АЖ-ні есептердің құрылымдық белгілері бойынша топтастыру

3.5 АЖ-ні есептердің құрылымдық белгілері бойынша топтастыру

АЖ-лерді құру немесе топтастыру кезінде шешетін есептердін формалды-математикалық және алгоритмдік сипаттаумен байланысты мәселелер тууы мүмкін. Формальдау дәрежесінен барлық жүйенің жұмыс тиімділігіне, сонымен қатар алынып жатқан ақпараттар негізінде шешімді қабылдау үшін адамның қатысу дәрежесімен анықталатын автоматтандыру деңгейіне байланысты.

Есептерді математикалық сипатталуы неғұрлым анық болса, соғұрлым мәліметтердің компьютерлік өңдеуінің мүмкіншілігі жоғары және оны есептеу үрдісінде адамның қатысу дәрежесі соғұрлым аз болады. Бұл есептердің автоматтандыру дәрежесін анықтайды.

АЖ-лер құрылатын есептердің үш түрін ажыратады:

• 
  құрылымдық (формалдық),
  
• 
  құрылымдық емес (формалданбайтын),
  
• 
  жартылай құрылымдық.
  
• 
  Құрылымдық есеп – барлық элементтері мен олардың арасындағы өзара
  

• 
  Құрылымдық емес есеп – элементтерді анықтауға және оларды
  

• 
  Құрылымдық есепте дәл шешу алгоритімі бар, оның мазмұнын математикалық модельдер үлгісінде көрсетуге болады. Мұндай есептерді, әдетте бірнеше рет шешуге тура келеді. Құрылымдық есептерді шешу кезінде ақпараттық жүйелерді пайдалану мақсаты - олардың шешуін толық автоматтандыру, сондай-ақ адамның рөлін нөлге келтіру.
  

Математикалық сипаты мен алгоритімін құру мүмкін еместігінен құрылымдық емес есептерді шешу үлкен қиыншылықтармен байланысты. Мұнда АЖ-ні пайдалану мүмкіншілігі зор емес. Бұл жағдайда шешім, адамның өзінің тәжірибесі негізінде эвристикалық ойынан және мүмкіншілігінде қарай әр түрлі қайнар көздерден жанама ақпараттар түрінде қабылданады.

Мысалы. Өздеріңіздің студенттік тобыңыздағы өзара қарым-қатынасты қалыптастырып көріңіздерші. Сіз бұны істей алуыңыз екіталай. Бұл есеп үшін психологиялық және әлеуметтік факторлар маңызды, оларды алгоритм түрінде сипаттау өте қиын. Кейін, қандай да болсын ұйымның жұмыс тәжірибесінде толығымен құрылымдық немесе мүлде құрылымдық емес есептер салыстырмалы түрде қолданылады. Көптеген есептер туралы тек элементтерінің бөлігі мен олардың арасындағы байланыстың белгілі болатының айтуға болады. Ондай есептер жартылай құрылымдық деп аталады. Осы жағдайда АЖ-ні құруға болады. Онда алынатын ақпарат адаммен талданады да, анықтайтын рөлді ойнайтын болады. Осындай ақпараттық жүйелер автоматтандырылған болып саналады, өйткені олардың қызмет істеуіне адам қатысады.

Жартылай құрылымдық есептерді шешу үшін пайдаланылатын АЖ-дің түрлері.

Жартылай құрылымдық есептерді шешу үшін пайдаланылатын АЖ екі түрге бөлінеді:

• 
  басқарушылық есеп берулерді құратын және ең алдымен мәліметтерді (іздеу, іріктеу, желімдеу, сүзгілеу) өңдеуге бағытталған. Осы есеп берулердегі мәліметтерді қолдана отырып, басқарушы шешім қабылдайды;
  
• 
  шешімнің мүмкіншілік баламасын өндейтін. Бұл кезде шешімді қабылдау ұсынылған баламаның ішінен біреуін таңдап алуға әкеп соғады.
  

• 
  әр түрлі көздерден алынатын мәліметтердің қисынын құру;
  
• 
  оны немесе басқа да мәліметтер көзін жылдам қосу немесе алып тастау және мәліметтерді іздеу кезінде көздерді автоматты түрде ауыстырып қосу;
  
• 
  мәліметтер базасымен басқару жүйелерінің мүмкіншіліктерін пайдаланумен мәліметтерді басқару;
  
• 
  ақпараттық қамтамасыз ету жүйесіне енетін, басқа да мәліметтер базасынан осы типтегі мәліметтердің қисынды тәуелсіздігін табу;
  
• 
  мәліметтер базасын толықтыру үшін ақпараттар ағымын автоматты түрде қадағалау.
  

Модельдік АЖ-дің негізгі қызметтері мыналар:

• 
  «қалай істеу керек, егер?», «егер, былай істесем не болады?» түрлеріндегі модельдеудің негізгі есептердің шешімін қоса отыра, типтік математикалық модельдер ортасында жұмыс істеу мүмкіншілігі, сезгіштікті талдауы және т.б.;
  
• 
  модельдеудің нәтижелерін жеткілікті жылдам және барабар түсіндіру;
  
• 
  оперативтік дайындық және кіріс параметрлер мен модельді шектеуін түзету;
  
• 
  модель динамикасының графикалық бейнелеу мүмкіншілігі;
  
• 
  пайдаланушыға қалыптастырудың қажет қадамдарын және модель жұмысын түсіндіру мүмкіншілігі.