Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы

294 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Gazätala yazılġansa, (Gazetede yazıldığına göre/Gazetede yazıldığı gibi) (Keskin 2004: 55) 

Kültäkin  hürmätinä  quyulġan  stellala  taswirlanġansa…(Kültekin  anısına  dikilmiş  taşta  tasvir 

edildiği gibi…) (Keskin 2004: 55) 

-ĞAnsI;  -ĠAn,  -QAn  sıfat-fiil  eki  üzerine,  ünlüsü  daralmış  –sa/-sä  eşitlik  eki  ya  da  sebep  hali  –

üsün  ekinin  yıpranmasıyla  oluşmuş  –sı/-si  şeklinin  gelmesiyle  oluşmuştur.  Zarf-fiil  ekinin  daha  çok 

miktar  bildiren  zarf-fiiller  yapması  sıfat-fiil  eki  üzerine  gelen  ekin  eşitlik  hali  eki  olma  ihtimalini 

güçlendirmektedir. 

Tüşᶜgimdä ülgänsi, (Döşeğimde ölene kadar,…) (Keskin 2004: 61) 

Tañ atqansı, (Tan atıncaya kadar,) (Keskin 2004: 61) 

I.2.3. ĞAs/ -QAs

5

; basit mi yoksa birleşik mi olduğu  konusunda karar verilmesi güç bir zarf-fiil 

ekidir. Eski Türkçe döneminde görülmeyen ek kullanılışı ve işlevi bakımından Batı sahasında EAT’nin 

sonları Osmanlı döneminin başlarında sınırlı sayıda kelimede kullanılan –ġaç/-geç (Ergin 1980: 346) zarf-

fiil ekini hatırlatmaktadır. 

Häldän tayġas (halden düşünce)(Keskin 2004: 64) 

Haldatġa alınġas (Askere alındığımızda) (Keskin 2004: 64) 

I.2.4. -IşlAy, fiil ismi (mastar)eki –ış/-iş (Yazıcı Ersoy 2007: 763) üzerine –lay/-läy benzetme hali 

(Yazıcı Ersoy 2007: 768) gelmesiyle oluşmuştur. Hal ve zaman bildiren zarf-fiiller türetir. 

…qaytışlay birür üsün (döndüklerinde vermeleri için) (Keskin 2004: 72) 

Mäskäwzän qaytışlay,  (Moskova’dan dönerken, ) (Keskin 2004: 72) 

I.2.5. –mAs olumsuz geniş zaman eki üzerine hal eklerinin gelmesiyle oluşan zarf-fiiller 

Ek,  fiilden  fiil  türeten  olumsuzluk  ekinin  –ma/-me’nin  üzerine  –s  (

gelmesiyle oluşmuş geniş zaman ekinin olumsuz şeklidir. 

-mAšQA; -mAs olumsuz geniş zaman eki (Yazıcı Ersoy 2007: 779) üzerine yönelme eki –QA’nın 

gelmesiyle oluşmuştur. Sebep bildiren zarf-fiiller türetir. 

Min barmasqa (Ben gitmemek için,) (Keskin 2004: 74) 

…awılınan qabat sıqmasqa (…köyünden tekrar çıkmamaya, )(Keskin 2004: 74) 

-mAštAn; -mAs olumsuz geniş zaman eki üzerine –tAn ayrılma hali ekinin gelmesiyle oluşmuştur. 

Hal bildiren zarf-fiiller oluşturur. 

Uzaq uylap turmastan, (Çok fazla düşünmeden, )(Keskin 2004: 75) 

…bildirmästän arttan qilip, (…hissettirmeden arkadan gelip, ) (Keskin 2004: 76) 

-mAštAy;  -mAs  olumsuz  geniş  zaman  eki  üzerine  –tay/-täy  benzetme  hali  ekinin  gelmesiyle 

oluşmuş  bir  zarf-fiil  ekidir.  –rzAy/-IrzAy  zarf-fiil  ekinin  olumsuzudur  (Keskin  2004:  79).  Hal  bildiren 

zarf-fiiller oluşturur.  

…qabat barmastay, (tekrar gitmeyecekmiş gibi) (Keskin 2004: 79) 

…mäñgi ayrılmastay (…hiç ayrılmayacakmış gibi, ) (Keskin 2004: 79) 

I.2.6. –a/-y zarf-fiil ekinin mA olumsuzluk eki üzerine gelmesiyle oluşmuş –zarf-fiil eki -mAy 

üzerine hal eklerinin gelmesiyle oluşan zarf-fiiller 

-mAy,  eki  olumsuzluk  eki  üzerine  zarf-fiil  eki  A/-y’nin  gelmesiyle  oluşmuştur.  Aslında  birleşik 

yapıl kabul etmek gerekmez. Çünkü bu ek  (I)p, (U)p, (O)p zarf-fiil ekinin olumsuzudur. Ancak bu ekin 

üzerine hal eklerinin gelmesiyle yeni zarf-fiiller oluştuğu ve diğer Türk lehçelerinde de mA(z)dAn gibi 

bir sıfat-fiil eki düşmüş birleşik yapı olduğu için bu şekilde birleşik kabul etmek gerekir. 

Aşamay yaşap bulmay (Yemeden yaşanmaz) (Keskin 2004: 80) 

Uylamay  aytqan,  awırımay  ülgän  tiyzär.  (Düşünmeden  konuşmuş,  hasta  olmadan  ölmüş  derler) 

(Keskin 2004: 80) 

-mAyIrAQ; -mAy olumsuz zarf-fiil eki üzerine –rAQ karşılaştırma (Yazıcı Ersoy 2007: 762) veya 

sınırlama  hali  ekinin  gelmesiyle  oluşmuştur  (Keskin  2004:  83).  Hal  bildiren  zarf-fiiller  türetir.  İki  ek 

                                                      

5

 Bayrak, ekin –Qas şeklinin de olduğunu belirtmesine rağmen hiçbir örnekte bu şekil kullanılmamıştır bk. Bayrak 

(2008: 68) 

295 

Prof. Dr. Hikmet KORAŞ/Başkurtçadaki Zarf-Fiiller Üzerine Bir Değerlendirme  

arasındaki  I  ünlüsünü  ekte  kalıplaşarak  işlevini  kaybetmiş  teklik  üçüncü  şahıs  iyelik  eki  ya  da  türeme 

kabul etmek mümkündür. Hal bildiren zarf-fiiller türetir. 

…uylamayıraq ısqındırzı. (…düşünmeden laf etti.) (Keskin 2004: 83) 

…abaylamayıraq qalhañ (…farkına varmadan kalırsan) (Keskin 2004: 83) 

-mAyInsA; -mAy olumsuz zarf-fiil eki üzerine teklik üçüncü şahıs iyelik eki, sonra zamir n’si ve 

eşitlik eki gelerek oluşmuş bir ek izlenimi vermektedir.  Eşitlik ekinden önceki n bize kendisinden önceki 

ünlünün  teklik  üçüncü  şahıs  iyelik  eki  olduğunu  hissettirmektedir.  Ancak  örneklerde  diğer  şahıs  iyelik 

eklerinin kullanılmaması teklik üçüncü şahıs iyelik ekinin yapı içinde donarak işlevini yitirdiği intibaını 

vermektedir. (Bu ekin oluşumunu –mA-y-InsA şeklinde yorumlamak da mümkündür.) 

Diğer zarf-fiil eklerine göre daha geniş bir kullanımı vardır. Ek hem hal bildiren hem sebep bildiren 

hem de zaman bildiren zarf-fiil olarak kullanılmaktadır. 

…burulup qaramayınsa (…dönüp bakmadan) (Keskin 2004: 84). 

…itäginän ısqındırmayınsa (…eteğini bırakmadan) (Keskin 2004: 84). 

…halıq fikirin hanġa huqmayınsa (…halkın fikrine saygı göstermediğinden) (Keskin 2004: 86). 

Kürtkä batqan ayağın sıġara almayınsa (Kara batan ayağını çıkaramadığı için) (Keskin 2004: 86). 

Şul vaqıt ütmäyinsä (Bu vakit geçmedikçe…) (Keskin 2004: 87). 

…hüzün aytıp bütmäyinsä (…sözünü bitirmeden) (Keskin 2004: 87). 

-mAyInsArAQ; -mAyInsA zarf-fiil ekinin  –rAQ sınırlama ve  mukayese eki  (Yazıcı Ersoy 2007: 

762) ile genişlediğini söylemek mümkündür. 

Üzi lä uylamayınsaraq qılandı şul. (kendisi de düşünmeden yerine getirdi.) (Keskin 2004: 87). 

-mAysA;  eki,  -mAy  zarf-fiil  eki  üzerine  eşitlik  ekinin  gelmesiyle  oluşmuş  şeklinde  bir  yorum 

yanında –mA olumsuzluk eki üzerine –y şimdiki zaman sıfat-fiil eki ve üzerine eşitlik ekinin gelmesiyle 

oluşmuş şeklinde yorumlamak da mümkündür. 

Ek, hal ve zaman bildiren zarf-fiiller türetir. 

Üzin şahit qılmaysa (kendini şahit etmeden) (Keskin 2004: 88). 

Yuqlamaysa tüni buyı… (Uyumayıp gece boyu…) (Keskin 2004: 88). 

Küzzän yazlıqtırmaysa… (Gözden kaçırmadan…) (Keskin 2004: 89) 

-mAysArAQ; -mAysA zarf-fiil ekinin –rAQ karşılaştırma ve sınırlama eki ile genişlemiş şeklidir. 

Hal bildiren zarf-fiiller türetir. 

…unıñ  tärän  uyınan  ayırırġa  banzatlanmaysarak.  (…Onu  derin  düşüncesinden  ayırmaya  casaret 

edemeden.) (Keskin 2004: 90) 

-mAysI;  -mAysA  zarf-fiil  ekindeki  eşitlik  ekinin  ünlüsünün  daralmış  şekli  gibidir.  İşlev  olarak  –

mAysA zarf-fiil ekinin aynısıdır. 

Hal, sebep ve zaman bildiren zarf-fiiller türetir. 

Ällä añlap, ällä añlamaysı (bilmem anlayıp bilmem anlamadan) (Keskin 2004: 91). 

Kirgihi kilmäysi kolhozġa (Giresi gelmeyip kolhoza) (Keskin 2004: 91). 

Ällä ni yibärmäysi (Bilmem ne göndermeden) (Keskin 2004: 91). 

I.2.7. miş sıfat-fiil eki üzerine hal ve işletme eklerinin gelmesiyle oluşan zarf-fiiller 

-mǐşkä;  Eski  Türkçedeki  öğrenilen  geçmiş  zaman  sıfat-fiil  eki  –mIş  üzerine  yönelme  hali  ekinin 

gelmesiyle oluşmuştur. Ekin; kür-, işit-, bil-, hiz- fiilerinin olumsuz şekillerinde kullanılması da (Keskin 

2004:  93)  bu  tespiti  doğrulamaktadır.  Ekten  sonra  halış-  fiili  mutlaka  gelir.  Ek,  hal  bildiren  zarf-fiiller 

türetir. 

…qarap kürmämişkä halışıp (…bakıp görmemiş gibi yaparak) (Keskin 2004: 93). 

…üzi lä bını işitmämişkä halıştı. (…kendisi de bunu işitmemiş gibi davrandı.) (Keskin 2004: 93) 

-mǐşläy; Eski Türkçedeki öğrenilen geçmiş zaman sıfat-fiil eki –mIş üzerine benzetme eki –lay/-läy 

(Yazıcı Ersoy 2007: 768) gelmesiyle oluşmuştur. Yalnız ayt- fiilinde kalıplaşmış olarak kullanılır (Keskin 

2004: 94). Ek, hal bildiren zarf-fiiller türetir. 

…kolhoz predsedateli äytmişläy (…kolhoz başkanının söylediği gibi) (Keskin 2004: 94). 

…üzi äytmişläy… (…kendisinin söylediği gibi… ) (Keskin 2004: 94). 

296 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

I.2.8. –r/ (I)r sıfat-fiil eki üzerine hal eklerinin gelmesiyle oluşan zarf-fiiller 

-rĞA,  -IrĞA,  -UrġA;  -r,  -(I)r,  -(U)r  sıfat-fiil  eki  (Ertürk  2008:  82-96)  üzerine  ĠA  yönelme  hali 

ekinin gelmesiyle oluşmuştur. Ek, sebep bildiren zarf-fiiller türetir. 

…yigittar attarzi ülän utlarġa yibarzi. (…delikanlılar atları çayıra otlamaları için saldılar.)(Keskin 

2004: 141)  

…aşarġa äziränip (…yemek için hazırlanıp) (Keskin 2004: 141) 

-ržAy,  -IržAy,  -UržAy;  sıfat-fiil  eki  –(I)r  (Ertürk  2008:  82)  üzerine  –zAy  benzetme  eki  (Yazıcı 

Ersoy 2007: 768) gelmesi suretiyle oluşmuştur. Ek, hal bildiren zarf-fiiller türetir. 

…bütä halıqı aşaržay bulıp (…bütün halkı yiyecek gibi olup) (Keskin 2004: 145). 

…güzäl turmuş qalıržay bulha (…güzel bir hayat kalacak gibi olursa) (Keskin 2004: 145). 

I.2.9. -wInsA, -IwInsA, -UwInsA 

-w  fiil  ismi  (mastar)  eki  (Yazıcı  Ersoy  2007:  764)  üzerine  teklik  üçüncü  şahıs  iyelik  ekinin 

kalıplaşması  ve  zamir  n’si  ile  eşitlik  ekinin  (Yazıcı  Ersoy  2007:  768)  terkibiyle  oluşmuştur

6

.  Ek,  hal 

bildiren zarf-fiiller türetir. 

Mäwsilä uylawınsa, … (Mäwsilä’nin fikrine göre, …) (Keskin 2004: 147). 

R.R. Kuzeyev raslawınsa, …(R.R. Kuzeyev’in doğruladığı gibi, ...) (Keskin 2004: 147). 

I.2.10. -p zarf fiil eki üzerine isim işletme eklerinin gelmesiyle oluşan zarf-fiiller 

Normalde  zarf-fiil  eklerinin  üzerine  enklitik  olarak  kullanılan  hal  ekleri  ve  zarf-fiil  ekleri 

gelebilmektedir. Zarf-fiil eklerinin bu şekilde genişlediği görülen bir durumdur. Ancak buradaki zarf-fiil 

ekinin  Türkistan’daki  Özbek  Türkçesi  vd.  gibi  Türk  lehçelerinde  öğrenilen  geçmiş  zaman  eki  olarak 

kullanıldığı  bilinen  bir  durumdur.  –p’nin  öğrenilen  geçmiş  zaman  eki  olarak  kullanılmadığı  Başkurt 

Türkçesinin de diğer lehçelerdeki bu kullanımı aldığı düşünülebilir. 

-bIrAq,  IbIrAQ,  -UbUrAQ;  öğrenilen  geçmiş  zaman  eki  –b  (-p)  üzerine  –rAQ  karşılaştırma  ve 

sınırlama ekinin gelmesi suretiyle oluştuğu söylenebilir. 

Urabıraq barayıq äli,…(Etrafını dolaşarak gidelim, …) (Keskin 2004: 134)  

Azımdı ülsäbiräk atlarġa käräk. (Adımı ölçerek atmak gerek.)(Keskin 2004: 134) 

-(I)pQAy;  (I)-p  üzerine  –Qay  küçültme/eşitlik  (Biner  2014:  71)  gelmesi  suretiyle  oluşmuş 

olmalıdır.  Başkurt  Türkçesinde  eşitlik  eki  –sa/-se  (<-ca/-ce)  ise  de  –ca/-ce  ekinin  hem  küçültme  hem 

eşitlik  işlevinden  hareketle  benzer  bir  durumun  Başkur  Türkçesindeki  küçültme  ifade  eden  ek  için  de 

olacağı düşünülebilir. Bu şekilde teşekkül ettiğini düşündüğümüz ek kendisinden sonra sadece yat- fiilini 

almakta ve onunla kullanılmaktadır (Keskin 2004: 136). 

Kükäripkäy yatqan, … (Yeşerip uzanan, …) (Keskin 2004: 136). 

Sonuç  olarak  Türkiye’de  Başkurt  Türkçesi  ile  ilgili  çalışmaların  hepsinde  zarf-fiil  ekleri  sayı  ve 

yazım olarak farklı şekillerdedir. Bu durum, bir taraftan çalışmayı yapan kişilerin çevriyazı sisteminden 

kaynaklansa da diğer taraftan taranmış metinlerden yapılan tespitlerdeki farklılıklar imla birliğinin henüz 

sağlanamadığı intibaını vermektedir. Değerlendirdiğimiz zarf-fiil eklerini, konu ile ilgili en geniş çalışma 

olan Keskin’in (2004)tezinden aldık. 

Yaptığımız  çalışmada  –a/ä,  -y  ve  –p  zarf-fiil  eklerinin  dışındaki  zarf-fiillerin  birleşik  yapıda 

olduğunu gördük.  

Bu ekler içinde  -ĠAs  zarf-fiil ekinin birleşik olup olmadığı tartışılabilir. Diğerlerinin birleşik bir 

yapı olduğu büyük ihtimaldir.  

Birleşik yapıda olan zarf-fiillerden –ArAQ; -rĞA, -IrĞA, -UrġA; -ržAy, -IržAy, -UržAy eklerinin, 

-r, (I)r, -(U)r, -Ar sıfat-fiil eklerinin üzerine hal ve isim çekim eklerinin gelmesiyle,  

-ĠAnĠA,  QAnĠA;  -ĞAndA;  -ĞAndAn;  -ĞAndAy,  QAndAy;  -ĞAnlIQtAn;  -ĞAnsA;  -ĞAnsI 

eklerinin –Ġan sıfat-fiil eki üzerine isim hal ve diğer çekim eklerinin gelmesi suretiyle, 

-mAšQA; -mAštAn; -mAštAy eklerinin geniş zamanın olumsuzu –mAš üzerine isim hal ve çekim 

eklerinin gelmesi suretiyle, 

                                                      

6

  Ekteki  –w,  Başkurtçaya  yakın  diğe  Türk  lehçelerinde  öğrenilen  geçmiş  zaman  eki  olarak  kullanılan  –p  ekinin 

sedalılaşmış ve –w’ye dönüşmüş şekli de olabilir. 

297 

Prof. Dr. Hikmet KORAŞ/Başkurtçadaki Zarf-Fiiller Üzerine Bir Değerlendirme  

-mAyIrAQ;  -mAyInsA;  -mAyInsArAQ;  -mAysA;  -mAysArAQ;  -mAysI  eklerinin  –mAy  şimdiki 

zaman eki üzerine hal ve isim çekim eklerinin gelmesiyle 

-mǐşkä; -mǐşläy eklerinin Eski Türkçedeki öğrenilen geçmiş zaman sıfat-fiil eki üzerine hal ve isim 

çekim eklerinin gelmesi suretiyle, 

-wInsA, -IwInsA, -UwInsA eklerinin fiil ismi eki üzerine isim çekim eklerinin gelmesi suretiyle, 

-bIrAq, IbIrAQ, -UbUrAQ; -(I)pQAy eklerinin ise diğer Türk lehçelerinde öğrenilen geçmiş zaman 

eki olarak kullanılan –p üzerine isim çekim eklerinin gelmesi suretiyle oluştuğu söylenebilir. 

Tespit edilmiş zarf-fiil ekleri Keskin (2004) e ait bir tez çalışmasından alınmıştır. Yapılacak ciddi 

bir tarama bu şekilde kullanılan zarf-fiil sayısını daha da artıracaktır. 

Ancak  Başkurt  Türkçesi  ve  özellikle  fiil  çekimleri  ve  zarf-fiillerle  sıfat-fiiller  üzerine  yapılan 

çalışmalarda, Türkiye Türkçesinde olduğu gibi bu şekiller üzerinde durulmamıştır. İyelik ekini bünyesine 

aldığı  için  geçici  birleşik  olarak  adlandırdığımız  zarf-fiil  şekillerine  ise  rastlanmamıştır.  Bünyesinde 

iyelik eki olduğunu düşündüğümüz -mAyIrAQ; –mAyInsA; –mAyInsArAQ; -wInsA, -IwInsA, -UwInsA 

eklerinde  ise  teklik  üçüncü  şahıs  iyelik  eki  dışında  başka  iyelik  ekleri  ile  kullanıma  rastlanmadığı  için 

iyelik eklerinin yapı içinde donduğu ve kalıplaşma olduğu büyük ihtimaldir. 

KAYNAKÇA 

Bayrak, Müzekka (2008),  “Masallar” Adlı Metin Esasında Başkurt Türkçesinde Fiil, (Trakya Üniversitesi Sosyal 

Bilimler Enstitüsü) yayımlanmamış YLS Tezi, Edirne. 

Biner, İsmet (2014), Başkurt Dili Grameri, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü Yayınları. 

Ergin, Muharrem (1980), Türk Dil Bilgisi, 5. Baskı, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.  

Ersoy, Fatma (2008), Başkurt Türkçesinde Sıfat-Fiil Ekleri ve İşlevleri, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 

Yayımlanmamış YLS Tezi), Ankara. 

Gabain, a. Von (1988), Eski Türkçenin Grameri, (çev. M. Akalın), Ankara, TDK Yayınları. 

