Ы дыбысының айтылу кемшіліктері және түзету тәсілдері

33-сурет. Ы фонемасының 

артикуляциялық кескіні 

(профилі) 

 

Ы  дыбысы  дауыстылардың  ішіндегі  кемшілікке 

ыңғайлысы.  Оның  жасалу  механизмі  мынадай:  ерін 

белсенді  емес,  төменгі  жоғарғы  тістердің  арасында 

саңылау болады. Тіл ұшы төмен, тіл үстінің ортадан 

кейінгі  бөлігі,  таңдай  ортасына  көтерілген  тіл, 

бүйірлі түпкі азуларға тиеді. Тіл И дыбысындағыдай 

кейіндеу  орналасады.  Жұмсақ  таңдай  көтеріліп, 

мұрын  жолын  жабады,  дауыс  перделері  бірігіп, 

тербеледі (33-сурет). 

Ы дыбысын айту кемістіктері мынандай Ы  дыбысының орнына I айтылады. 

Мысалы, ыдыс-ідіс, сөйтіп дыбыстар жіңішке айтылады.  

көмегімен Ы 

фонемасын кою

 

Ы  дыбысын  еліктеу  арқылы  түзетудің  алғашқы 

шарты  оны  I  дыбысының  айтылуымен  салыстыру 

тілдің  оларды  айтқандағы  орналасу  айырмасын 

көрсетіп түсіндіру және оны қолмен бейнелеу. 

Баланың  айна  алдындағы  жаттығуы  кейде  нәтиже 

береді. 

Алайда  көбіне  шпательге  суйенуге  тура  келеді, 

балаға пи-пи-пи буын тіркесін айтқызады.  

Жаттығуды  пайдаланғанда  логопед  баланың  аузына  шпательді  еңгізіп, 

онымен  тіл  алдын  тежеп  ұстайды.  Шпатель  П  дыбысын  айтуға  кедергі 

келтірмейді, ал дауыстыны өзгертіп И дыбысы автоматты түрде Ы дыбысына 

ауады пи-пи-пи буындары пы-пы-пы түрінде сезіледі. Сондай жолмен би, ми, 

фи, ви буындарынан бы, мы, фы, вы алынады (34-сурет). 

Артикуляцияны бекіткенде баланың шпательмен, саусақпен тілді қажет 

механикалық  әдіс  тоқтатылады.  Еріндік  дауыстылардан  кейін  келетін  Ы 

дыбысын  айтып  үйренген  бала,  оны  басқа  фонетикалық  жағдайларда  да 

пайдалана алады. Ы дыбысы бекіткенде оның дыбысынан ажырату, оқу мен 

жазуды түзету жаттығуларына көңіл бөлу керек.