І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография



Pdf көрінісі
бет79/121
Дата27.11.2023
өлшемі1,17 Mb.
#129731
түріМонография
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   121
Байланысты:
Кенесбаев pdf

қ
,
ғ
,
ң
,
һ
).
 
Тіл арты мен кӛмей 
дыбыстары қазақ тіліне тән, олар осы тілдің ҧлттық ерекшелігін кӛрсетіп 


тҧрады" [47, 76-77-бб.]. Алайда олар акустика-артикуляциялық жағынан біріне-
бірі ҧқсамайтын дербес фонемалар болып кӛрінгенімен, фонологиялық 
тҧрғыдан бір-ақ қызметті атқарады. 
 
Ц
,
 ч – 
аффpикат фонемалаp. Бҧлаpдың әpқайсысы екi элементтен тҧpады. 
Мәселен, 
ц
фонемасында 
т
,
с
элементтеpi баp; 
ч
фонемасында 
т
,
шь
элементтеpi баp. Бҧл екеуi де қатаң фонемалаp тобына жатады. Ғалымның 
айтуынша, бҧл фонемалаp айтылу оpны жағынан ажыpатылады: бipi (
ц
)
– 
тiс 
фонемасы, екiншiсi (
ч
)
 – 
альвеоляp фонема.
Сӛздің шығу тӛркіні мен тіл дыбыстарының даму тарихын саралаған 
ғалым Б.Сағындықҧлы: "
тс
(
ц
), 
тш
(
ч
) аффрикаттары кейінгі дәуірде 
т
,
с
,
ш
сияқты ҧсақ дыбыстарға бӛлініп жатса, ӛзінен бҧрынғы дәуірде, сӛз жоқ, ӛзінен 
кҥрделі аффрикаттың қҧрамына енген. Одан әрі тарихтың терең қойнауына 
барған сайын диффузды элементке ҧласуға тиіс",

деп, бҧл дауыссыздардың 
тҥп тӛркіні диффузды элемент болғанын айтады. Ғалым бҧл аффрикаттардың 
қазіргі заманнан ежелгі дәуірге қарай ӛзгеру, қҧбылу динамикасын былайша 
кӛрсетеді: 
фонема – аффрикат – күрделі аффрикат – ... – диффузды элемент
[167, 30-б.]. 
Ызың дауыссыз фонемалаpға мыналаp жатады: 
ш
,


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   121




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет