Ылым министрлігі
жүктеу/скачать 1,55 Mb.
|
Нуриева Етер
АЛМА АҒАШТАРЫШаруа бақ учаскесіне суретте көрсетілгендей шаршы пішінінде алма ағаштарын отырғызады. Алма ағаштарын желден қорғау үшін ол учаскенің шет-шетіне қылқан жапырақты ағаштар отырғызады. Төмендегі суретте n-нің бірнеше мəніндегі алма ағаштары мен қылқан жапырақты ағаштар отырғызылуының схемасы көрсетілген, n – отырғызылған алма ағаштары қатарының саны. Бұл тізбекті n-нің кез-келген саны үшін жалғастыруға болады. n = 1 n = 2 n = 3 n = 4
X X X X X X X X X – қылқан жапырақты ағаш - алма ағашы X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Сұрақ 1: АЛМА АҒАШТАРЫ Кестені толтырыңдар:
Сұрақ 2: АЛМА АҒАШТАРЫ Жоғарыдағы тізбекте қарастырылған отырғызылған алма ағаштары мен қылқан жапырақты ағаштары саны мына үлгіде есептеледі: Алма ағаштары саны = n 2 , Қылқан жапырақты ағаштар саны = 8n , n – отырғызылған алма ағаштары қатарының саны. n-нің қандай мəнінде алма ағаштары саны олардың айналасына отырғызылған қылқан жапырақты ағаштарының санына тең болады? Шешуін жазыңдар. Сұрақ 3: АЛМА АҒАШТАРЫФермер өз учаскесіндегі алма ағаштары қатарының санын біртіндеп көбейтуді шешті деп жобалайық. Бұл жағдайда қайсысы тез көбейеді: отырғызылған алма ағаштары саны ма, əлде қылқан жапырақты ағаштар саны ма? Өз жауаптарыңды түсіндіріп жазыңдар.
ЖАРЫС МАШИНАСЫНЫҢ ЖЫЛДАМДЫҒЫГрафикте өрлерсіз жəне ылдисыз (құламасыз) айналмалы үш шақырымдық жолда екінші айналым жасағанда, жарыс машинасының жылдамдығы қалай өзгеретіні көрсетілген. Жылдам дық (км/сағ.) Ұзындығы 3 км. жолдағы жарыс машинасының жылдамдығы (екінші айналым жасағанда)
160
140 120
100 80 60 40 20 0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6 2,8 3,0 Басталу сызығы Жолдағы арақашықтық (км) Сұрақ 1: ЖАРЫС МАШИНАСЫНЫҢ ЖЫЛДАМДЫҒЫБасталу сызығынан жолдың ең ұзын түзу сызықты учаскесінің басына дейінгі арақашықтық неге тең? 0,5 км 1,5 км 2,3 км 2,6 км Сұрақ 2: ЖАРЫС МАШИНАСЫНЫҢ ЖЫЛДАМДЫҒЫЕкінші айналым жасағанда жолдың қай жерінде машинаның жылдамдығы ең төмен болды? Басталу сызығында. Шамамен 0,8 км. белгісінде Шамамен 1,3 км. белгісінде Шамамен жолдың ортасында. Сұрақ 3: ЖАРЫС МАШИНАСЫНЫҢ ЖЫЛДАМДЫҒЫЖолдың 2,6 км жəне 2,8 км белгілерінің арлығынан өткендегі машинаның жылдамдығы туралы не айтуға болады? A Машинаның жылдамдығы əдеттегідей болып қалды. B Машинаның жылдамдығы жоғарылады. Машинаның жылдамдығы төмендеді. Берілген графиктен машинаның жылдамдығының өзгеруін анықтау мүмкін емес. Сұрақ 4: ЖАРЫС МАШИНАСЫНЫҢ ЖЫЛДАМДЫҒЫТөменде жарыс жолы пішіні бойынша бес əр түрлі жолдар бейнеленген. Жылдамдық графигі алдында көрсетілген жарыс машинасы осылардың ішінде қай жолмен жүріп өтті? Бұл жол бейнеленген əріпті айналдырып сызыңдар. S – басталу сызығы ҮШБҰРЫШТАРСұрақ 1: ҮШБҰРЫШТАРТөменде суреттелетін фигураны білдіретін əріпті айналдырып сызыңдар. PQR үшбұрышы R тікбұрышы бар тікбұрышты үшбұрыш. RQ қабырғасы PR қабырғасынан кіші. M – PQ қабырғасының ортасы жəне N – QR қабырғасының ортасы. S – берілген үшбұрыштың ішкі нүктесі. MN кесіндісі MS кесіндісінен үлкен. A B P Q N M S R S Q P N R C D P R M Q N R Q P E R P Q ОЙЫН КУБИКТЕРІОң жақта екі ойын кубигі бейнеленген. Ойын кубиктері - ерекше, өйткені олар үшін мына ережелер орындалады: Кубиктің екі кез-келген қарама-қарсы жағында бейнеленген ұпай саны жетіге тең.
Сұрақ 1: ОЙЫН КУБИКТЕРІСіз картон кесінділерін кесіп, қабаттап жəне жабыстырып, қарапайым ойын кубигін жасай аласыз. Мұны əр түрлі тəсілдермен жасауға болады. Төменде ұпайлары көрсетілген кубиктың төрт жаймасы бейнеленген. Қай жаймадан қарама-қарсы жағындағы ұпайлар саны 7-ге тең болатын кубик жасауға болады? Келесі кестенің əр жолындағы «Иə» немесе «Жоқ» сөзін айналдыра сызыңдар.
БОЙДЫҢ ӨСУІ ЖАСТАРДЫҢ БОЙЫ ҰЗЫН БОЛА БАСТАУДАГрафикте Нидерландыдағы қыздар мен бозбалалардың 1998 жылғы орташа бойы көрсетілген. Сұрақ 1: БОЙДЫҢ ӨСУІҚыздардың бойларының өсуі орта есеппен 12 жылдан кейін баяулайтынын берілген график бойынша қалай анықтауға болатынын түсіндіріңдер. Сұрақ 2: БОЙДЫҢ ӨСУІГрафикті пайдалана отырып, орташа алғанда, қай жаста қыздардың бойы сол жастағы бозбалалардың бойынан үлкен болатынын анықтаңдар. Сұрақ 3: БОЙДЫҢ ӨСУІ1980 жылмен салыстырғанда 1998 жылы 20 жастағы орташа алғанда қыздардың бойы 2,3 см дейін өсті, ал бұл 170,6 см тең. 1980 жылы орташа алғанда 20 жастағы қыздардың бойы неге тең болды? Жауап себебі паидалы жолдармен паидалану см АЙЫРБАС КУРСЫМэй-Линг Сингапурдан Оңтүстік Африкаға 3 айға алмасу студенті ретінде баруға дайындалды. Оған біршама ақшасын сингапурлық доллардан (SGD) оңтүстік африкалық рэндке (ZAR) айырбастау керек болды. Сұрақ 1: АЙЫРБАС КУРСЫӨткен 3 айдың ішінде айырбастау курсы өзгерді, 1 SGD = 4,2 ZAR орнына, 1 SGD = 4,0 ZAR болды. 4,2 ZAR орнына 4,0 ZAR болған айырбастау курсы, Мэй-Лингке сингапурлық долларды оңтүстік африкалық рэндке қайтадан айырбастағанда оған пайдасын тигізді ме? Өз жауаптарыңды түсіндіріп жазыңдар.
Сұрақ 2: АЙЫРБАС КУРСЫ3 айдан кейін Сингапурге қайтып оралғанда Мэй-Лингте 3900 ZAR қалды. Ол айырбастау курсы 1 SGD = 4,0 ZAR болып өзгергеніне назар аудара отырып, ол 3900 ZAR сингапурлық долларға айырбастады. Сингапурлық доллармен Мэй-Линг қанша ақша алды? Жауап:................................................... Сұрақ 3: АЙЫРБАС КУРСЫМэй-Линг сингапурлық доллар мен оңтүстік африкалық рэндтің арасындағы курс 1 SGD = 4,2 ZAR болғанын білді. Мэй-Линг 3000 сингапурлық долларды оңтүстік африкалық рэндке осы айырбастау курсы бойынша айырбастады. Мэй-Линг қанша оңтүстік африкалық рэнд алды? Жауап:................................................... ТОНАУТеледидар хабарында журналист төмендегі диаграмманы көрсете отырып, былай деді: «Диаграмма 1998 жылмен салыстырғанда 1999 жылы тонаулар саны кенеттен өскенін көрсетеді». Сұрақ 1: ТОНАУСендер берілген диаграмма негізінде журналист дұрыс қорытынды жасады деп есептейсіңдер ме? Өз жауаптарыңды түсіндіріп жазыңдар. СКЕЙТБОРДАрманға скейтборд тепкен қатты ұнайды. Ол кейбір тауарлардың бағасын білу үшін «Спорт» дүкеніне жиі кіріп тұрады. Бұл дүкеннен толық жиналған скейтборд сатып алуға болады. Бірақ бір жинағы 4 дөңгелектен тұратын жинақ, 2 дөңгелек ұстағыштан тұратын жинақ, платформа сонымен қатар металл жəне резеңке құрамды бөліктерінен тұратын жинақ сатып алып, өз скейтбордыңды жинауға болады. Бұл дүкендегі тауарлар бағасы кестеде көрсетілген:
Сұрақ 1: СКЕЙТБОРД Дүкенде тақтаның үш түрі, дөңгелектер жинағының екі түрі, металл жəне резеңке бөлшектер жинағының екі түрі ұсынылады. Ал дөңгелек ұстағыштар жинағының бір ғана түрі бар. Ұсынылған құрамды бөліктерден Сергей неше əр түрлі скейтборд жинай алады? 6 8 10 12 Сұрақ 2: СКЕЙТБОРДАрманда 120 зед бар, жəне ол осы ақшаға келетін ең қымбат скейтборд жинағысы келеді. Скейтбордтың 4 бөлігінің əрқайсысына ол қанша ақша жұмсай алады? Төменде берілген кестеге өз жауаптарыңды жазыңдар.
Сұрақ 3: СКЕЙТБОРДАрман өзіне өзі скейтборд жинағысы келеді. Бұл дүкенде скейтбордтың барлық құрамды бөлшектеріне қанша неғұрлым аз немесе неғұрлым көп ақша төлеуге болады? (a) Неғұрлым төмен баға зедпен: ......................... (b) Неғұрлым жоғары баға зедпен: ....................... БАҚШЫБақшы жерде гүлдер егетін орынның шегін белгілегісі келетін 32 м сымы бар. Гүлдер егетін орынның пішінін оған мына нұсқалардан таңдау керек. Сұрақ 1: БАҚШЫГүлдер егетін орынның шегін белгілеу үшін 32 м сымның жететінін немесе жетпейтінін ескере отырып, əр гүлдер егетін орынның пішінінің қасындағы «Иə» немесе «Жоқ» сөздерін айналдыра сызыңдар.
ГРАФФИТИМен ашудан жарылайын деп отырмын, граффитиді өшіру үшін мектептің қабырғасын төртінші рет тазалап, қайтадан бояп жатыр. Шығармашылық – бұл керемет, бірақ қоғамға зиян əкелмейтін өз өнерлерін көрсету əдістерін неге таппайды? Не үшін рұқсат етілмеген қабырғаларға сурет салып жас ұрпақтың абыройын құрту керек? Кəсіпқой-суретшілер өздерінің қолөнерлерін көшелерге іліп қоймайды ғой, солай емес пе? Оның орнына олар қаржы табады да, ресми көрмелерде атақ-абыройды жаулап алады. Менің түсінігім бойынша, ғимараттар, дуалдар, бақ орындықтары өздері-ақ өнер туындылары. Бұл үшін қолданылатын əдіс озон қабатын бұзатынын айтпағанда, бұл сəулет өнерін көркемсуретпен құртудың өзі аянышты. Мен түсіне алмай келемін, неге осы жалған атақты суретшілер, олар өздері ойлағандай «сурет өнерлерін» қайта-қайта көзбе-көз алып тастағанда соншама ашуланады. Хельга
Бұл граффити үшін кім төлейді? Ал соңында жарнама үшін кім төлейді? Дұрыс. Тұтынушы. Ал жарнамалық қалқан қоятындар сіздерден рұқсат сұрады ма? Жоқ. Сонда рұқсатты қабырғаға сурет салатындар сұрау керек пе? Бұл жай ғана қарым- қатынас нұсқасы емес пе, мысалы, сендердің өз есімдерің, партия атаулары немесе көшелердегі үлкен өнер шығармашылықтары? Осыдан біраз жыл бұрын дүкендерде пайда болған жолақ, тор киімдерді естеріңе түсіріңдерші. Шаңғы костюмдары туралы да. Үлгілері мен түстері бетон қабырғаларда салынған суреттерден көшіріліп алынған. Бұл үлгілер мен түстер бүгінде қоғамда қолданылатыны, таңқалдыратыны аса қызық, ал сонымен қоймай осы стильдегі граффити сұмдық болып есептеледі. Иə, өнер үшін қиын уақыттар тууда.
Сұрақ 1: ГРАФФИТИƏр хаттың мақсаты: A граффити дегеніміз не екенін түсіндіру. B граффити туралы өз ойыңды айту. граффитидің танымалдылығын көрсету. бұл жазуларды жуу үшін, көп құралдар жұмсалатынын адамдарға айту. Сұрақ 2: ГРАФФИТИНеге Маржан жарнамаларға сілтейді? Сұрақ 3: ГРАФФИТИСендер екі хаттың қайсысымен келісесіңдер? Екі хаттың біреуінде немесе екеуінде де айтылғандарды қолдана отырып, өз сөздеріңмен өз көзқарастарыңның негіздемесін беріңдер. Сұрақ 4: ГРАФФИТИƏр хатты талдай отырып, біз хатта не айтылғанын талқылай аламыз (яғни, оның мазмұнын). Біз сонымен қатар бұл хаттың қалай жазылғанын талқылай аламыз (яғни, оның стилін). Сіз кімнің хатымен келісетініңізді ескермей-ақ, сіздің ойыңызша, бұл екі авторлардың қайсысы хатты жақсы жазғанын түсіндіріңіз? Екі хат та немесе екеуінің біреуі қалай жазылғанына сүйене отырып, өз жауаптарыңды түсіндіріңдер. ЖҰМЫС КҮШІДиаграммада бір елдің жұмысқа қабілетті халықтың құрылымы көрсетілген. Бұл елдегі барлық халықтың саны 1995 жылы шамамен алғанда 3,4 миллионға тең болған. 1 1995 жылдың 31 наурыздағы жұмыс күшінің құрылымы P P Ескертулер Халықтың əр түрлі топтарының саны мыңмен көрсетілген. Жұмысқа қабілетті халыққа 15 жастан 65 жасқа дейінгі жас шамасындағылар жатқызады. Жұмыс күшінің құрамына кірмейтін халықтар – бұл белсенді түрде жұмыс іздемейтіндер жəне (немесе) жұмыс істей алмайтындар. Сұрақтарға жауап бере отырып, алдыңғы бетте берілген, жұмыс күші туралы ақпаратты қолданыңдар. Сұрақ 1: ЖҰМЫС КҮШІЖұмысқа қабілетті халық қандай екі негізгі топтарға бөлінген? Жұмыстары барларға жəне жұмыссыздарға. Жұмысқа қабілетті жастағыларға жəне жұмысқа қабілетті емес жастағыларға. Толық жұмыспен қамтылған адамдарға жəне жартылай жұмыспен қамтылған адамдарға. Жұмыс күші құрамына кіретіндерге жəне жұмыс күші құрамына кірмейтіндерге. Сұрақ 2: ЖҰМЫС КҮШІЖұмыс күші құрамына кірмейтін жұмысқа қабілетті халықтың саны қанша? (Тек санды ғана жазыңдар, пайыздарды көрсетпеңдер).
Сұрақ 3: ЖҰМЫС КҮШІКестенің сол жақ бөлігінде жазылған адамдарды диаграммада ұсынылған қай халық тобына жатқызуға болады? Кестенің сəйкес келетін торкөзін крестикпен белгілеңдер. Кестенің бірінші жолында мұны қалай істеуге болатыны көрсетілген. Сұрақ 4: ЖҰМЫС КҮШІЖұмысқа қабілетті халық туралы мəліметтер алдында келтірілген диаграмма пішінінде жыл сайын жарияланады деп жобалайық. Төменде диаграммада көрсетілген мəліметтердің төрт түрі ұсынылады. Бұл мəліметтер бір жылдан екінші жылға өзгеріп отырады ма, соны көрсетіңдер.
Сұрақ 5: ЖҰМЫС КҮШІЖұмыс күшінің құрылымы туралы ақпараттар алдында келтірілген диаграмма түрінде беріледі, бірақ оны басқа тəсілдермен де ұсынуға болады, мысалы, ауызша сипаттау арқылы, график түрінде, кесте немесе диаграмманың басқа түрінде, мысалы, шеңбер түрінде. Алдында ұсынылған диаграмманың таңдап алынған себебі, ол мыналарды көрсетуге неғұрлым қолайлы: уақыт өзгерісі. елдің барлық халқының саны. əр бөлінген топ құрамына кіретін, халық категориясы. D халықтың əр тобының саны. ПОЛИЦИЯПолициялардың ғылыми қарулары Кісі өлтіру оқиғасы болды, бірақ күдікті құрбан болған адамды білмейтінін айтады. Ол оны ешқашан білмегенін, жолдары ешқашан түйіспегенін, оны ешқашан саусағымен де түртпегенін айтады… Полиция мен сот оның өтірік айтып тұрғанына сенімді. Бірақ қалай дəлелдеу керек? Айғақтың кішкене Қылмыс болған жерден тергеушілер айғақ болатын əр ұсақ- түйекті: жіптерді, шашты, саусақ таңбаларды, темекі тұқылдарын жинап алады. Құрбан болған адамның кеудешесінен табылған бірнеше шаш жирен болып шықты. Жəне олар күдіктінің шашына өте ұқсас болды. Егер бұл шаш күдіктінікі екенін дəлелдейтін болса, онда ол өлтірілген адаммен кездескен болып шығады.
клеткаларын қарап шықты. Біздің ағзамыздағы əр клетканың ядросында ДНҚ бар. Бұл не? ДНҚ екі оратылып маржан жіптен жасалған моншаққа ұқсас болады. Маржандар белгілі бір тəртіппен тізбектелген төрт əр түрлі түстен жəне əр түрлі мыңдаған (генді құрайтын) маржандардан тұрады деп елестетейік. Енді осындай тəртіп əр адамның ағзасындағы жасушаларда сақталады: ол шаштың түбірінде де, аяқтың үлкен бақайында да, бауырда да, асқазанда да, қанда да бірдей. Əр адамда маржандардың орналасу тəртібі əр түрлі. Маржандардың санын есептесек, əр адамдағы тізілген маржандар тізбегінің бірдей болу мүмкіндігі өте аз. Мұндай жағдай егіздерде ғана болуы мүмкін. Сондықтан, ДНҚ тұлғаның генетикалық куəлігі қызметін атқарады. Сонымен, генетиктер күдіктінің генетикалық куəлігін (оның қанынан сынама алынады) жирен шаштан алынған ДНҚ үлгісімен салыстырады. Егер бұл генетикалық куəліктер бірдей болса, ол танымаймын деген құрбан болған адамды кездестіргені анық болады. ғана бөлігі Жиі-жиі зорлауға, кісі өлтіруге, ұрлыққа байланысты қылмыстарда полицияларға генетикалық сараптама жасауға тура келеді. Неге? Екі адамның, екі заттың, немесе адам мен заттың бір-бірімен байланыста болғанына айғақ табу үшін. Мұндай байланысты тексеру көбінесе тергеуге пайдасын тигізеді, бірақ, ылғи да айғақпен қамтамасыз ете бермейді. Бұл көптеген айғақтардың ішіндегісінің кішкене ғана бөлігі. Анне Версаль Полиция лабораториясын дағы микроскоп Сұрақтарға жауап беру үшін журнал мақаласын пайдаланыңыз. Сұрақтарға жауап беру үшін жоғарыда берілген журнал мақаласын пайдаланыңдар. Сұрақ 1: ПОЛИЦИЯАвтор ДНҚ құрылымын түсіндіру үшін маржан алқасы мысалын қолданады. Бұл алқалар əр адамда қалайша түрленеді? Ұзындығы бойынша түрленеді. Маржан қатарлары ерекшеленеді. C Маржан сандары əр түрлі. D Маржан түстері əр түрлі. Сұрақ 2: ПОЛИЦИЯ«Тұлғаның генетикалық куəлігін қалай ажыратуға болады» мəтінінің мақсаты не? Келесілерді түсіндіру, ДНҚ дегеніміз не. штрих-код дегеніміз не. ДНҚ үлгісін алу үшін жасушалар сараптамасы қалай жүргізіледі. D күдіктінің қылмыс жасағанын қалай дəлелдеуге болады. Сұрақ 3: ПОЛИЦИЯАвтордың басты мақсаты не? A Алдын-ала сақтандыру. B Көңілін көтеру. C Хабардар ету. D Сендіру. Сұрақ 4: ПОЛИЦИЯКіріспе мəтіннің соңында (бірінші көлеңкеленген): «Қалай дəлелдеу керек»? деп айтылады Əңгімеде тергеушілер бұл сұраққа мына əдістер арқылы жауап табуға тырысады куəгерді тергеу генетикалық сараптама жасау. C күдіктіні мұқият тергеу. D тергеу қорытындысын екінші рет қарау. СЕММЕЛЬВАЙСТЫҢ КҮНДЕЛІГІ. 1 МƏТІН«Шілде 1846. Келесі аптада мен Венаның бас ауруханасы перзентханасының бірінші палатысында «Дəрігер Мырза» боламын. Бұл клиникадағы емделушілер арасындағы өлім нəтижелерінің пайызын естігенде, мен қорқып кеттім. Осы айда бұл ауруханада 208 ананың 36-сы қайтыс болған, барлығы босанғаннан кейінгі қызбадан. Босану да бірінші деңгейлі пневмония (өкпенің қабынуы) сияқты қауіпті». Игнац Семмельвайс (1818- 1865) күнделігіндегі бұл жолдар босанудан кейін көп əйелді өлтіретін, босанғаннан кейінгі қызбадан, жұқпалы аурудан кейін болатын зардаптарын суреттейді. Семмельвайс екі палатадан жеке-жеке босанғаннан кейінгі қызбадан өлген əйелдер саны туралы мəліметтер жинады. (диаграмманы қараңыз). Өлгендер саны 1 1 100 əйел босанғандағы босанғаннан кейінгі қызбадан өлгендер саны 1841 1842 1843 1844 1845 1846 Жылдар Диаграмма Дəрігерлер, оның ішінде Семмельвайс босанғаннан кейінгі қызбаның себебін түсіне алмады. Семмельвайстың күнделігін тағы да ашайық: «Желтоқсан 1846. Ешқандай асқыну болмайтын босанғаннан кейінгі қызбадан неге соншама көп əйел өледі? Жүздеген жылдар ғылым ананы өлтіретін көрінбейтін эпидемиялар екенін айтқан. Оның себебі ауадағы өзгерістер, немесе жердегі емес құбылыстар, немесе жер қабатының қозғалысы, жер сілкінісі болуы мүмкін». Бұл күндері кейбіреулер жердегі емес құбылыстарды немесе жер сілкінісі - босанғаннан кейінгі кызбаның себептері ретінде қарастырмайды. Қазір бізге мəселе гигиеналық жағдайларды сақтауда екені белгілі. Бірақ Семмельвайс өмір сүрген уақытта, көптеген адамдар, ғалымдар да солай есептеген! Бірақ Семмельвайс босанғаннан кейінгі қызба жердегі емес құбылыстардан немесе жер сілкінісінен болмайды деп есептеді. Ол жиналған мəліметтерді көрсете отырып, өз əріптестерін сендіруге тырысты. (диаграмманы қараңыз).
Сұрақ 1: СЕММЕЛЬВАЙСТЫҢ КҮНДЕЛІГІӨздеріңді Семмельвайстың орнына қойыңдар. Түсіндіріңдер (Семмельвайс жинаған мəліметтерге сүйене отырып), неге босанғаннан кейінгі қызба жер сілкінісінің əсерінен болатыны екіталай. СЕММЕЛЬВАЙСТЫҢ КҮНДЕЛІГІ. 2 МƏТІНАуруханадағы диагностиканың бір түрі өлікті сою болып табылады. Өлім себебін анықтау үшін өлген адамның денесін сойды. Семмельвайс күнделігіне бірінші палатадағы студенттер əдетте бір күн бұрын өлген əйелдің денесін союға қатысып, одан кейін жаңа ғана босанған əйелдерді қарайтынын жазды. Олар сойғаннан кейін жақсылап жуыну керек екеніне аса көңіл аудармады. Кейбіреулері олардан шығатын иістерден, мəйітханада істейді деуге болатынын, ол бұлардың еңбексүйгіштіктерін көрсететінін айтып мақтанды! Семмельвайстың достарының бірі осындай сою үстінде жарақат алып қайтыс болды. Денені сою кезінде онда босанғаннан кейінгі қызбадан қайтыс болған əйелдердің нышандары байқалды. Семмельвайсқа бір ой келді.
Сұрақ 2: СЕММЕЛЬВАЙСТЫҢ КҮНДЕЛІГІСеммельвайстың жаңа идеясы босану палаталарындағы əйелдердің өлімінің үлкен пайызымен жəне студенттердің мінез-қылықтарымен байланысты болуы керек. Бұл қандай идея болды?
Егер студенттер союдан кейін мұқият жуынса, бұл босанғаннан кейінгі қызба ауруының азаюына əкелуші еді. Студенттер союға қатыспау керек еді, себебі олардың жарақаттануы мүмкін еді. C Студенттерден иіс шығып тұрды, өйткені олар сойғаннан кейін жуынбайтын. D Студенттер өздерінің қандай еңбексүйгіш екендіктерін көрсеткілері келген қылықтар, олар қараған əйелдермен арадағы қатынастағы немқұрайлылыққа əкелді. Сұрақ 3: СЕММЕЛЬВАЙСТЫҢ КҮНДЕЛІГІСеммельвайс өз сынақтарында босанғаннан кейінгі қызбадан болатын өлімдердің санын азайтуға көп еңбегін сіңірді. Бірақ босанғаннан кейінгі қызба осы күндері де құтылуы қиын ауру болып қалып отыр. Қиын емделетін босанғаннан кейінгі қызба ауруханаларда əлі күнге дейін проблема болып табылады. Бұл проблеманы шешуге көптеген нақты шаралар қолдануда. Оның ішінде – жоғары температурада төсек-орындарды жуу. Неге төсек-орынды жоғары температурада жуу емделушілердің босанғаннан кейінгі қызба ауруы қаупін азайтуға көмектеседі. Сұрақ 4: СЕММЕЛЬВАЙСТЫҢ КҮНДЕЛІГІКөп ауруларды антибиотиктердің көмегімен емдеуге болады. Бірақ та соңғы жылдары кейбір антибиотиктердің босанғаннан кейінгі қызба ауруын емдеуге қарсы күресте оң əсері азайып кетті. Мұның себебі неде? A Антибиотиктер дайындалғаннан кейін өз белсенділіктерін біртіндеп жоя бастайды. B Бактериялар антибиотиктерге қарсылық жасап отырады. Бұл антибиотиктер басқа ауруларға емес, босанғаннан кейінгі қызба ауруына қарсы ғана көмектеседі. Бұл антибиотиктерге қажеттіліктер азайып кетті, себебі медициналық көмек көрсету жағдайлары соңғы жылдары айтарлықтай жақсарды. ТОЛЫҚ ЖАРЫҚ КҮНМəтінді оқып шығып, сұрақтарға жауап беріңдер. 2002 ЖЫЛДЫҢ 22 МАУСЫМДАҒЫ ТОЛЫҚ ЖАРЫҚ КҮН Солтүстік жарты шарда 2002 жылы 22 маусымда ең ұзақ күнді атап өтсе, Авст- ралияда - ең қысқа күнді атап өтеді. Бұл күні Мельбурнда*, Австралияда, Күн 7 сағат 36 минутта шығып, 17 сағат 08 минутта батады, жəне толық жарық күннің ұзақтығы 9 сағат 32 минутты құрайды. Осы жылы Австралияда 22 желтоқсанда ең ұзақ күн болады. Күн бұл күні 5 сағат 55 минутта шығып, 20 сағат 42 минутта батады, ал толық жарық күннің ұзақтығы 14 сағат 47 минутты құрайды. Астрономиялық қоғамның Президенті Перри Влахос мырза, Солтүстік жəне Оңтүстік жарты шарларындағы жыл мезгілдерінің ауысу құбылысы, жер осінің 23 градусқа иілуімен байланысты екенін айтты. *Мельбурн – шамамен 38 оңтүстік кеңістігінде орналасқан Австралиядағы қала. Сұрақ 1: ТОЛЫҚ ЖАРЫҚ КҮНЖер суретте көрсетілгендей күн шуақтарымен жарық болып тұрады. Суретте жер осін, экваторды жүргізіңдер жəне Солтүстік жəне Оңтүстік жарты шарларын көрсетіңдер. Оларды белгілеңдер немесе қажетті жазулар жазыңдар. Сұрақ 2: ТОЛЫҚ ЖАРЫҚ КҮНҚай пайымдау Жердегі күн мен түннің ауысуын көрсетеді? Ал Жер өз осінен айналып тұрады. А Жер өз осінен айналып тұрады. В Күн өз осінен айналып тұрады. С Жер осі иілген. D Жер Күнді айналып тұрады. КЛОНДАУ Газеттен алынған мақаланы оқыңдар жəне сұрақтарға жауап беріңдер. Тірі ағзаларға арналған көшірме машинасы ма?«1997 жыл жануары» сайысы жарияланса, еш күдіксіз, Долли жеңімпаз аталатын еді! Долли – сіз суреттен көріп отырған, шотландиялық 5 қой. Бірақ Долли жай қой емес. Ол – басқа қойдың клоны. Клон – көшірмені білдіреді. Клондау – «бір ғана негізгі үлгіден» көшірмелеуді айтады. Ғалымдар қойды (Доллиды) «негізгі 10 үлгі» ретінде алынған пара-пар қойға сəйкес жасады. Қойларға арналған «көшірме машинасын» шотланд ғалымы Ян Вильмут ойлап тапты. Ол ересек 15 қойдың (1-қой) өте кішкене кесегін алды. Ол бұл кішкене кесектен ядроны бөліп алды да, ол бұл ядроны басқа (ұрғашы) қойдың (2-қой) аналық жасушасына енгізді. Бірақ оны 20 бастамас бұрын ол осы аналық жасушасынан туған, қозыдағы 2- қойдың мінез-құлық əсерлерін анықтауға болатын, аналық жасушадағы барлық материалдарды 25 жойып жіберді. Ян Вильмут осындай жолмен өңделген 2-қойдың аналық жасушасын тағы бір қойға (3-қойға) енгізді. 3-қой буаз болды да, дүниеге қозы - Долли келді. 30 Кейбір ғалымдар біраз жылдан кейін адамдарды клондауға болады деп болжайды. Бірақ көптеген үкіметтер адамдарды клондауға қарсы заң қабылдауды шешті. Сұрақ 1: КЛОНДАУ15-16 жолдардағы қолданылған айырбастау бөлігі «өте кішкентай кесек» ретінде суреттелген. Мақала мəтінінен сіздер, «өте кішкентай кесектен» не туралы айтылып отырғанын түсінесіңдер. «Өте кішкентай кесек» - бұл
С жасушалы ядро. D хромосома. Сұрақ 2: КЛОНДАУМақаланың соңғы сөйлемінде, көптеген үкіметтер адамдарды клондауға тыйым салатын заң қабылдауды шешкені туралы айтылады. Төменде бұл шешімдерге екі мүмкін дəлел келтірілген. Бұл дəлелдер ғылыми дəлел болып табылады ма? Əр жолдағы «Иə» немесе «Жоқ» сөздерін айналдырып сызыңдар.
Сұрақ 3: КЛОНДАУДолли қандай қойға пара-пар? А 1-ші қойға В 2-ші қойға С 3-ші қойға D Доллидың əкесіне КИНОҒА БАРУМəселе киноға баратын ыңғайлы сағат пен күнді таңдауда жатыр. 15 жастағы Мақсат 1 аптаға созылатын мектеп каникулы уақытында екі құрдас- достарымен киноға барғысы келеді. Каникул 24 наурызда сенбіде басталып, 1 сəуірде жексенбіде аяқталады. Мақсат өз достарынан оларға киноға баруға қолайлы күн мен уақытты анықтап сұрайды. Олар былай деді: Арман: "Дүйсенбі жəне сəрсенбі күндері түстен кейін мен үйде болып, сағат 14.30-дан 15.30-ға дейін музыкамен айналысуым керек. " Болат: "Жексенбі күндері мен əжеме баруым керек. Яғни, жексенбі күндері болмайды. Мен «Покемонды» көріп қойғанмын, енді оны тағы да көргім келмейді". Мақсаттың ата-анасы оның тек өз жас ерекшелігіне сəйкес келетін фильмдерді көріп, жəне үйге жаяу келмегенін қалап отыр. Олар балаларды машинамен кешкі 10-ға дейінгі кез-келген уақытта тосып алып, үйге алып барады. Мақсат мектеп каникулының бір аптасындағы болатын кино сеанстарының кестесін қарады. Міне ол мынандай ақпарат алды:
Сұрақ 1: КИНОҒА БАРУМақсаттың өз достары мен кинотеатрдан алған ақпараттарды ескере отырып, Мақсат өз достарымен бірге мына алты фильмдердің қайсысын көре алады? UƏр фильм үшін «Иə» немесе «Жоқ» сөздерін айналдыра сызыңдарU.
Сұрақ 2: КИНОҒА БАРУЕгер бұл үш бала да «Тордағы балалар» фильмін көруді шешсе, онда оларға қай күні баруға жарайды? А 26 наурыз дүйсенбі күні В 28 наурыз сəрсенбі күні С 30 наурыз жұма күні D 31 наурыз сенбі күні Е 1 сəуір жексенбі күні БАЛАЛАР ЛАГЕРІЗедландияның бір қаласында каникул уақытында қала əкімшілігі бес күндік балалар лагерін ұйымдастырды. Оған 46 бала жазылды (26 қыз жəне 20 ұл). Лагерді ұйымдастыруға жəне жұмыс істеуге көмек беруге 8 ересек адам (4 ер жəне 4 əйел адам) келісті. Кесте 1: Ересектер тізімі
Жатын бөлмелерді қолдану ЕРЕЖЕЛЕРІ: Қыздар мен ұлдар бөлек жатын бөлмелерде ұйықтаулары керек. Əр жатын бөлмеде, тым болмағанда, бір ересек адам ұйықтауы керек. Кез-келген жатын бөлмеде ересек адамдар балалармен бір жыныста болу керек. Сұрақ 1: БАЛАЛАР ЛАГЕРІЕресектер мен балаларды жатын бөлмелерге бөлу. Жоғарыда келтірілген жатын бөлмелерді қолдану ережелерін сақтай отырып, жатын бөлмелерге 46 бала мен 8 ересекті орналастырып, төменде берілген кестені толтырыңдар.
СУЛАНДЫРУ ЖҮЙЕСІТөменде егістіктердегі егістерді суаруға арналған суландыру каналдарының желісі келтірілген. А-дан Н-ға дейінгі қақпа қажетті егістікке су жіберу үшін ашылып, жабылып тұруы мүмкін. Қандай да бір қақпа жабық тұрған жағдайда, су ол арқылы өте алмайды. Проблема су суландыру каналдары жүйесі арқылы өтпей жатқанымен байланысты, «Жабық» жағдайда сыналанып қалған қақпаны табудан тұрады. 1 сурет: Суландыру каналдарының жүйесіКіру
Нүркен су кейде өтуге қажетті жаққа қарай бармайтынын байқап қалды. Ол қақпалардың біреуі «Жабық» жағдайда сыналанып қалған деп ойлады, сондықтан «Ашық» командасын қосқан кезде олар ашылмайды.
Сұрақ 1: СУЛАНДЫРУ ЖҮЙЕСІҚақпаларды тексеру үшін Нүркен қақпалардың орналасуы көрсетілген 1 кестедегі желіні қолданады. 1 кесте: Қақпалардың орналасуы
1 кесте мəліметтерін қолдана отырып, барлық қақпалар кестеде көрсетілген қалыпта тұрғанын ескеріп, төменде берілген желіде судың өтуінің барлық мүмкін жолдарын сызыңдар. Кіру Шығу
Сұрақ 2: СУЛАНДЫРУ ЖҮЙЕСІНүркен 1 кестеде көрсетілген қақпаларды бір қалыпта орналастырған кезде, су жүйе арқылы өтпейтінін тапты. Бұл «ашық» деген қақпалардың бірі негізінде сыналанып қалғанын жəне жабық екенін көрсетеді. Төменде келтірілген əр жағдай үшін су барлық жүйе арқылы өтеді ме, соны шешіңдер. UƏр жағдай үшінU «Иə» немесе «Жоқ» сөздерін айналдыра сызыңдар.
Сұрақ 3: СУЛАНДЫРУ ЖҮЙЕСІНүркен D қақпасы «Жабық» қалыбында жабылып қалған ба екенін тексергісі келеді. «Ашық» қалыбында орнатылған D қақпасы жабылып қалған жоқ па екенін тексеру үшін, қажетті барлық қақпалардың қалыбын көрсетіп, төменде берілген кестені толтырыңдар. Қақпалардың қалыбы (не «Ашық», не «Жабық»)
жүктеу/скачать 1,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||