И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010
жүктеу/скачать 10,59 Mb. Pdf көрінісі
|
| магына атаулы емес, грамматикалық мағынаның бір түрі бо-
лып табылатын категориялық грамматикалық мағына жай- ында гана болу керек. Қазақ тілінде грамматикалық форма дегенге белгілі бір грамматикалық топтагы создердің (сөз табының) түрлену, озгеру жүйесі болып табылатын, парадигмалық сипаттағы түлғалары, форма тудырушы қосымшалары (форма тудыратын жүрнақтар мен жалғаулар) жатады. өйткені олар (сөз табының парадигмалық сипаттағы түлғалары), ең алдымен, белгілі бір грамматикалық (категориялық грамматикалық) мағына білдірумен байланысты, екіншіден, грамматикалық мағына біреу ғана емес, түрлену жүйесіне байланысты әрі тектес, бір ыңғайлас, әрі өз ішінде бір-біріне қарама-қайшы мәндегі грамматикалық мағыналардың бірлігінен түрады. Сөйтіп, қазақ тілінде грамматикалық формаларға жалғаулар (көптік, тәуелдік, септік, жіктік) және форма тудыратын жүрнақтар (сын есімнің шырай түлғалары, етіс, күшейтпелі етістік, болымсыз етістік, түйық етістік, рай, шақ, есімше, косемше түлғалары) жатады. Грамматикалық форма, бір жағынан, создің сөйлеу проңесінде түрлену жүйесінің түлғалық көрінісі болып есеп- телсе, екінші жағынан, белгілі мәндегі грамматикалық мағынаны білдірудің жолы болып табылады. Яғни белгілі бір грамматикалық (категориялық грамматикалық) мағына белгілі бір грамматикалық формалар жүйесі я оның бір түрі арқылы беріліп отырады. Мысалы, тәуелдік мағына (оңаша түрі) 1-жақта -ым, -ім, -м, 2-жақта анайы -ың, -ің, -ң, сыпайы -ыңыз, Міне осьгадай мәндегі түлга грамматикалық форма деп аталады. 36 |