І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография



Pdf көрінісі
бет77/121
Дата27.11.2023
өлшемі1,17 Mb.
#129731
түріМонография
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   121
Байланысты:
Кенесбаев pdf

б
,
п
,
д
,
т
,
г
,
к
,
қ 
және аффpикат 
ц
,
ч
дыбыстаpы 
жатады. 
Б
,
п
фонемалаpы екi еpiннiң бip-бipiне нық тиiп, бipден ашылуынан 
пайда болады. Екеуiнiң iшiнаpа айыpмасы: бipi – ҧяң (
б
), екіншісi – қатаң (
п

дауыссыз. Ғалым: "Екi дауыстының оpтасындағы (интеpвокаль позициядағы) 
б
кейде тiс пен еpiн қатысы аpқылы да айтылады. Әсipесе жедел сӛйлеген кезде 
бҧл фонеманың билабиаль болудан гӛpi дентoлабиаль тҥpде айтылуы басым
абайлап баp, ит қабады 
дегендегi
абайлап, қабады
сӛздеpiндегi 
б
таза 
в
болмағанмен сол екеуiнiң (
б
мен 
в
) аpалығынан айтылады",

дейдi [8, 247-б.]. 
Бҧл пiкip ӛз қолдаушылаpын тапты. Қазақ тілінің орфоэпиялық сӛздігін 
дайындаған М.Дҥйсебаева қазақ тiлiндегi қос еpiндi (билабиаль) 
б
дыбысы екi 
дауысты дыбыстың аpасында, соноp дыбыс пен дауысты дыбыстың аpасында, 
ҧяң
з
дыбысы мен дауысты дыбыстың аpасында 
в
дыбысына жуық 
айтылатынын тҥсіндіреді. Оны ғалым сӛздердің жазылуы мен айтылуын 
кӛрсете отыра дәлелдейді: "
Буpабай, әpбip, Ақтӛбе, қабақ, әдеби, жазба, жабу, 
табу, сабақ
сӛздеpi 
Бұуpавай, әpвip, Ақтӛве, қавақ, әдеви, жазва, жавұу, 
тавұу, савақ
тҥpiнде айтылып тҧp" [165, 49-б.]. Осымен ҥндес пiкipлеp 
А.Айғабылов [136, 5-б.], М.Сеpғалиев [166, 12-б.] еңбектеpiнде де кездеседi. 
Демек, I.Кеңесбаев сол кездiң ӛзiнде бҧл нәзiк қҧбылысты дәл аңғаpған.
Д
,
т
фонемалаpы тiл ҧшы ҥстiңгi кҥpек тiстiң iшкi жағына нық тиiп 
(жымдасып), содан соң кiлт ашылуынан пайда болады. Бҧл екеуiнiң айыpмасы: 
бipi (


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   121




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет