Басқару схемаларының үлгілік тораптары, жартылай өткізгіш

245
Қазіргі заманғы автоматтандырылған электр жетектерінде негізінен 
жартылай өткізгіш тиристор және тұрақты және айнымалы ток 
транзисторлары қолданылады.
Жартылай 
өткізгіш 
түрлендіргіштердің 
артықшылығы
-
электр 
энергиясын түрлендіру процесін басқарудың кең функционалдығы, жоғары 
өнімділік пен тиімділік, ұзақ қызмет мерзімі, пайдалану кезінде ыңғайлылық 
пен қарапайым техникалық қызмет көрсету, қорғаныс, сигнал беру, 
диагностика және электр жетегінің өзін де, Технологиялық жабдықты да 
тексерудің кең мүмкіндіктері.
Сонымен қатар, жартылай өткізгіш түрлендіргіштер белгілі бір 
кемшіліктермен сипатталады. Оларға мыналар жатады: жартылай өткізгіш 
құрылғылардың ток жүктемелеріне, кернеуге және олардың өзгеру 
жылдамдығына жоғары сезімталдығы, төмен шу иммунитеті, ток пен 
кернеудің синусоидалы формасының бұрмалануы.
Түзеткіш
-
айнымалы ток кернеуін тұрақты (түзетілген) ток кернеуіне 
түрлендіргіш.
Басқарылмайтын түзеткіштер жүктемедегі кернеуді реттеуді қамтамасыз 
етпейді және жартылай өткізгіш, басқарылмайтын бір жақты өткізгіш 
аспаптарда
-
диодтарда орындалады.
Басқарылатын түзеткіштер басқарылатын тиристор диодтарында 
орындалады және тиристорларды тиісті басқару арқылы олардың шығу 
кернеуін реттеуге мүмкіндік береді.
Түзеткіштер қайтымсыз және қайтымды болуы мүмкін. Реверсивті 
түзеткіштер түзетілген кернеудің полярлығын олардың жүктемесінде 
өзгертуге мүмкіндік береді, ал қайтымсыз емес. Айнымалы токтың кіріс 
кернеуінің фазаларының санына сәйкес түзеткіштер бір фазалы және үш 
фазалы болып бөлінеді, ал қуат бөлігінің схемасы бойынша 
—
көпір және 
нөлдік терминалға бөлінеді.
Инвертор(сурет.5.80) айнымалы ток кернеуіне тұрақты ток 
түрлендіргіші деп аталады. Бұл түрлендіргіштер электр жетегі айнымалы ток 
желісінен қуат алған кезде жиілік түрлендіргіштерінің бөлігі ретінде немесе 
электр жетегі тұрақты кернеу көзінен қуат алған кезде тәуелсіз түрлендіргіш 
ретінде қолданылады.
Сур.5.80. Инвертор

246
Электр 
жетектерінің 
тізбектерінде 
тиристорларда 
немесе 
транзисторларда сатылатын автономды кернеу мен ток инверторлары ең көп 
қолданылады.
Автономды кернеу инверторлары (ain) Шығыс кернеуінің жүктеме 
тогына тәуелділігін білдіретін қатаң сыртқы сипаттамаға ие, нәтижесінде 
жүктеме тогы өзгерген кезде олардың шығу кернеуі іс жүзінде өзгермейді. 
Осылайша, жүктемеге қатысты кернеу инверторы ЭМӨ көзі ретінде әрекет 
етеді.
Автономды ток инверторлары (ait) "жұмсақ" сыртқы сипаттамаларға ие 
және ток көзінің қасиеттеріне ие. Осылайша, жүктемеге қатысты ток 
инверторы ток көзі ретінде әрекет етеді.
Жиілік түрлендіргіші(PH) деп аталады (сурет.5.81) стандартты 
жиіліктегі айнымалы ток кернеуін және реттелетін жиіліктегі айнымалы ток 
кернеуіне кернеуді түрлендіргіш. Жартылай өткізгіш жиілік түрлендіргіштері 
екі топқа бөлінеді: тікелей байланысқан жиілік түрлендіргіштері және 
тұрақты ток аралық жиілік түрлендіргіштері.
Тікелей байланысы бар жиілік түрлендіргіштері жүктемедегі кернеу 
жиілігін қуат көзінің кернеу жиілігімен салыстырғанда оның төмендеуіне 
қарай өзгертуге мүмкіндік береді. Тұрақты ток аралық жиілік 
түрлендіргіштері мұндай шектеулерге ие емес және электр жетегінде кеңінен 
қолданылады.
Сур.5.81. Электр жетегін басқаруға арналған өнеркәсіптік жиілік 
түрлендіргіші
Автоматты басқарудың тұйық жүйелері (АБЖ) қолданылатын ашық 
аппаратурадан және автоматтандырудың толықтығынан ерекшеленеді. Ашық 
АБЖ
-
да беруші құрылғы (қосатын, реттейтін аппаратура) электр 
қондырғысының (жетекті электр қозғалтқышының, жұмыс машинасының) 
нақты жұмыс режимі туралы ақпарат алмайды.
Жабық АБЖ
-
да Ақпарат басқару элементтеріне беріледі, бұл тиісті 
командалық сигналдарды берумен бірге жүреді. Мұндай ақпаратты беретін 
тізбек басқару тізбегін жауып, жабық өздігінен жүретін зеңбіректерді немесе 
кері байланысы бар өздігінен жүретін зеңбіректерді құрайды.
Жабық және ашық АБЖ арасындағы айырмашылықты генератор 
—
қозғалтқыш (Г
—
Д) жүйесіндегі электр қозғалтқышының жылдамдығын 
реттеу мысалында түсіндіруге болады. Ашық АБЖ 
-
да (сурет.5.82, А) 
Электр қозғалтқышының берілген жылдамдығы п.потенциометрімен қолмен 

247
орнатылады, жылдамдықты бақылау TG тахогенераторынан қуат алатын 
тахометрмен визуалды түрде жүзеге асырылады. Берілген оператордан 
жылдамдықтың кез
-
келген ауытқуы потенциометр қозғалтқышына әсер ету 
арқылы жойылады.
Жабық АБЖ 
-
да (сурет.5.82. Б) ТГ тахогенератор зәкірі тұйықталған 
Жүйені немесе кері байланысы бар жүйені (бұл жағдайда жылдамдық 
бойынша кері байланысы бар) құра отырып, ЖВГ генераторының қоздыру 
орамасының тізбегіне қосылған.
Сур.5.82. Г 
-
М жүйесіндегі электр қозғалтқышын реттеу схемасы: а
-
ашық АБЖ, б
-
жабық АБЖ
Жабық тізбектегі тахогенератор (Ітг) тудыратын Ток потенциометр 
тогына (IP) бағытталған және тізбекте осы токтардың геометриялық 
айырмашылығына тең пайда болатын ток әрекет етеді. Потенциометр 
қозғалтқышымен оператор электр қозғалтқышының тиісті жылдамдығы 
қамтамасыз етілетін ЖВГ қоздыру орамасындағы алынған токтың мәнін 
белгілейді. Бұл оператордың рөлі аяқталады. Болашақта жүйе автоматты 
түрде белгілі бір дәлдікпен электр жетегінің жұмыс режимін қолдайды.
Жүктемені түсіру нәтижесінде электр қозғалтқышының жылдамдығы 
берілгенге қарағанда төмендеді делік. Жылдамдықтың төмендеуі 
тахогенератор жылдамдығының және оның қысқыштарындағы кернеудің 
тиісті төмендеуімен бірге жүреді. Бұл өз кезегінде кері байланыс тізбегіндегі 
Ith тогының төмендеуіне және потенциометр қозғалтқышының белгілі бір 
жағдайына әкеледі 
—
генератордың қоздыру орамасындағы алынған токтың 
жоғарылауы. Тиісінше, генератордағы кернеу мен электр қозғалтқышының 
жылдамдығы артады.
Жылдамдық пен кернеудің жоғарылау процесі кері байланыс 
тізбегіндегі ток белгіленген мәнге жеткенше жалғасады, ал электр 
қозғалтқышының жылдамдығы берілген мәнге жетеді [64].

жүктеу/скачать 5,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: