И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет132/149
Дата01.04.2022
өлшемі10,59 Mb.
#29557
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   149
Байланысты:
isaev s kazirgi kazak tilindegi negizgi grammatikalyk ugymda

бара  ма, келіп  пе? 
(бара-ды  ма емес, 
келіп-ті  ме  емес).  Сондай-ақ  сөйлеу  тілде  -мын,  -мін  жалғауы 
тек -м түрінде де кездеседі:  бара-мын-барам.
Етістіктің шартты  рай  (-са,  -се)  және  жедел  өткен  шақ (-ды, 
-ді, -ты, -ті) тұлғалы түрлері шағындалған қосымшалар жалғану 
арқылы  жіктеледі:  1-жақ жекеше  -м,  көпше  -қ,  -к;  2-жақ анайы 
жекеше -ң, көпше -ңдар, -ңдер, сыпайы -ңыз, -ңіз, көпше -ңыздар, 
-ңіздер;  3-жақта  арнайы  жалғау  жоқ.  Кейбір  ғалымдар  бұл 
қосымшалардың сыртқы түріне қарап  оларды тәуелдік жалғау 
деп  көрсетеді.  Н.  Қ.  Дмитриев  былай  дейді:  «Что  же  касается 
прошедших времен изъявительного наклонения (за исключени- 
ем  перфекта  -   см.  выше),  всех  времен  условного  наклонения, 
а  также  повелительного  наклонения,  то  оно  производится  по
140


типу  аффиксов  принадлежности.  Можно  высказать  предполо- 
жение, что аффиксами сказуемости оформляются такие накло- 
нения, содержание которых относится к действию и состоянию, 
уже  происходящим  в  действительности  или  таким,  которые 
находятся на грани  реализации.  Их можно  рассматривать,  как 
своего рода объектное выражение факта.  Другие же времена и 
наклонения,  более субъективные по  содержанию,  оформляют- 
ся  аффиксами  принадлежности»  (ИСГТЯ,  15).  Э.  В.  Севортян 
да бұндай пікірді қолдайды: «Морфологический или синтакси- 
ческий тип  выражения сказуемости в свою очередь распадает- 
ся на два вида,  из двоих  один исторически выходит к личным 
местоимениям  (образуя  местоименный  тип  сказуемости),  на- 
пример,  узб.  мен  студент буламан  «я студент»  сен  оласан  «ты 
берешь, возъмешь»,  а другой -  к 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   149




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет