Имашева турсынай бахытжановна
жүктеу/скачать 6,21 Mb.
|
| Психологиялық қырынан тұлғаның кәсіби өзін-өзі дамыту мәселесі К. Роджерс, А. Маслоу сияқты гуманистік психологтардың еңбектерінде көрініс тапты. Роджерс теориясында кәсіби өзін-өзі дамыту тенденциясы - бұл адамның толыққанды жұмыс істейтін тұлға болу үшін өзінің әлеуетін өмір бойы жүзеге асыру процесі.
Жеке тұлғаның кәсіби өзін-өзі дамытудың психологиялық аспектісіне толығырақ тоқталайық. Бұл жағдайда шетелдік және отандық психологтардың жеке тұлғаның кәсіби өзін-өзі дамыту мәселесі туралы әртүрлі көзқарастарын олардың зерттелетін құбылысқа көзқарасының ерекшеліктері тұрғысынан қарастырған жөн. Жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуының барлық заманауи зерттеулерін шартты түрде келесі бағыттарда бөлуге болады (Н.Р. Битянова бойынша): 1. Адамды, ең алдымен, оның өмірінің барлық салаларында таза функционалды тіршілік иесі ретінде қарастыратын функционалды (себеп-салдарлық). Орыс психологиясында функционалды тәсіл идеялары өзін-өзі дамыту көзі ретінде функционалды тенденция идеяларымен байланысты (Л.И. Божович, М.И. Лисина, В.Г. Асеев, Д.Н. Узнадзе, В.Н. Мясищев, В.А. Петровский және т.б.). 2. Субъективті-мақсатты, ол, ең алдымен, адамның құндылық-мағыналық сипаттамаларына назар аударады, оны мәдени мұраттар орталығына айналдырады. Зерттеудің субъективті-мақсатты бағытында жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуын талдаудың психологиялық мәні-тұлғаның семантикалық қалыптасуы, өзін-өзі танудың қажеттіліктері мен мүдделері, жеке мағыналары, мағыналары, мотивтері (А. Маслоу, Г. Олпорт, К. Роджерс, В.М. Розин, А.Г. Асмолов, Е.В. Эдман және т.б.). 3. Кез-келген оқиғаны жүйелік анықтау принципіне негізделген алдыңғы екі тәсілді біріктіретін жүйелік, осылайша зерттелетін құбылыстың тұтас көрінісін қамтамасыз етеді. Біздің ғылыми жұмысымызда көзқарасымызды ұстанатын жүйелік тәсіл аясында біз Детерминанттарды, жеке жүйені және т.б. басқаратын өзін-өзі дамыту мәселесін зерттедік. Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев, А.В. Запорожец, К.А. Абульханова-Славская, Т.И. Артемьева, А.А. Бодалев. Отандық психологиялық мектептің осы бағытын зерттеудің маңыздылығы адамның өмір стратегиясын құруға негізделген кәсіби өзін – өзі дамыту процесіне, өзін-өзі тану процесін қосу идеясымен байланысты. Біздің ойымызша, өз қоғамының, өз дәуірінің мәдениетімен танысу процесін, үздіксіз білім беру процесінде өз білімінің деңгейін үнемі арттыруды, қолда бар білімді жаңаларымен толықтыруды және сайып келгенде, өмірде, еңбекте, шығармашылықта өзін белсенді іске асыру процесін қамтиды. С.Л. Рубинштейн кәсіби өзін-өзі дамыту процесін өзіндік сана мен өзін-өзі танумен өзінің жалпы болмысына көтерілу ретінде қарастырды. Жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуының ең толық түсінігі Л.Н. Куликованың зерттеулерінде келтірілген, ол жеке тұлғаның кәсіби өзін-өзі дамытуын өзінің "Мен-тұжырымдамасына", құндылықтары мен жеке мағыналарына сәйкес" саналы мақсатты " кәсіби өзін-өзі дамыту өзін-өзі дамыту" ретінде анықтайды, оның ішінде (жеке даму тұжырымдамасына сәйкес) И.С. Кона) оның ақыл-ойының, сезімдерінің, қабілеттерінің, қажеттіліктерінің,мүдделерінің дамуы. іс-әрекеттің дәмі, тәжірибесі мен өнімділігі, қарым-қатынастағы құзіреттілік, жеке әлеуметтік байланыстарды нығайту және байыту, физикалық келбеті мен денсаулығын жақсарту" [54]. Л.Н. Куликова өзінің зерттеулерінде жеке тұлғалық кәсіби өзін-өзі дамытуды бес аспектіде анықтайды: 1. «Адам қалыптасуының» психологиялық механизмі Берілген жағдайда жеке тұлғалық өзін-өзі дамыту өсіп келе жатқан адамның психоәлеуметтік кемелденуінің нақты және қажетті деңгейлері арасындағы дамудың қозғаушы күші ретінде қатысатын түбегейлі қарама-қайшылық құрайды (жаңғыртады), кез келген қызмет процесінде өздік ықпал ету энергиясын береді, өзін-өзі тануды, өздік ойластыруды тереңдетуді анықтайды, құндыдылықты өзін-өзі анықтауды маңыздандырады, мақсатты тұжырымдауды өрістетуге қызмет етеді, өз бетінше жасаудың мағыналық кеңістігін жасайды. Басқаша айтқанда берілген жағдайда өзін-өзі дамыту процесі адамның өзінің адамдық маңызына ие болу механизмін анықтайды. 2. Рухани-адамгершілік түрінде өздік жан дүниесін байыту, «өзін-өзі жақсы етуге» ұмтылу аспабы «Өзін» саналы дамытудың әрбір қадамы, бір жағынан, өзінің осында және кейін көрген «кемшілігіне» анық алаңдау ретінде, біліксіздігі үшін ыңғайсыздану және ұялу ретінде, күтілетін әрекеттерге қабілетсіздік қорқынышы ретінде, жаңа әрекеттерде күштерін сынау ретінде, шығармашылық қиялды пайдалану ретінде жүреді. Бұл өзіне және өзінің әрекетіне, әрекетке байланысты болатын және бағытталған ортаға құндылықты қатынас мәнмәтінінде жүреді. Осылайша, адамның өздік өрлеуі, бір жағынан, өзін-өзі дамытудың алдында болатын және биіктетін процесс, екінші жағынан, олар адамның жаңадан игерген қажеттілігі ретінде уәждейтін және белсендіретін туындысы болып табылады. Басқаша айтақанда, өзін-өзі дамыту процесі адамның рухани өсуінің әрекеттік аспабы ретінде өзін көрсетеді, ал сосын адам оны мақсатты пайдалана бастайды. жүктеу/скачать 6,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|