Исмагулов е. К., Кабанбаев а. Б., Мырзабек м. С
Материалдық ресурстарды жоспарлау және үнемді
жүктеу/скачать 5,79 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.1.5
Материалдық ресурстарды жоспарлау және үнемді пайдалану Материалдық ресурстарды тиімді пайдалану үшін оларды жоспарлау процесі маңызды. Жоспарлаудың дұрыс жүйесі 3 аспектке негізделген: жоспарлау объектісі, қажетті ресурстар, ресурстардың болуы. Материалдық ресурстарды дұрыс жоспарлау үшін сату нарығын дұрыс зерттеу және нарыққа қажетті тауарларды анықтау қажет. Бірақ ұйымның мүмкіндіктері мен нарықтың қажеттіліктері арасында теңдіктің болуын атап өткен жөн. Ол үшін нарықтық сұранысты қолда бар өндірістік ресурстармен, қорлармен және өнімділікпен теңестіру жоспарын жасау қажет. Кәсіпорында тиімді жоспарлау үшін жоспарлау және бақылау жүйесі жасалуы керек. Бұл жүйе бес деңгейден ұсынылуы мүмкін: • стратегиялық бизнес - жоспар; • өндіріс жоспары (сату және операциялар жоспары); • өндірістің негізгі күнтізбелік жоспары; • ресурстарға қажеттілік жоспары; • өндірістік қызметті сатып алу және бақылау. Әр деңгейдің өз міндеті, ұзақтығы және егжей - тегжейлі деңгейі бар. Стратегиялық жоспарлаудан өндірістік қызметті бақылауға көшу барысында міндет жалпы бағытты анықтаудан нақты егжей - тегжейлі жоспарлауға дейін өзгереді. Стратегиялық бизнес - жоспар - бұл компания екі жылдан он жылға дейін немесе одан да ұзақ мерзімде орындауды көздейтін негізгі мақсаттар мен міндеттерді ұсыну. Бұл болашақта кәсіпорынның айналысқысы келетін бизнес түрін сипаттайтын компания қызметінің жалпы бағытын тұжырымдау – пәндік - өндірістік мамандандыру, нарықтар және т.б. осыған байланысты біз өндірістік жоспарға, осы жоспардың мақсатына, нарықтық сұранысты қанағаттандыруға, сондай - ақ барлық агрегаттарды, материалдарды және тетіктерді қолданудың тиімділігіне қызығушылық танытамыз. Бұл ресурстарға қажеттілік жоспарларында бөлек айтылады, бұл неғұрлым нақты жоспар, қызмет көрсету немесе қызмет көрсету кезінде қолданылатын компоненттерді өндіру және сатып алу жоспары. Бұл жоспардың егжей - тегжейлі деңгейі өте жоғары және ол үш айдан он сегіз айға дейін жасалады. Жақында жасалған материалдық ресурстарды жоспарлау әдістерінің бірі MRP (материалдық сұранысты жоспарлау) әдісі болды. Бұл әдістің негізгі мақсаты қоймалармен байланысты шығындарды азайту болып табылады. Ол шикізатқа, жартылай фабрикаттарға және басқа өнімдерге қажеттіліктің дайын өнім шығару жоспарына тәуелділігі принципіне негізделген. Осы көрсеткішті, сондай - ақ өндірістің технологиялық циклдерінің уақытын есепке алу белгілі бір мерзімге қажетті материалдар қорын есептеуге мүмкіндік береді. MRR әдісі кәсіпорында қандай есепке алу және басқару процестерін жүзеге асыру керектігін, оларды қандай ретпен орындау керектігін, оларды қалай орындау керектігі туралы нақты ұсыныстарды, яғни алгоритмдерді қамтиды. MRR әдісі сатып алуға тапсырыс жобаларын және қажетті материалдар мен компоненттерді ішкі өндіруді қамтиды. Басқаша 25 айтқанда, оны қолдану компоненттерді жеткізу жоспарын оңтайландыруға мүмкіндік береді, осылайша өндіріс шығындарын азайтады және оның тиімділігін арттырады. Алайда, MRR - де айтарлықтай кемшілік бар. Осы Тұжырымдама аясында қорларды есептеу кезінде қолда бар өндірістік қуаттар, олардың жүктемесі және жұмыс күшінің құны ескерілмейді. Бұл кемшілік MRR - II тұжырымдамасында түзетілді. Бұл әдістің негізгі мәні өндірісті болжау, жоспарлау және бақылау шикізатты сатып алудан бастап тұтынушыға тауарды жөнелтуге дейін бүкіл цикл бойынша жүзеге асырылады. Материалдық ресурстарға қажеттілік өндірістік бағдарламаны орындауға, күрделі құрылысқа, өнеркәсіптік емес қажеттіліктерге және кезең соңындағы материалдық ресурстардың қажетті қорларына қажеттілікпен анықталады. Материалдық шығындар өндірістік саланың көптеген салаларында өндіріске кететін ағымдағы шығындарда ең үлкен үлеске ие. Кәсіпорынның ең маңызды көрсеткіштері - өндіріс көлемі, оның рентабельділігі, сондай – ақ қаржылық жағдайы мен өтімділігі кәсіпорында материалдық - техникалық жабдықтау процесі мен үнемдеу режимінің сақталуын бақылау әдісіне байланысты. Кәсіпорынның жұмысын қаржылық - экономикалық талдау процесінде материалдық шығындарды азайту резервтерін іздеу және осы негізде өндіріс көлемі мен түпкілікті нәтижелерді арттыру жүзеге асырылады. Материалдық ресурстарға қажеттілік үш бағамен анықталады: • қойма үй - жайларына қажеттілікті белгілеу үшін қажетті заттай өлшем бірліктерінде; • құны бойынша - айналым қаражатына қажеттілікті анықтау үшін; • қамтамасыз ету күндерінде - жеткізу кестесінің орындалуын жоспарлау және бақылау мақсатында. Кәсіпорынның қорлармен қамтамасыз етілуі заттай немесе құндық көрсеткіштердегі материалдық ресурс қорларының сол өлшем бірліктеріндегі материалдық ресурстың бір күндік шығысына қатынасы ретінде есептеледі. Материалдардың орташа күндік шығысы талданатын кезеңдегі материалдық ресурстың жалпы шығынын кезеңдегі күнтізбелік күндер санына бөлу арқылы анықталады. Шикізат, материал, отын, энергия және басқа да еңбек заттарының шығындары өндірістік саланың көптеген салаларында ағымдағы өндірістік шығындарда ең үлкен үлес салмағына ие. Кәсіпорынның ең маңызды көрсеткіштері - өндіріс көлемі, оның пайдалылығы, сондай – ақ қаржылық жағдайы мен өтімділігі кәсіпорында материалдық - техникалық жабдықтау процесінің және әр бөлімшеде, әр жұмыс орнында үнемдеу режимінің сақталуын бақылау процесіне байланысты. Кәсіпорынның материалдық ресурстарын жоспарлау процесінде еңбек объектілерінің шығындарын азайту резервтерін іздеумен және осы негізде өндіріс көлемін және түпкілікті нәтижелерді арттырумен байланысты міндеттер шешіледі. Белгіленген міндеттер арасында: • материалдық ресурстарға қажеттілікті анықтау мақсатында кәсіпорынның тиісті функционалдық бөлімшелері жүзеге асыратын 26 есептеулердің сапасын талдау, оның ішінде өнім өндіруге шикізат, материалдар, энергия көздерінің Шығыс нормаларының сапасын талдау; • материалдық - техникалық жабдықтау қызметтерінің жұмысын материалдық ресурстардың барлық қажетті түрлерімен өндірісті үздіксіз қамтамасыз ету және қойма қорларын құру үшін қаржылық ресурстарды үнемдеу тұрғысынан бағалау; • өнімнің материал сыйымдылығын факторлық талдау; • прогрессивті нормаларды, ресурс үнемдейтін технологияларды енгізу, өнімсіз шығындарды, қалдықтарды азайту есебінен материалдық шығындарды төмендету резервтерін анықтау; • материалдық ресурстарды үнемдеу режимін енгізудің кәсіпорын қызметінің сандық және сапалық көрсеткіштеріне әсерін есептеу. Материалдарды пайдалануды экономикалық талдаудың негізгі ақпараттық базасын бухгалтерлік және басқарушылық есеп деректері, өнімнің өзіндік құнының жоспарлы және есептік калькуляциясы, жоспарланған, қаржы қызметтерінің материалдары, сондай - ақ кәсіпорынның технологиялық, конструкторлық және басқа да функционалдық бөлімшелері құрайды, олар кәсіпорынды барлық қажетті материалдық ресурстармен үздіксіз жабдықтауды ұйымдастыруға және осы ресурстарды үнемдеу резервтерін іздеуге тікелей қатысуға міндетті. Материалдық ресурстарды пайдалануды жоспарлаудың негізгі кезеңдерін бөліп көрсетуге болады: • материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігін бағалау; • материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігінің материалдық шығындар шамасына әсерін бағалау; • кәсіпорынның материалдық ресурстармен қамтамасыз етілуін талдау; • материалдық ресурстарды жұмсау нормаларының негізділігін талдау; • материалдық ресурстарға оңтайлы қажеттілікті негіздеу. Материалдарға қажеттілікті жоспарлаудың негізгі мақсаты жоспарлау кезеңінде кез - келген уақытта қажетті материалдардың болуын қамтамасыз ету болып табылады. Қажеттіліктерді жоспарлау арқылы ішкі мақсаттар үшін де, сату үшін де қажетті материалдар көлемін уақтылы сатып алу немесе өндіру қамтамасыз етіледі. Жоспарлау процесі қорларды үздіксіз бақылауды, атап айтқанда сатып алуға және өндіруге тапсырыс жобаларын автоматты түрде құруды қамтиды. Жоспарлау үшін сатып алу немесе өндіріс көлемін есептеу үшін барлық материалдар, соның ішінде резервтелген материалдар туралы ақпарат қажет. Жоспарлау процесі бізді материалдарды тікелей өндірісте қолдануға әкеледі, бұл процесс ұйым үшін өте маңызды, өйткені оны рационализациялау қажетсіз шығындардан аулақ болады. Шикізат, отын, қосалқы материалдар неғұрлым жақсы пайдаланылса, олар белгілі бір мөлшерде өнім өндіруге аз жұмсалады, осылайша өндіріс көлемін ұлғайтуға мүмкіндік жасалады. Материалдық ресурстарды тұтыну - бұл олардың өндірістік тұтынуы. Ұйымның шығысы кәсіпорынның өнім шығару немесе қызмет көрсету жөніндегі бағдарламаны орындауға тікелей жұмсаған материалдық ресурстардың барлық санын қамтиды. Материалдық ресурстарды жұмсау 27 сондай - ақ жөндеу мұқтаждарына, көлікке қызмет көрсетуге, қосалқы шаруашылықты қамтамасыз етуге, мәдени - тұрмыстық қажеттіліктерге де жүзеге асырылады. Материалдық ресурстарды тұтыну олардың жалпы және нақты шығындарымен сипатталады. Материалдық ресурстардың жалпы шығысы заттай көріністе, материалдық ресурстардың әртүрлі түрлерінің жиынтық шығысы құндық көріністе ескеріледі. Материалдық ресурстарды тұтынуды рационализациялаудың факторлары "тиімді", яғни бір жағынан материалдық ресурстардың өсуін анықтайтын, екінші жағынан оларға қажеттіліктің азаюын, сондай – ақ ұйымдық – экономикалық шараларды "қамтамасыз ететін" факторлар болып табылады, онсыз Ресурстық әлеуетті тиімді пайдалану мүмкін емес. Жалпыланған түрде өндірістің материалдық факторларын ұтымды тұтыну және үнемді пайдалану саласындағы жұмыстың негізгі бағыттары мыналар болып табылады: • өндірістің техникалық жай – күйін оңтайлы деңгейге жеткізу үшін ғылыми - техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану, тиімділігі жоғары техника мен қалдықсыз технологияларды қолдану, өнімнің сапасын арттыру; • материалдық ресурстарды өндіру мен тұтынуды ұйымдастыруды жақсарту, есепке алу мен есептілікті жетілдіру, ресурстарды пайдалануды жоспарлау мен оңтайландырудың қазіргі заманғы әдістерін қолдану, еңбек тәртібін арттыру; • материалдық шығындармен салыстырғанда өндіріс нәтижелерінің басым өсуін қамтамасыз ететін прогрессивті құрылымдық және Инвестициялық саясат; • шаруашылық механизмінің барлық элементтерін еңбек ұжымдарының ресурстарды неғұрлым ұтымды жұмсауда материалдық мүдделілігін арттыру, оларды өндіру және өңдеу, тасымалдау және сақтау кезінде шығындарын азайту үшін пайдалану [5]. жүктеу/скачать 5,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|