байқаймыз:  тымагы-н  басы-нан  алмай,  бірақ 
тымағы  басы-нан  ал-ын-баи.  Бүның өзі табыс септік жалғауы 
арқылы байланысқан сөз тіркесінің типі меңгеру деп аталса да,
116


ол меңгерудщ ерекше түрі екенін көрсетеді.  Сондықтан меңге- 
рудің бүл түрі (табыс септік жалғауы арқылы байланысқан түрі) 
тек етістікті және аралас (басыңқы компонент есім мен көмекші 
етістік) сөз тіркесінде (меңгеруде) болып, есімді сөз тіркесінде
жасалмаиды,  өиткені  есім  сөзде  саоақтылық сипат  оолмаиды. 
Ал, барыс, жатыс, шығыс, көмектес септік жалғаулары арқылы 
байланысқан сөз тіркестері (меңгеру) есімді де, етістікті де сөз 
тіркестерінің түрлерінде бірдей кездесіп отырады.
Екінші сөйлемдегі 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   149




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет