10
немесе үшінші жақтарға мүлікті беру» деп түсінсе, В.А. Владимиров
«мемлекеттің немесе қоғамдық ұйымның иелігінен мүлікті құқыққа қайшы
алу және ұрланғанды өз меншігіне айналдыру мақсатында қайтарымсыз
түрде алу» деп түсінеді.
Осылайша, «талан - тараж» ұғымын анықтау барысында ғалымдар және
заң шығарушы арқылы әртүрлі терминологиялық базис қолданған. Жоғарыда
келтірген әр терминіміздің дара мағыналық жүктемесі бар. Қылмыстық
кодекстің қазақша нұсқасында қолданылған «ұрлау» терминінің өзі де өте
ұтымды емес. Себебі орыс тіліндегі нұсқада берілген «хищение» термині
қазақ тіліндегі нұсқада тоны айналдырылып «ұрлау» болып кеткен. Яғни, заң
шығарушы топтық ұғымды жеке - дара ұғыммен бір деңгейде қарастырған.
Олай айтып отырған себебіміз «ұрлау» бөтеннің мүлкін талан – таражға
салудың бір нысаны ғана болып табылады. Сондықтан да біз Қазақстан
Республикасы Қылмыстық кодексінің 175-бабының ескертуінің 1-
тармақшасында берілген талан – таражға салудың анықтамасын былай деп
беруді ұсынамыз: «Талан – таражға салу дегеніміз – пайдакүнемдік мақсатта
бөтен мүлікті осы мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне зиян
келтіре отырып, кінәлінің немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз,
қайтарымсыз алу немесе айналдыру».
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде және ғалымдар
арқылы берілген «талан – таражға салудың» ұғымында адамды талан – тараж
үшін жауаптылыққа тартудың мәнді шарты болса да, жәбірленушінің мүлікті
иеленуінің заңдылығы көрсетілмейді. Осыған байланысты тәжірибе жүзінде
жиі кездесетін жағдай мүліктің заңсыз иеленушіден алынуы, яғни, ұры
ұрыдан ұрлайды. Бір жағынан алып қарастырсақ, бұл әрекеттер құқыққа
қайшы, егер де олар мүлікті меншік иесіне, заңды иесіне не болмаса құқық
қорғау органдарына қайтару мақсатын көздемесе. Осы жағдайға байланысты
сот тәжірибесіне талдау жүргізіп байқайық. Жоғарғы Сот Пленумының
қаулысына сәйкес «алынған мүлік адамның заңсыз иелігінде болса да
кінәлінің әрекеттерін бөтен мүлікті талан – таражға салу ретінде саралау
қажет» деп көрсетілген .
Заң шығарушы деңгейінде берілген талан – тараждың анықтамасында
талан – тараж меншік иесіне немесе өзге де иеленушіге зиян келтіруі қажет
деген талап бар. Келтірілген зиян алынған мүліктің мөлшерімен
анықталынады. Осыған байланысты назар аударатын келесі мәселеміз: заң
шығарушы қылмыстық істі қозғау үшін заңды тұлғаларға қатысты ұрланған
мүліктің құны 10 айлық есептік көрсеткіштен кем болмауы қажет деп
есептейді. Яғни, 10 айлық есептік көрсеткіштен кем болса, ұсақ мөлшердегі
талан - тараж деп есептелінеді. Осыған байланысты келесідей түсініксіз
жағдайлар туындауы мүмкін.
Достарыңызбен бөлісу: