Автоматты басқару жүйелерін жіктеу

175
Сур.5.12 автоматты басқару жүйесі
Автоматты басқару жүйелерін жіктеу(сурет.5.13) басқару әдісі және 
функционалдық белгісі бойынша мүмкін. Басқару әдісіне сәйкес барлық 
жүйелер 
екі 
үлкен 
сыныпқа 
бөлінеді: 
қарапайым 
(өзін
-
өзі 
конфигурациялайтын) және өзін
-
өзі конфигурациялайтын (бейімделгіш).
Қарапайымдар санатына жататын қарапайым жүйелер басқару 
процесінде олардың құрылымын өзгертпейді. Олар ең дамыған және құю 
және жылу цехтарында кеңінен қолданылады. Кәдімгі автоматты басқару 
жүйелері үш ішкі сыныпқа бөлінеді: ашық, жабық және аралас басқару 
жүйелері.
Ашық автоматты басқару жүйелері, өз кезегінде, автоматты қатты 
басқару жүйелеріне (күйе) және басқару жүйелеріне бөлінеді.
Алғашқы жүйелерде реттеуші нәтижеге қарамастан басқару объектісіне 
әсер етеді, яғни.реттелетін мән мен сыртқы бұзылыстың мәні. Бұзылуды 
басқару жүйелері басқару объектісіне әсер ететін сыртқы бұзылуларға 
байланысты Басқару әсері пайда болатын принцип бойынша жұмыс істейді.
Мысал ретінде құю немесе жылу цехының жылу жүйесін қарастыруға 
болады. Бұл жағдайда цехтың жылу құбырындағы ыстық судың шығыны 
сыртқы ауа
-
райына байланысты. Сыртта неғұрлым суық болса, соғұрлым 
ыстық су жылыту батареяларына беріледі және керісінше.
Ауытқу принципі бойынша жұмыс істейтін жабық автоматты басқару 
жүйелері автоматты басқару жүйелері (SAR) деп те аталады. Олардың 
ерекшелігі
-
сигналдардың жабық тізбегінің болуы, яғни. реттелетін мәннің 
күйі туралы ақпарат салыстыру элементінің кірісіне берілетін кері каналдың 
болуы.
Автоматты реттеу жүйелері үш мәселені шешуге арналған: реттелетін 
шаманы тұрақтандыру (тұрақтандырушы АТС), белгілі (бағдарламалық АТС) 
немесе белгісіз (бақылаушы АТС) бағдарламалар бойынша реттелетін 
шаманы өзгерту.
Тұрақтандыратын САР
-
да реттелетін шаманың берілген мәні тұрақты 
болады. Мұндай жүйенің мысалы
-
жылу пешінің жұмыс кеңістігіндегі 
температураны бақылау жүйесі. Бағдарламалық АТЖ
-
да реттелетін шаманың 
мәні алдын ала әзірленген (белгілі) бағдарлама бойынша уақыт бойынша 
өзгереді.
Бақылау жүйелерінде реттелетін шаманың берілген мәні алдын
-
ала 
белгісіз бағдарламаға сәйкес уақыт өте келе өзгереді. Бақылау және 

176
бағдарламалық жасақтама SAR негізгі сигналды өңдеу принципін 
тұрақтандырудан ерекшеленеді.
Бақылау реттеуінің ең типтік мысалы отын балқыту және жылыту 
пештеріндегі жану процесін реттеу кезінде отын мен ауа шығыны 
арасындағы байланысты автоматты түрде сақтау болып табылады.
Сур.5.13 автоматты басқару жүйелері: а
-
ашық, б
-
ауытқу бойынша ашық, 
в 
—
жабық, г 
—
құрамдастырылған, д 
—
өзін 
—
өзі реттейтін, Р 
—
реттегіш, 
ОУ 
—
басқару объектісі, ЭС 
—
салыстыру элементі, УАВ 
—
анықтау әсерін 
талдау құрылғысы: ВУ 
—
есептеу құрылғысы, ИУ 
—
атқарушы құрылғы, 
АУУ 
—
автоматты басқару құрылғысы, УАО
-
басқару объектісін талдау 
құрылғысы.
Аралас жүйелер ауытқуды және бұзылуды басқару жүйелерінің 
артықшылықтарын біріктіреді, бұл басқару дәлдігін арттырады. Біріктірілген 
жүйелердегі ескерілмеген бұзылулардың әрекеті ауытқу басқармасымен 
өтеледі немесе әлсірейді.
Өзін
-
өзі реттейтін (бейімделетін) жүйелерді үш субклассқа бөлуге 
болады: экстремалды жүйелер, параметрлерді өздігінен реттейтін жүйелер 
және құрылымды өздігінен реттейтін жүйелер.
Төтенше басқару жүйелері басқару объектісінің ең тиімді (оңтайлы) 
жұмыс режимін құру үшін жүйенің сыртқы жағдайларының немесе ішкі 
күйінің өзгеруіне байланысты параметр, бағдарлама немесе ойнату Заңы 
автоматты түрде өзгеретін тұрақтандыру, бақылау немесе бағдарламалық 
басқару жүйелері деп аталады.
Мұндай жүйелерде тұрақты конфигурацияның немесе бағдарламаның 
орнына автоматты іздеу құрылғысы орнатылады, ол объектінің кез
-
келген 
сипаттамасын (тиімділік, өнімділік, тиімділік және т.б.) талдайды және 
нәтижеге байланысты басқару құрылғысына реттелетін шаманың қажетті
мәнін береді, осылайша бұл сипаттама жүйенің жұмыс жағдайына әсер ететін 
әртүрлі бұзушы әсерлердің үздіксіз өзгеруімен экстремалды мәнге ие болады.
Параметрлерді өздігінен реттейтін жүйелерде сыртқы жағдайлар немесе 
реттеу объектісінің сипаттамалары өзгерген кезде жүйенің тұрақты жұмысын 
қамтамасыз ету және реттелетін шаманы берілген немесе оңтайлы деңгейде 

177
ұстап тұру мақсатында басқару құрылғысының өзгермелі параметрлері 
автоматты түрде (алдын ала белгіленген бағдарламаға сәйкес емес) өзгереді.
Құрылымның өзін
-
өзі реттейтін жүйелерде басқару объектісінің сыртқы 
жағдайлары мен сипаттамалары өзгерген кезде қосылыстар тізбегіндегі 
элементтер ауысады немесе оған жаңа элементтер енгізіледі. Құрылымды 
осындай өзгертудің (таңдаудың) мақсаты басқару міндетін жақсы шешуге 
қол жеткізу болып табылады.
Құрылымды таңдау есептеу және логикалық операцияларды қолдана 
отырып, автоматты түрде іздеу арқылы жүзеге асырылады. Мұндай жүйелер 
объектінің сыртқы жағдайлары мен сипаттамаларының барлық өзгерістеріне 
бейімделіп қана қоймай, сонымен қатар бұзылған элементтердің орнына 
жаңа тізбектер құра отырып, жеке элементтердің ақаулары немесе 
сәтсіздіктері болған кезде де қалыпты жұмыс істеуі керек. Өзін
-
өзі реттейтін 
құрылымы бар жүйелер өзін
-
өзі жетілдіруге, бірнеше нұсқаны тез сынап 
көру, олардың ең жақсысын таңдау және "есте сақтау" арқылы "тәжірибе 
жинауға" мәжбүр етуі мүмкін.

жүктеу/скачать 5,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: