134
рет ұсынған, ғасырлар бойы қалыптасқан зат, қозғалыс, кеңістік пен
уақыт туралы көқарастардың жаңа теория - әдістемелік нұсқауларынан
физиканың жаңа құрылымдық өзгерістері көріне бастады.
Сонымен, уақыт пен кеңістік болмыс құрылымын объектілер мен
үрдістердің арақатынасы, олардың ауысуы, кезеңдер мен жағдайлардың
болуы сияқты суреттейді. Қазіргі кездегі физиктер уақыт пен кеңістіктің
бірлігі туралы идеяларды ерекше жүйелік және өлшеу тәсілімен
қозғайды.
Қазіргі кездегі физикадағы детерминизм және қатыстылық
категориясына байланысты проблемалар жаратылыстанудың өзекті
философиялық
проблемалары болып табылады.
Детерминизм материалдық және заттық дүние құбылыстарының
объективті заңды өзара байланысы мен өзара шартталуы туралы
философиялық ілім. Детерминизм идеясы келесіде, толық мағынадағы
болашақ қазіргі кезде толығыменен орын алады – осымен уақыттың
кезкелген болашақ мезеті жүйе мінездемесін нақты алдын ала анықтауға
мүмкіндік береді. Басқаша айтқанда, дүниедегі барлық құбылыстар,
оқиғалар еріксіз және объективті заңдылықтарға бағынады.
Себептілік жағдайдың уақытқа байланысын сипаттайды. Аталмыш
байланыс жүйенің алдындағы жағдайын білу негізінде оның болашағын
алдын ала сипаттауға болады. Классикалық механикада қатыстылық
қағидасына сәйкес, кез келген бөлшек белгілі траектория бойынша
қозғалады және нақты координат, қуат белгілеріне ие болады. Бұл
бөлшек жағдайын әрбір келесі мезетте нақты суреттеуге мүмкіндік
береді.
Кванттық механикада осы қағида В.Гейзенбергтің белгісіздік
қатынастары қағидасымен реттеледі. Физикада қатыстылық және
қатыстылық қатынастары табиғаты туралы сұрақ динамикалық және
статистикалық заңдардың қатынастар проблемасында нақтыланады.
Динамикалық заң жеке объектінің мінез-құлқын басқарады және
оның жағдайларының бір мағыналы байланысын бекітуге мүмкіндік
береді. Аталмыш заң тікелей қажеттіліктерді көрсете отырып, объективті
нақтылықтың кез келген жағдайлықты жоққа шығаратын нақтылық пен
көрсетуге мүмкіндік береді. Динамикалық сипаттағы фундаменталды
физикалық теориясының мысалы ретінде Ньютон механикасы мен
Максвелл электродинамикасын келтіруге болады.
Статистикалық заң үлкен жиынтықтардың мінез-құлқын басқарады
да жеке объектілерге қатысты оның мінез-құлқы туралы ықтимал
нәтижелерді жасайды. Осы заң қажеттілік пен кездейсоқтылықтың
диалектикалық байланысын көрсетеді, кездейсоқтылықты қажеттіліктің
көрініс нысаны ретінде қарастырады. Мысал ретінде кванттық механика
және кванттық электродинамика келтірілуі мүмкін.