Keskin,  Ramazan  (2004),  Başkurt  Türkçesinde  Zarf-Fiiller,  (Gazi  Üniversitesi  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü 

Yayımlanmamış YLS Tezi ), Ankara. 

Koraş, Hikmet (2013), “Türk Lehçelerinde Hal Ekleri ve İsim Çekim Ekleri ile Teşkil Edilen Zarf-fiil Şekilleri ve 

Türkiye Türkçesinde Karşılıkları”, VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (20-25 Ekim 2008), C. III, 

Ankara, TDK Yayınları, s. 2865-2910. 

Şirin User, Hatice (2006), Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Ankara, Akçağ Yayınları. 

Türkoğlu,  İsmail  (2012)  “Başkırtlar-Tatarlar.  Dil  ve  Edebiyat.  Başkırt  Dili”,  Türkiye  Diyanet  Vakfı  İslam 

Ansiklopedisi, C. 41, Ankara, s. 505-506. 

Yazıcı Ersoy, Habibe (2007), “Başkurt Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. A. Bican Ercilasun), Ankara Akçağ 

Yayınları. s. 749-809. 

Yılmaz, Emine (?) “Başkurtça”, 

http://yunus.hacettepe.edu.tr/~eminey/makaleler/ nogayca.pdf

 (20/02/2016). 

 

 

298 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 

DEDE KORKUT HİKÂYELERİNİN  

İŞLEMSEL ÇÖZÜMLEME YAKLAŞIMI AÇISINDAN İNCELENMESİ 

Okt. Hüseyin TAŞ



 

Özet: Bu araştırmanın amacı, Dede Korkut hikâyelerini Transaksiyonel Analiz Kuramı (İşlemsel Çözümleme 

Yaklaşımı) açısından incelemek, hikâye kahramanlarının davranışlarında bu kuramdaki üç benlik durumunun 

bulunup  bulunmadığını  tespit  etmektir.  Araştırmada  nitel  araştırma  tekniklerinden  doküman  analizi  tekniği 

kullanılmıştır. Dede Korkut hikâyelerinden Uşun Koca Oğlu Segrek Destanı seçilmiş, Transaksiyonel Analiz 

Kuramı’ndaki benlik durumlarına göre incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Dede Korkut hikâyeleri, Transaksiyonel Analiz Kuramı 

Scrutinizing of Dede Korkut Tales In Terms of Transactional Analysis Theory 

Abstract:  Objective  of  this  research  is  to  analyze  Dede  Korkut  Tales  in  terms  of  Transactional  Analysis 

Theory and to determine three ego state in behaviors of heroes in tales does exist or not. Document analysis 

technique  through  qualitative  research  techniques  is  being  used  in  this  research.  “Uşun  Koca  Oğlu  Segrek 

Destanı”  of  the  tales  of  Dede  Korkut  have  been  selected  and  analyzed  in  accordance  with  ego  states  in 

Transactional Analysis Theory. 

Keywords: Dede Korkut tales, Transactional Analysis Theory 

Giriş 

Eric Berne tarafından temelleri atılan iletişim, kişilik ve terapi konusunda çok etkili bir kuram olan 

İşlemsel  Çözümleme  Yaklaşımı  (Transaksiyonel  Analiz  Kuramı),  bireyler  arasında  değişen  ilişkiyi  ve 

iletişimi, bireyin diğer bir bireyden farklılığını ve diğer bireylerle iletişim kurduğunda nasıl davrandığını 

açıklamaya çalışan bir yaklaşım olarak belirtilmektedir (Akkoyun, 2007: 5; Berne, 1988: 9).  

Transaksiyonel Analiz kuramı insanı olumlu bir şekilde insancıl bir yaklaşımla ele alan bir anlayışa 

sahiptir. Bu kuramın temel felsefesini aşağıdaki şu anlayışlar oluşturur. 

Herkesin  düşünme  kapasitesi  vardır:  İnsanlar  çevrelerinde  ve  kendilerinde  olan  olayların  ne 

olduğunu kavrayabilme kapasitesine sahiptir. Önemli bir beyin hasarına sahip olmayan herkesin düşünme 

kapasitesi  vardır.  Bu  nedenle  hayattaki  tüm  sorunlar,  sorunu  olan  bireye  gereken  bilgiler  verildiğinde 

kişinin  kendisi  tarafından  çözülebilir.  Her  zaman,  profesyonel  yardım  içerisinde  dahi  kişi  önemlidir 

(Akbağ, 2000: 25; Akkoyun, 2007: 6). 

Yaşamında  ne  olacağına  herkes  kendi  karar  verir:  İçinde  bulunulan  durumdan  ne  kadar  ve  ne 

şekilde  etkileneceğimiz,  nasıl  tepkide  bulunacağımıza  biz  karar  veririz.  Çevremizden  gelen  etkilerden 

etkilenip etkilenmemek bizim elimizdedir. Bu nedenle çevremizdeki diğer insanların üzerimizde yarattığı 

baskıyı,  farklı  şekillerde  karşılayabiliriz.  Yaşamımızda  neler  olduğu  bizim  davranışlarımızla  belirlenir, 

kararımıza göre yaşamımızın alacağı yön düzenlenebilir. Alacağımız yeni kararlarla yaşamımızın yönünü 

tayin etmek bizim elimizdedir (Akbağ, 2000: 25; Akkoyun, 2007: 6; Kayalar, 2003: 2). 

Kuramın  dayandığı  temel  felsefe  Berne’nin  şu  ifadesiyle  özetlenebilir:  “İnsanlar  dünyaya  prens 

veya  prenses  olarak  gelirler,  ancak  daha  sonra  kurbağaya  dönüşürler.  Amacımız  insanların  yeniden 

prens veya prenses olmalarına yardımcı olmaktır” (Akkoyun, 2007: 6).  

Transaksiyonel Analiz’in temeli ego durumlarına dayanmaktadır. “Her birey ego durumları olarak 

adlandırılan  üç  işlevsel  güce  sahiptir.  Ego  durumları  öznel  yaşantıların  bir  tür  sınıflandırılmış  halidir” 

(Sevim, 1996: 31). 

“Bir  ego  durumundaki  duygu  düşünce  ve  davranış  örüntüsünü  tanımlama  ve  diğer  ego 

durumlarından ayırt etme işlemine yapısal analiz denir” (Nelson-Jones, 1982’den aktaran Sevim, 1996: 

31).  

Yapısal  analize  göre  her  bireyin  kişiliğinde  Ebeveyn,  Çocuk  ve  Yetişkin  olmak  üzere  üç  ego 

durumu bulunmaktadır. Yapısal analiz; Ebeveyn, Yetişkin ve Çocuk ego durumlarının her birinin içinde 

ne  olduğu  ile  ilgilenmekte  ve  bu  ego  durumlarının  nasıl  davranışa  dönüştüğünü  ortaya  koymaktadır 

(Akbağ, 2000: 26; Akkoyun, 2007: 15). 

                                                           



 

Abant İzzet Baysal Üniversitesi, huseyintas@ibu.edu.tr 

300 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

İnsanların  birbirleriyle  kurdukları  iletişim  süreçlerinde  önemli  bir  yeri  bulunan  Transaksiyonel 

Analiz  Kuramı,  Halk  Edebiyatı  ürünlerinde  de  yansımasını  bulmuştur.  Özellikle  iletişimin  dayanak 

noktası olarak ele alındığı mensur halk edebiyatı ürünleri destan, halk hikâyesi, masal gibi türlerde yer 

alan  karakterlerde,  bu  kurama  uygun  davranış  biçimlerinin  bulunduğu  söylenebilir.  Onun  için  ana  dili 

öğretiminde  kullanılması  plânlanan  Halk  Edebiyatı  metinlerini  seçerken  bu  metinleri  Transaksiyonel 

Analiz Kuramı açısından incelemek ve bu metinlerdeki karakterlerin kuramdaki üç benlik durumuna göre 

hangi davranış biçimine sahip olduğunu tespit etmek büyük önem arz etmektedir. 

Bu  bağlamda  bu  araştırmanın  amacı,  Dede  Korkut  hikâyelerini  Transaksiyonel  Analiz  Kuramı 

açısından  incelemek,  hikâye  kahramanlarının  davranışlarında  bu  kuramdaki  üç  benlik  durumunun 

bulunup  bulunmadığını  tespit  etmektir.  Araştırmanın  problem  cümlesi  “Dede  Korkut  Hikâyelerindeki 

kahramanlar, Transaksiyonel Analiz Kuramı’ndaki üç benlik durumundan hangisine göre davranışlarını 

şekillendirmektedir?” sorusu üzerine kurulmuştur. 

жүктеу/скачать 42,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: