Диссертацияның құрылымы және көлемі

1 Мобильді құрылғыларға қосымшалар құрудың негіздері

Бүгінде мобильді құрылғылар нарығында үш компанияның басымдылығын байқауға болады. Оларды қолданушылар арасындағы танымалдылығы бойынша бөлетін болсақ, бірінші орында Apple, iOS платформасы (iTunesAppStore), екінші Google, Android платформасы (AndroidMarket), үшінші Microsoft, Windows Phone платформасы (Windows marketplace). Олармен қатарSymbian, BlackBerry OS и HP webOS платформалары да бар.

Шет ел мамандары мобильді құрылғыларға арналған мобильді
қосымшалардың қарқынды дамып кетуін алдынан болжаған болатын. 2009
жылдың өзінде IDC маркетингтік–аналитикалық агенттігі 2013 жылға қарай
әлем бойынша 1,19 миллиардтан астам маман (жалпы жұмыс күшінің 34,9%–
ы) мобильді технологияларды қолданатынын айтқан болатын.
Қазақстанда мобильді технологиялардың дамуы жоғарыда айтылған әлемдік
даму қарқынынан төмен. Қазақстанда мобильді қосымшаларды жасау және
ендірумен айналысатын компаниялар көп емес. Көптеген мобильді қосымша
жасаушылар өздері жұмыс жасауда. Бұған себеп – сұраныстың болмауы.
Мобильді қосымшалар бағасының жоғары болу себебінен аз сұанысқа ие
болып отыр.

Қазірге Қазақстанда мобильді қосымшаларға тек бірнеше үлкен банктер, интернет алаңдар және БАҚ ие.

Қазнет мониторингі нәтижесінде танымал мобильді қосымшалар тізімі
жасалды. Мысалға, MobileCreators командасы iOS және Android үшін «People o'Clock», «DialerOne», «Кинозавр» және «GQ BarLab» қосымшаларын жасады. «Глатис» студиясы өзінің iDrive.kz сайтына Android платформасында «iDrive: ПДД и штрафы РК» қосымшасын жасап шағарды. Және де Homebank.kz iPhone қосымшасының және Альянс–Банктың iOS қосымшасының дизайын құрды.

Kaznetmedia командасымен iOS және Android үшін «NewsBox» және Apple компаниясының құрылғылары үшін «Bnews.kz», «7 канал (Казахстан)», «Фокус», «Вести» және «PM.kz» қосымшалары жасалды. Android қосымшаларынның арасынан қазақ тілінде жазылған шығармаларды табуға болады. Бірақ бұл қосымшалар бір немесе бірнеше автордың шығармалар жинағы болып табылады және басқа шығармаларды оқуға мүмкіндік бермейді.

Мобильді құрылғыларға қосымша түсінігі. Мобильді қосымша – мобильді телефон, коммуникатор, смартфон және т.б. мобильді құрылғыларға арналған бағдарламалық жабдық. Мобильді қосымшалар бастамада жалпы құрылғының тиімділігін арттыру және ақпарат беру мақсатында жасалған болатын. Мысалға: электронды хат жолдау, күнтізбе, контактілер, фондтық биржа және ауа райы қосымшалары. Дегенмен көпшілік сұраныс пен қосымша жасау құралдарының дамуы мобильді ойындар, GPS және оның негізіндегі сервистер, банкинг, ұсыныс
қабылдау, билет сату секілді қосымшалардың пайда болуына әкелді.
Android операциялық жүйелердің арасында жаңалық болып табылады. Бұл
операциялық жүйе мобильді құрылғылардың кең шеңберіне арналған.
Android операциялық жүйесi коммуникаторларға, планшеттi
компьютерлерге, смартфондарға және нэтбуктерге орнатылады.
Бұл жүйенi жасап шығарған – «Android Inc.» компаниясы.Бұл компанияны
кейін «Гугл» (Google) компаниясы сатып алған болатын. Қазiргi уақытта
Android негізіндегі жүйелерді даму және өндіруді «OpenHandsetAlliance»
компаниясы қолға алған. «OpenHandsetAlliance» Гугл ғана емес, сонымен
қатар Моторола, HTC, Интэл, Самсунг және көптеген басқа да техникалық
өндiрiс алыптарын біріктіреді.

Android операциялық жүйесi Linux операциялық жүйесi негiзінде жасалған. Бiрақ Linux–тің барлық ерекшеліктерін қамтымайды. Бұл «Дэлвик»

Android операциялық жүйесi 2008 жылдың қыркүйегінде пайда болды.

2009 жылы операциялық жүйенің төрт жаңартуы таныстырылған болатын. Осылай, ақпанда әр түрлi қателердi түзетумен 1.1 нұсқасы шықты. Сәуiрде және қыркүйекте тағы екi жаңарту жарыққа шықты – 1.5 «Cupcake» және 1.6 «Donut». «Cupcake» жаңартуы маңызды өзгерiстердi алып келдi: виртуалды пернетақта, видео жазу және ойнату, браузер және т.б. «Donut» жаңартуында алғаш рет әр түрлi экранның тығыздығы мен кеңейтілімдерін және CDMA желiлерiн қолдау пайда болды. Сол жылдың қазанында Google–дың бiрнеше аккаунттарын қолдануға мүмкіндік беретін, HTML5 тiлін және басқа да жаңалықтарды қолдайтын браузерi бар Android 2.0 «Eclair» операциялық жүйесi жасап шығарылды. 2010 жылдың ортасында Google «Froyo» атауымен Android 2.2 нұсқасын, ал 2010 жылдыдың соңында – Android 2.3 «Gingerbread» нұсқасын таныстырды.

«Froyo» жаңартуынан кейiн смартфонды қолжетімділік нүктесі ретiнде
пайдаланып, смартфонда дәстүрлi цифрлық немесе әрiптiк – цифрлы
кілттерді қолдануға мүмкіндік пайда болды, ал «Gingerbread»
жаңартуы «көшiру және қою» функцияларына толық бақылау жүргізуге,
қоректi басқару және қосымшаларды бақылауды жақсартға, бір құрылғыда
бiрнеше камераларды пайдалануға және т.б. мүмкіндік берді.

2011 жылдың 22 ақпанында планшеттарға бағытталған Android 3.0

2012 жыл операциялық жүйенiң «JellyBean» нұсқасына дейін жаңартуын әкелді. Ол маусым айында 4.1–шi нұсқа ретінде таныстырылды, ал қазанның соңында шағын жаңартудан кейiн өз нөмiр 4.2–ге ауыстырды.

Google компаниясы 2012 жылдың наурызында «Кiтап», «Android Market», «Музыка» және т.б. мультимедиа сервистерiн Google Play бiртұтас сервисіне топтастыды. Google Play интернет дүкені 190 елде жұмыс iстейдi, 700 мыңнан астам қосымшаны қамтиды, ал сервистiң жұмыс уақытында 25

1.2 Eclipse IDE платформасы туралы

Eclipse IDE IDE 7.0 нұсқасында Ruby және Ruby on Rails бағдарламалау

Eclipse IDE жобасының демеушiсі Oracle компаниясы болып табылады,

Сапа және мүмкiндiктері бойыша Eclipse IDE соңғы нұсқалары Java тілінде бағдарламалауға арналған IntelliJ IDEA секілді коммерциялық біріктірілген өңдеу орталарынан кем түспейді. Eclipse IDE рефакторинг, ортаның жұмыс мiнездемелерiн жинақтау, синтаксистiк құрылымдарды түспен ерекшелеу, енгізіліп жатқан құрылымдарды автоматты түрде толықтыру, алдын ала анықталған код үлгiлерi және т.б. мүмкіндіктерді қолдайды.

Eclipse IDE ортасында бағдарлама жазу үшiн, ортаны орнатуы үшiн және оның жұмысына алдын ала орнатылған Sun JDK немесе J2EE SDK–тың
қажетті нұсқасы болуы керек. Eclipse IDE ортасында J2SE және J2EE
платформаларына арнап бағдарламалау қамтамасыз етілген. Eclipse IDE 6.0
нұсқасынан бастап жүйеде қосымша құрамдас бөлiктердi орнатпай J2ME,
C++ мобильді платформаларына және PHP платформасына арнап
бағдарламалау мүмкіндігі бар.

Eclipse IDE Java тілінде жазылған, ол Windows, OS X, Linux, Solaris ОС және өзге JVM бар платформаларда істеледі.

Eclipse IDE мүмкiндiктері. Eclipse IDE 6.1 нұсқасы UML, SOA, мобильді телефондарға қосымшалар жасау үшiн арналғын J2ME құралдарын, Ruby бағдарламалау тілін (Ruby on Rails – ты қоса) қолдайды. 6.5 нұсқасында PHP тiлін қолдау қосылған. Және де тестілеуді қолдау үшiн Python модулі
қосылған.

Eclipse IDE бағдарламашыларға ортаның мүмкiндiктерін кеңейтуге мүмкіндік беретін плагиндерді қолдайды. Танымал плагиндердің бiрi – iReport (JasperReports кiтапханасына негiзделген) қуатты есептер дизайнерi.

Eclipse IDE 6.7 нұсқасында Project Kenai, Groovy тiлін және Grails веб–

Eclipse IDE тарихы. Eclipse IDE ортасын жасау 1996 жылы Xelfi атауымен Прага Карлов университеттiң математика және физика факультінiң

Соңғы нұсқалар. Алдыңғы 5.5.1 нұсқа негiзде жасалған Eclipse IDE 6.0

1.3 Java Eclipse IDE платформасында мобильді құрылғыларға

• 
  MIDP 1.0, 2.0 және 2.1профилі;
  
• 
  CLDC 1.0 және 1.1 конфигурациясы;
  
• 
  CDC конфигурациясы;
  
• 
  Java ME SDK 3.0.5 пакетімен бірге жеткізіледі;
  
• 
  Java-карталары;
  
• 
  Apache Ant 1.8 сценарийі;
  
• 
  мәліметтерді оқшаулауды және жалғастыруды қолдайтын GUI
  Visual Mobile Designer көзбен шолу жобалаушысы;
  
• 
  мобильді қосымшаларға арналған экран жобалаушысы;
  
• 
  API MIDP 2.0 Game интерфейсіне арналған Mobile Game Builder;
  
• 
  SVG (JSR 226) графикалық элементтерін қолдаушы пайдаланушы интерфейсінің SVG құрамдастары бар SVG Composer құралы, SVG сипат
  редакторы;
  
• 
  құрамдастар палитрасы, пайдаланушылардың құрамдастарын
  жасаушы;
  
• 
  JMUnit 1.1.0 тестілеу;
  
• 
  мидлет сертификаттары мен қолтаңбаларын басқару;
  
• 
  Over–the–Air (OTA) біріктірілген эмуляциясы;
  
• 
  Push–registry эмуляциясы;
  
• 
  SMS және CBS хабарламалары үшін WMA эмуляциясының функциялары;
  
• 
  хабарламаларды сымсыз жіберуге арналған API интерфейсттері
  және API мультимедиялық интерфейсттері;
  
• 
  ProGuard 4.2 көмегімен кодты шатастыру;
  
• 
  бірнеше жобалары бар ортаны күйге келтіру;
  
• 
  құрылғыда тестілеу және ретке келтіру;
  
• 
  Java ME (JSR 172) мобильді веб–қызметі;
  
• 
  ОС Mac арналған SDK MpowerPlayer платформасын қолдау (орнату).
  

• 
  CLDC (Connected Limited Device Configuration) нұсқасы CDC
  негізіндегі құрылғыларға қарағанда жадының көлемі кіші және есептеу қуаты
  аз құрылғыларға арналған. CLDC нұсқасында MIDP (Mobile Information
  Device Profile) бейіні негізделген; қазіргі таңда әлемде MIDP
  құрылғыларының саны екі миллиардтан астамға жетеді;
  
• 
  CDC (Connected Device Configuration) нұсқасы жадының көлемі
  үлкен, есептеу қуаты айтарлықтай көп және желі ішінде байланысты
  қолдайтын құрылғыларға арналған. Мұндай құрылғыларға смартфондарды,
  телевизиялық компьютерлі қосымшаларды, кіріктірме серверлер немесе
  құрылғыларды жатқызуға болады;
  
• 
  Java Card платформасы Eclipse IDE ортасын қолдайды және смарт–
  карталар мен басқа шағын құрылғыларға арналған қосымшаларды жасап
  шығаруға мүмкіндік береді;
  
• 
  Mobile Information Device Profile (MIDP) 1.0, 2.0, 2.1 (MSA),
  Connected Limited Device Configuration (CLDC) 1.0 және 1.1, оған қоса
  Connected Device Configuration (CDC) арналған қосымшаларды жасаңыз,
  тестілеңіз және ретке келтіріңіз;
  
• 
  IDE CLDC және CDC әзірленімдерді қолдайдын Java ME SDK
  жиынтығымен бірге әкелінеді. «Қызмет көрсету» мәзіріндегі басқа да
  мобильді және кіріктірмелі платформаларды тіркеугі болады.
  1.1 суретте Java ME жобасын құру көрсетілген.
  

Сурет 1.1 – Java ME жобасын құру

Талдау құралы идентификация және қолданбайтын құрамдастарды жою есебінен файлдың өлшемін азайтуға мүмкіндік береді, оған қоса MIDP 1.0 платформасының сәйкестігін тексеруге мүмкіндік береді. VMD

Сурет 1.3 – Қолжетімді плагиндер

 Android;

 Android Test Runner for Eclipse IDE 6.9.1;

 Android Test Runner for Eclipse IDE 6.9;

 Android Test Runner for Eclipse IDE 7.0+.

Төменде 1.4 суретте Android платформасыныңқолжетімді модульдері

Сурет 1.4 – Қолжетімді модульдер

1.4 Android платформасы туралы

Android жүйесi – операциялық жүйеден, аралық қабаттың бағдарламалық қамтамасыз етуінен (middleware), сонымен бiрге негiзгi қолданбалы қосымшалардан құралған мобильді құрылғыларға арналған программалық стек.

Android архитектурасын төрт деңгейге бөлу қабылданған:

 ядро деңгейi;

 орындалу ортасының кiтапханасы деңгейі;

 қосымшалар каркасының деңгейі;

 қосымшалар деңгейi.

Android ядросы Linux операциялық жүйенiң 2.6–шы нұсқасына негізделген, бірақ Android жүйесі таза күйіндегі Linuх–жүйе емес, ол бірқатар

Ядро жабдық пен программалық стектің қалған бөлiгі аралысындағы

 процессораралық өзара әрекеттесу драйвері (IPC Driver);

 қоректенуді басқару драйвері (Android Power Management);

мобильді құрылғыны құрамына кiретін жабдықты басқару

Ядро деңгейiнен «жоғары», аралық қабат бағдарламалық қамтамасыз етуі ретінде қосымшалар үшiн ең маңызды негiзгi функционалды қамтамасыз етуi үшiн кітапханалар жиынтығы (Libraries) орналасқан. Яғни осы деңгей

 Android жүйесiндегі терезелердiң композитті менеджерi Linux–тың Compiz менеджерiне ұқсас, бiрақ ықшамдалған. Бұл жүйеге терезелердiң мөлдiрлiгi және бiр қалыпты өту әсерлерін жасауға мүмкіндік бередi;

 PacketVideo OpenCORE негізінде жүзеге асырылған кiтапхана. Олардың көмегімен жүйе аудио және видео контентті жазу және ойнатуды, сонымен қатар статикалық бейнелердi көрсетуді жүзеге асыра алады; Көптеген кең таралған форматтарды қолдайды: MPEG4, H.264, MP3, AAC, AMR, JPG және PNG;

 Android жүйесiнде деректер қорымен жұмыс жасауға арналған жеңiл және өнімді реляциялық ДҚБЖ;

 бит карталарымен жұмыс жасауға, сонымен бiрге шрифттардың растеризациясы және олармен операцияларды жүзеге асыруға арналған кiтапхана. Шрифттарды және мәтiнді бейнелеу үшiн арналған
жоғары сапалы қозғағыш;

 Google Chrome және Apple Safari браузерлері пайдаланылатын белгiлi WebKit браузер қозғағышының кiтапханалары;

 аттас криптографиялық хаттаманы қолдау үшiн арналған кiтапхана. Libc

– C тiлінің стандартты кiтапханасы, атап айтқанда оның Linux негізіндегі құрылғыларда жұмыс жасауға бағыттылған BSD нұсқасы. Bionic

Әр Android қосымшасы өз Dalvik виртуалды машинасында iске қосылады. Осының арқасында барлық жұмыс үстіндегі процестер операциялық жүйеден және бiр–бiрiнен оқшауланған. Жалпы Android Runtime архитектурасы программаға виртуалдық машина ортасы шеңберiнде ғана жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Осылай операциялық жүйе ядросын оның басқа бөліктерінен келуі мүмкiн зияннан қорғаныс жүзеге асырылады. Сондықтан қате код немесе зиянды программа Android–ты және оның базасындағы құрылғыларды бүлдiре алмайды. Мұндай қорғаныс Android Runtime–ның маңызды функциясы болып табылады.

Бұл деңгейден жоғары кейде қосымшалар каркасы деп аталатын Application Framework деңгейі орналасады. Қосымшалар каркасы деңгейі арқылы өңдірушiлер төмен деңгейлерде жататын жүйенiң құрамдас бөлiктерi беретiн API–ға рұқсат алады. Одан басқа, фреймворк архитектурасының арқасында кез–келген қосымша басқа қосымшалардың рұқсат етілген жүзеге асырылған мүмкiндiктерiне қол жеткiзе алады. Әр қосымшаның негiзі және фреймворк бөлігі болып табылатын сервистер мен жүйелердің негiзгi жиынына кiредi:

 қосымшаларының визуалды компоненттерін(мысалы, тізім, мәтiндiк алаң, кестелер, батырма немесе тiптi кiрiктiрме web–браузер) жасау үшін

 бiр қосымшалар басқа қосымшалар өз жұмысына пайдалану үшiн ашқан мәлiметтерді басқарушы контент – провайдерлер (Content Providers);

 функционалсыз ресурстарға (жол мәлiметтерге, кесте, файл және т.б.) қол жетімділікті қамтамасыз ететiн ресурс менеджер (Resource Manager);

 әрбір қосымшаға өз мәлiмдемелерін қалып–күй жолында бейнелеуге мүмкіндік беретін хабарламалар менеджері (Notification Manager);

 қосымшалардың өмірлік циклын басқаратын, әрекеттермен жұмысы туралы мәлiметтердi сақтайтын, сонымен бiрге әрекеттер арасында навигация жүйесiн қамтамасыз ететін әрекеттер менеджері (Activity Manager);

 қосымшаларға құрылғының ағымдағы географиялық орын туралы жаңартылған мәлiметтерді мерзiмдi алуға мүмкіндік беретiн орналасу менеджері (Location Manager).

Қорыта келгенде, Application Framework арқасында Android қосымшасы қосалқы функционалды қолдану мүмкіндігіне ие. Яғни қосымшалар және операциялық жүйе құрамдас бөлiктерiн бiрнеше рет пайдалану қағидасы жүзеге асырылған.

Android программалық стегінің жоғарғы қабатында қосымшалар деңгейi (Applications) орналасқан. мұнда Android ОЖ–не алдын ала орнатылған қосымшалардың негiзгi жиыны жатады. Мысалы, оған SMS жiберу қосымшасы, карталар, күнтiзбе, браузер, пошталық клиент және т.б.

1.5 Android SDK құралы туралы

Android SDK – Android операциялық жүйесі үшін қосымшаларды жасау

1.6 Java бағдарламалау тілі туралы

Қазіргі кезде java тілінде 59 резевтелінген сөздер бар. Оларды тек қана мақсатына қарай қолдануға болады сіз резервтельген сөздер тізімін 1.1 кестеде көре аласыз. Ал айнымалылар, класстар немесе әдістер индентификатор ретінде қолдануға болмайды.

Java тіліндегі резервтелінген сөздер

Айталық byvalue, cast, const, future, generic, goto, inner, operator, outer, rest, var осы сөздер Java–да резервтелінген, бірақ олар қолданылмайды. Java–да

Кесте 1.2

Java-да әдістердің резервтелінген аттары

Резерв аттары
clone	equals	finalize	getClass	hashCode
notify	notifyAll	toString	wait

Идентификаторлар. Идентификаторлар класстардың, әдістердің және

Литералдар. Java–да константалар литералды түрде беріледі. Бүтін сандар, жылжымалы нүкте сандары, логикалық нәтижелер, символдарды және жолдарды әр бір жерде орналастыруға болады.

Бүтін литералдар. Бүтін сандар ол бүтін литералдар. Осы тип
программаларда көбінесе қолданылады. Әр бір сан –1,2,3,4,15 ол бүтін
литерал. Ондық литералдан басқа компьютерде екілік, сегіздік, оналтылық
сандар қолданылады. Жылжымалы нүтелі литералдар. Жылжымалы нүктелі литералдар олар саның нақты түрін айтады. Логикалық литералдар. Логикалық литералда тек қана екі мәні болады – true (ақиқат) және false (жалған). True және false шығармалар ешқандай сандық нәтижеге ауыспайды. Java да true және false cөздері ешқанда 0 және 1 болмайды. Символдық литералдар. Java да символдар UNICODE кестесіндегі индекстер. Олар 16 битті мәнді береді, оларды бүтін санға ауыстыруға болады. 1.3 кестеде көрсетілген.
Кесте 1.3

Басқару символдар тізбегі

Оператор – ол қандай да бір әрекетті екі немесе бір аргументтерге орындап нәтижені шығарады. Синтакстикалық тұрғыда операторлар идентификатор және литерал арасында орналасады. 1.4 кестеде операторлар түрлері көрсетілген.

Java тілінің операторлары

Бөлгіштер. Тек қана бірнеше символдардың тобы Java–программада

Java тіліндегі бөлгіштер

Айнымалылар. Айнымалы бұл java программада ақпаратты сақтау негізгі элемент болып саналады. Айнымалы индентификатордың комбинациямен, типімен және орындалу аймағымен сипатталады.

 идентификатор типі[=мәні] [, идентификатор [ = мәні 7...];

 тип – бұл кірістірілген типтердің бірі byte, short, int, long, char, float,
double, boolean, немесе класс интерфейс аты.
Айнымалылар жазу үлгілері 1.6 кестеде көрсетілген.
Кесте 1.6

Айнымалыларды сипаттау

Келтірілген мысалда үш айнымалы жасалынады. Тік бұрышты үшбұрышқа сай, содан кейн Пифагор теоремасы бойынша гипотенузаның ұзындығы табылады ол 5 ке тең:

class Variables {

public static void main (String args []) {

double a = 3;

double b = 4;

double c;

с = Math.sqrt (a · a + b · b);

System.out.println ("c = "+ c);

} }

 оларға byte, short, int и long типтер жатады. Осы типтер бүтін белгі

 жылжымалы нүктемен типтер – float и double. Олар бөлшегі бар сан үшін қолданылады;

 char символдық тип. Символдар таблицадан элементтер үшін қолданылады, мысалы әріптер мен сандар;

 логикалық boolean типі. Бұл арныйы тип, логикалық өлшемдер үшін.

Бүтін сандар byte – бұл 8–битті тип. Оның диапазоны – 128 ден 127 – дейін byte b. Егер биттермен манипуляция емес, онда осы типті қолдануға шектеу керек, оның орнына int типін қолдану артық болады. Short – 16–битті тип. Оның диапазоны – 32768 ден 32767 – дейін. Java–да ең аз қолданыстағы тип оның басты байты бірінші тұрады. Int типі 32–битті бүтін сандарды ұсыну үшін қолданылады. Оның диапозоны 2147483648–дан 2147483647 дейін. Көбінесе ол жай бүтін екі миллиардқа дейін типтер үшін қолданылады. Бұл тип массивтер мен счетчитер үшін қолдану аясында жақсы келеді. Long типі 64–битті сандар ұсыну үшін қолданылады. Оның диапозоны кеңістіктегі барлық атомдарды санап шығуға болады.

1.7 кестеде бүтін типтердің дәрежелілгі және олардың диапозоны
берілді.
Кесте 1.7

Бүтін типтердің диапазоны

Жылжымалы нүктесі бар сандар. Жылжымалы нүктелі сандарды жиі нақты сандар айтады. Оны бөлшек бар амалдарды шешу үшін қолданылады. Java– да келесі нақты типтер – float және double. Оларды 1.8 кестеде көре аласыз.

Нақты тип

Егер сізге қарапайым немесе біртекті дәлдікпен айнымалы керек болса онда float типті қолдану керек. Ол 32 битті орын алады.

Типті келтіру (type casting) – бұл С++ нашар қасиеттің бірі, сонымен қатар типті келтіру Java тілінде сақталған. Кейде бізде бір кез келген типіміз бар, бірақта оны бір басқа типке келтіру керек болады. Кейбір типтерге типті

byte b = (byte) a;

Типтердің автоматты келтіруі. Қашан сіз мәнің нәтижесін шығарғанда
аралық мәндердің дәлдігі ақырғы мәннен жоғары болу керек жағдайлар да
туады:
byte a = 40;

byte b = 50;

byte с = 100;

int d = a  b / с;

byte b = 50;

b = b·2
Incompatible type for =. Explicit cast needed to convert int to byte (үйлесімді
емес тип =. Int типті byte типіне тура келтіру қажет).
Түзетілген мәтін:
byte b = 50;

b =(byte) · ( b·2)

public static void main (String args []) {

System. out. println ("Hello World"); } }

Java тілі барлық программалық код аталған класстардың ішінде болғаның қажет етеді. Келтірілген мысал HelloWorld.java файлында жазылғаның қажет етеді. Кодты трансляциялау үшін Java – javac траснляторы қажет: Транслятор HelloWorld.class процессордан әмбебаб байт кодты файлын құрады. Файлды іске асыру үшін бізге java іске қостыру ортасын қостыру керек.

Осы жолда class резервтелген сөз қолданылған. Ол трансляторға жаңа
классты сипаттайтымыз деп айтады. Класстың толығымен сипаттауымыз
фигурлық жақшалар ішінде сипатталады. Осындай бірінші көзқарасқа қиын жол java да құрастыру кезінде өте керек міндет болады. Өйткені java да глобальді функциялар жоқ болады. Осы жол көп кездесетіндіктен біз оны қарастырайық.

Public. Бұл – бағдарламашыға кез келген әдiстiң көрiнетiндiгiмен басқаруға мүмкiндiк берген және кез келген айнымалы рұқсаттың түрлендiргiшi. Осы мысалда public рұқсат модификаторы main әдісі әр бір классқа көрінеді және ашық болады.

Static. Келесі кілтті сөз ол – static. Осы класстың әдістері локальді не
статикалық айнымалылармен ғана істей алады.

Void. Сізде әдістерді қолдану барысында нәтижені қандай да бір типте

Main. main классыз java трансляторы программаны іске қоса алады, ал java интерпреторы онсыз программаны қоспайды. Осы жолда println әдісі out объектісінде орындалады.

1.7 Git файл нұсқаларын басқарудың таратылған жүйесі туралы
Нұсқаларды бақылау жүйелерi туралы. Нұсқаларды басқару жүйесі (ағылш. Version Control System, VCS немесе Revision Control System) – өзгермелі ақпаратпен жұмыс істеуді жеңілдетуге арналған бағдарлама. Ол бiр немесе бiрнеше файлдардағы өзгісті одан әрi бұл файлдардың нақтылы ескi
нұсқаларына қайтып келуге болатындай етiп есепке алатын жүйе.
VCS жеке файлдарды бұрынғы түрге қайтаруға, барлық жобаны бұрынғы
жағдайға қайтаруға, уақытпен болып жататын өзгерудi қарауға, кiм соңғы
өзгеріс жасағанын анықтауға мүмкіндік бередi. Егер VCS пайдаланған
жағдайда файлды бүлдiрiп немесе жоғалтып алған жағдайда, бәрiн қалпына
келтiруге болады.

Нұсқаларды бақылаудың жергiлiктi жүйелерi. Әдетте нұсқаларды бақылау файлдарды басқа директорияға көшіру арқылы ғана жүргізіледі (әдетте, директория атауына ағымдағы күндi қоса). Мұндай тәсілдеме кең таралған, бiрақ ол өз қарапайымдылығынан қателіктерді жиi болдырады. Төменде 1.5 суретте жергiлiктi VCS сұлбасы берілген.

Дегенмен мұндай тәсілдемеде бірнеше кемшілік бар. Орталықтандырылған сервер барлық жүйенің осал жер болып табылады. Егер сервер бір сағатқа өшiрiлсе, онда бағдарламашылар осы сағаттың ішінде өзара әрекет ете алмайды, және ешкiм өз жұмысын сақтай алмайды. Егер орталық сервер дискi бүлінсе және резерв көшiрме жоқ болса, пайдаланушылардың жұмыс нұсқаларынан басқа жобаның барлық тарихы жоғалады. Нұсқаларды бақылаудың жергiлiктi жүйелерi де осы кемшілікке ие: егер жобаның барлық тарихы бiр жерде сақталса, сiз барлық мәліметті жоғалтуға тәуекел етесiз.

Нұсқаларды бақылаудың таратылған жүйелерi. Бұл мәселені нұсқаларды бақылаудың таратылған жүйелерiн шешеді. Git Mercurial, Bazaar немесе Darcs сияқты жүйелерде клиенттер файлдардың соңғы нұсқаларын ғана емес, барлық репозиторийларды толық көшiрiп алады.

Сондықтан жұмыс сервері пайдасыз болған жағдайда, кез келген клиент репозиторийы деректерді қалпына келтiру үшiн серверге керiле алады.

 жылдамдық;

 дизайн қарапайымдылығы;

 сызықты емес жобаны қолдау (мың қатарлас бұтақтар);

 толық таратылған жүйе;

 Linux ядросы сияқты үлкен жобалармен тиiмдi жұмыс жасау мүмкiндiгі (жылдамдық және деректердiң көлемі бойынша). Git 2005 жылы жасалғаннан бері өзінің бастапқы қасиеттерін сақтай отырып, пайдалануда ыңғайлы әрі оңай бола түсті.

8. 
   GitHub жобалар хостингы веб сервисі туралы
   

GitHub – жобалардың хостингы мен оларды бірігіп жасаудың ең үлкен веб-сервисі. Git нұсқаларының бақылау жүйесіне негізделген және бұрындары Logical Awesome компаниясы болып танылған GitHub, Inc компаниясымен Ruby on Rails пен Erlang‘те жасалынған. Жасаушылары – Крис Ванстрас, PJ Хиетт және Том Престон–Вернер. Шығыс коды ашық жобаларға сервис тегін және оларға (SSL’ды қоса алғанда) барлық мүмкіндіктерді береді, ал жеке жобаларға әртүрлі таривті жоспарларды ұсынады. Сервистің ұраны – «Social Coding» – қазақ тіліне «Кодты бірге жазайық» деп аударуға болады. Ал жейделерде мүлдем басқа сөз орамын жазады: «Fork you» («Тармақтан!»). Мүмкіндіктері. Сервисті жасаушылар GitHub–ты «жасаушыларға арналған әлеуметтік желі» деп атайды. Кодты орналастырумен қатар қатысушылар өзара байланысып, бір–бірінің жасаған түзетулеріне түсінік жазып, таныстарының жаңалықтарын бақылай алады. Git’тің кең ауқымды мүмкіндіктерінің арқасында бағдарлама жасаушылар өз репозиторийларын біріктіре алады. Ол үшін GitHub ыңғайлы интерфейстті ұсынады және әрбір қатысушының үлесін шежіре түрінде кескіндей алады.

Сервисте 2012 жылдың 5 желтоқсанынан бастап оның веб–интерфейсі

Git'тен басқа сервис кодты SVN және Mercurial арқылы алуды және

Танымалдылығы. Бірінші жеке репозиторий 2008 жылдың 12 қаңтарында жасалынып шығарылды. 2011 жылдың аяғына қарай жобада 1 миллионнан астам қатысушы және 2 миллионнан астам репозиторийлер тіркелген.

2008 жылдың аяғында GitHub «Үздік стартап–дебют» марапатына ие болды. GitHub сервисі Ruby–жасаушылар арасында өте танымал және жиі
қолданылып келеді. Көптеген ауқымды және маңызды жобалар өздерінің
ресми репозиторийлерін осы сервиста орналастырады. Facebook, Twitter, HP webOS, Yahoo, Per, Erlang, Scala, Ruby on Rails, CyanogenMod, PHP, JUnit, jQuery, Prototype, MooTools, Microsoft IronRuby, osCommerce,Valve.

2 Android платформасы үшін мобильді қосымшаны жобалау және құру

2.1 Бағдарламалау кезеңі

Бағдарламалау кезеңін бастау үшін дербес компьютерге бағдарламалық қамсыздандырудың келесі жиынтығын орнату қажет болды:

 Java SE 6 JDK. Oracle компаниясымен таратылған Java тіліндегі қосымшаларды әзірлеу жинағы. Бұл жинақтың құрамында бар: JRE жүйесін орындайтын компилятор (javac), класстардың стандартты кітапханасы, түрлі утилиттер мен құжаттамалар.

 Eclipse интеграцияланған әзірлеу ортасы. JDK құрамына әзірлеудің интеграцияланған ортасы жоқ болғандықтан, бағдарламалау ыңғайлылығы үшін үшінші тарапты шешімдерді пайдалану қажет. Eclipse Java тілінде жазылған ашық бастапқы коды бар бағдарламалық платформа болып табылады. Оны құрудың негізгі мақсаты – бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеу процесінің өнімділігін жоғарылату.

 Eclipse үшін ADT плагині. Eclipse интеграцияланған ортасындағы Android үшін қосымшаларды әзірлеу үшін Eclipse үшін ADT атты плагинді орнату керек. Бұл плагин қосымшаларды әзірлеу үшін өте қуатты интеграциялық орта болып табылады, ол Eclipse-тің мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтеді, бұл жобалармен жұмысты жеңілдетуге мүмкіндік береді.

 Android SDK. Құрамында бар: Android кітапханасының API, Android мобильдік құрылғысының интерактивті эмуляторы, әзірлеу үшін аспаптық құрылғылар, кодтар мысалдары, сонымен бірге құжаттама.

Барлық қажетті бағдарламалар пакетін орнатқаннан кейін Android операциялық жүйесіне виртуалды құрылғы құру керек. Бұны Android SDK құрамында бар Android эмуляторының көмегімен жүзеге асыруға болады. Бұл эмулятор Android қосымшаларын шынайы құрылғыда емес, эмуляцияланған ортада орындауға мүмкіндік береді. Пиксельдегі экран өлшемін, пиксельді тығыздықты, физикалық экран өлшемін, жады картасының көлемін және басқа да параметрлерді көрсету қажет. Құрылғы толығымен шынайы құрылғының сипаттамасына ұқсайды, біздің жағдайда біз LG Nexus 5 смартфонының сипаттамасын қолданамыз.

Барлық дайындық қадамдары орындалғаннан кейін бағдарламалық кодты жүзеге асыру кезеңіне өтуге болады. Бағдарламалау кезеңінде техникалық тапсырманы дайындау кезеңінде қойылған барлық талаптары орындалды. Бағдарламалық өнімді әзірлеу тиімділігін арттыру үшін берілген қосымшаның құрылымын жеке модульдер түрінде жасау шешілді.

2.2 Бағдарламалық қамсыздандыру құрылымын әзірлеу және деректер қорын ұйымдастыру және жүргізу

Бағдарламалық өнімді құру үшін «SQLite» деректер қоры қолданылады. «SQLite» типіндегі деректер қоры таңдалған себеп, Android платформасы sqlite деректер қорын басқару үшін кірістірілген құралдар жинағының бар болуында.

Деректер қорының және оның кестесінің құрылымы төменде келтірілген (2.1-2.5 кесте), кесте өрістерінің құрамы пайдаланушымен өзгеруі мүмкін болатындықтан, өзгертілетін объектілер «Кеңейтілген» түрде болады:

Кесте 2.1

Кесте (chapters)

Кесте (themes)

Кесте 2.3

Кесте (test)

№	Өріс атауы	Өріс сипаттамасы	Типі	Өлшемі
1	_id	Идентификатор	integer
2	id_theme	Тақырып идентификаторы	integer

Кесте 2.4

Кесте (test_answers)

Кесте (test_users)

MainActivity-де орналасқан процедуралар:

• 
  onCreate (Bundle) – (Activity-ді құру әдісі)
  
• 
  onClick(View v) – (Басу өңдегіші)
  

CheckActivity-де орналасқан процедуралар:

• 
  selectItem (int position)
  
• 
  setTitle(CharSequence title) – (Тақырыпты орнатады)
  
• 
  onClick(View v) – (Басу өңдегіші)
  
• 
  onCreate (Bundle) – (Activity-ді құру әдісі)
  

LearnActivity-де орналасқан процедуралар:

• 
  selectItem (int position)
  

• 
  setTitle(CharSequence title) – (Тақырыпты орнатады)
  
• 
  onClick(View v) – (Басу өңдегіші)
  
• 
  saveText() – (Позицияны сақтайды)
  
• 
  loadText() – (Позицияны жүктейді)
  
• 
  onCreate (Bundle) – (Activity-ді құру әдісі)
  

• 
  open() – (қосылуды ашу)
  
• 
  close() – (қосылуды жабу)
  
• 
  getTheme(int id) – (тақырыпты алып шығу)
  
• 
  getTextChapter(int id) – (тақырыптарды алып шығу)
  
• 
  getTestChapter(int id) – (тесттерді алып шығу)
  
• 
  setAnswered(int id, int answer) – (тестке жауап)
  

• 
  onCreate (Bundle) – (Activity-ді құру әдісі)
  

Eclipse IDE – Java бағдарламалау тілінде қосымшаларды өңдеуге арналған біріктірілген өңдеу ортасы және есептеу техникасы, платформасы фреймворкі. Өзге бағдарламалау тілдері JavaScript, PHP, Python (Eclipse IDE 7–нұсқасында қосылмаған), Groovy, C, C++, Scala , Clojure және өзгелері.

Eclipse IDE IDE 7.0 нұсқасында Ruby және Ruby on Rails бағдарламалау
тілдері алынып тасталды, дегенімен қосымша plug–in ретінде орнатуға
болады.

Eclipse IDE жобасының демеушiсі Oracle компаниясы болып табылады,

Сапа және мүмкiндiктері бойыша Eclipse IDE соңғы нұсқалары Java тілінде бағдарламалауға арналған IntelliJ IDEA секілді коммерциялық біріктірілген өңдеу орталарынан кем түспейді. Eclipse IDE рефакторинг, ортаның жұмыс мiнездемелерiн жинақтау, синтаксистiк құрылымдарды түспен ерекшелеу, енгізіліп жатқан құрылымдарды автоматты түрде толықтыру, алдын ала анықталған код үлгiлерi және т.б. мүмкіндіктерді қолдайды.

Eclipse IDE ортасында бағдарлама жазу үшiн, ортаны орнатуы үшiн және оның жұмысына алдын ала орнатылған Sun JDK немесе J2EE SDK–тың
қажетті нұсқасы болуы керек. Eclipse IDE ортасында J2SE және J2EE
платформаларына арнап бағдарламалау қамтамасыз етілген. Eclipse IDE 6.0
нұсқасынан бастап жүйеде қосымша құрамдас бөлiктердi орнатпай J2ME,
C++ мобильді платформаларына және PHP платформасына арнап
бағдарламалау мүмкіндігі бар.

Eclipse IDE Java тілінде жазылған, ол Windows, OS X, Linux, Solaris ОС және өзге JVM бар платформаларда істеледі.

Eclipse IDE мүмкiндiктері. Eclipse IDE 6.1 нұсқасы UML, SOA, мобильді телефондарға қосымшалар жасау үшiн арналғын J2ME құралдарын, Ruby бағдарламалау тілін (Ruby on Rails – ты қоса) қолдайды. 6.5 нұсқасында PHP тiлін қолдау қосылған. Және де тестілеуді қолдау үшiн Python модулі
қосылған.

Eclipse IDE бағдарламашыларға ортаның мүмкiндiктерін кеңейтуге мүмкіндік беретін плагиндерді қолдайды. Танымал плагиндердің бiрi – iReport (JasperReports кiтапханасына негiзделген) қуатты есептер дизайнерi.

Eclipse IDE 6.7 нұсқасында Project Kenai, Groovy тiлін және Grails веб–

Eclipse IDE тарихы. Eclipse IDE ортасын жасау 1996 жылы Xelfi атауымен Прага Карлов университеттiң математика және физика факультінiң

Соңғы нұсқалар. Алдыңғы 5.5.1 нұсқа негiзде жасалған Eclipse IDE 6.0

Java Development Kit (JDK) құралын орнату. JDK құралынның 7–ші нұсқасын [http://www.oracle.com/technetwork/java/javase] сайтынан жүктеп алып, орнату қажет.

Сурет 2.1 – Eclipse IDE бағдарламалау ортасын орнату терезесі

Сурет 2.2 – Eclipse IDE орнатылатын пакеттер тізімі терезесі

Сурет 2.3 – Eclipse IDE орнатылатын пакеттер тізімін өзгерту терезесі

Сурет 2.4 – Eclipse IDE қолданушы лицензиясын қабылдау терезесі

Сурет 2.5 – JUnit қолданушы лицензиясын қабылдау терезесі

Сурет 2.6 – Eclipse IDE орнату директориясын және JDK директориясын

Келесі қадамда GlassFish серверінің орнату директориясын көрсетеміз (сурет 2.7).

Сурет 2.7 – GlassFish серверінің орнату директориясын көрсету терезесі

Сурет 2.8 – Check for Updates нұмқасын таңдау

Сурет 2.9 – Eclipse IDE ортасын орнату барысы

Сурет 2.10 – Eclipse IDE ортасын орнатудың аяқталуы

Сурет 2.11 – Eclipse IDE ортасы

Сурет 2.12 – Бас мәзірдің Tools > Plugins > Settings терезесі

Сурет 2.13 – Жаңа конфигурация құру

Сурет 2.14 – Android плагинін орнату

Сурет 2.15 – Android плагинінің қолданушы лицензиясы

Android SDK құралын орнату. Android SDK құралын
http://developer.android.com/sdk/index.html сайтынан жүктеп алу қажет.
Орнату үшін Windows операциялық жүйесіне арналған installer_r21.1–
windows.exe файлын жүргіземіз.

2.4 Қосымшаның Java Eclipse IDE платформасында жүзеге асырылуы

Сурет 2.16 – AVD Manager терезесі

Сурет 2.17 – Жаңа құрылғы құру

Сурет 2.18 – Android жаңа жобасын құру

3 Мобильді қосымшаны құру
3.1 Талаптарды орындау кезеңдері
Қосымшаны әзірлеу үшін келесі талап түрлері қойылды:

- Қолданбалы:

- Қосымша оқу материалын ойын формасында ұсыну керек;

- Функционалдық:

- «Тестілеу» ойынының режімі - бұл режимде пайдаланушыға оқу материалынан қандай да бір тарауды таңдаған кезде бес кездейсоқ есеп көрсетіледі, олардың әрқайсысына оқу материалынан белгілі бір тақырып түрінде көмек алуға болады. Барлық есептерді шешудің нәтижесі болып дұрыс шешілген есептерге берілген жалпы ұпай саны табылады.

- «Оқыту» режимі - в этом режиме пользователю выводится весь учебный материал для самостоятельного изучения пайдаланушыға өзіндік оқу үшін барлық оқу материалы шығады.

- Көмек;

- Дизайнға қойылатын талаптар:

- Интуитивті түсінікті интерфейс;

- Тегіс анимация;

- Көркем дизайн;

- Жүйелік:

- 4.0.3 және одан жоғары нұсқадағы Android платформасындағы смартфон.

3.2 Жобалау кезеңі

Сурет 3.3 – Тізбектілік диаграммасы

3.3 Бағдарламаның интерфейсті бөлігін әзірлеу кезеңі
Қойылған міндетті зерделеу барысында интерфейс әзірлемесіне көп көңіл бөліну керек екендігі анықталды. Нашар ойластырылған интерфейс бағдарламаны жүзеге асыру үшін қолданылған аппараттық-бағдарламалық құралдарға қарамастан бағдарламамен жұмыс істеу қаламауына әкеп соғуы мүмкін.

Интерфейс пайдаланушы мен компьютер арасындағы байланысты қамтамасыз етеді – ол қойылған мақсаттарға қол жеткізуге, қойылған міндеттерді шешуін сәтті түрде табуға мүмкіндік береді.

Қосымша интерфейсі интерфейстерді әзірлеу принциптеріне сәйкес жасалынған. Сондай-ақ электронды құралдар нарығында жақсы интерфейстер мысалдарын табу мақсатымен шағын зерттеу жүргізілді. Пайдаланушыға өте жағымды интерфейстер орташа қалыпты және интерфейстерді әзерлеудің негізгі принциптеріне сәйкес келмейтін интерфейстерге қарағанда үлкен сұранысқа ие деген заңдылық анықталды.

Пайдаланушы интерфейсін құру үшін пайдаланушылардың оңтайлы қабылдауы үшін интерфейс келесі қасиеттерге ие болуы қажет:

• 
  Интерфейстің келісімділігі;
  
• 
  Интерфейстің «достығы»;
  
• 
  «Кері байланыс» принципі;
  

• 
  Интерфейстің қарапайымдылығы;
  
• 
  Интерфейстің икемділігі;
  
• 
  Эстетикалық тартымдылығы.
  

Электронды құрылғыларда шешілетін нұсқалар диаграммасы және есептер анализі түріндегі функционалдық талаптар жинағын алып, сондай-ақ нарықта ұсыныстарды талдап және интерфейсті әзірлеудің барлық принциптерін салыстыра отырып, электронды құрылғы макетінің интерфейсі (Mockup) - интерфейс формаларының жиынтығы әзірленді, онда функционалдық талаптар жүзеге асырылуы керек.

• 
  оңай оқылу;
  
• 
  материалдың көрнекілігі;
  
• 
  қажетті материалды ыңғайлы түрде іздеу;
  
• 
  таңдалған тақырыптар бойынша есептер.
  

Оқу режиміндегі оқу материалы 3.5 және 3.6 суретте көрсетілген.

Сурет 3.6 - «Тарауға өту» және «Есептерге өту» қайта оралу батырмалары

Сурет 3.7 – Нәтиженің шығуы

– оқулық пайдаланушысының білімін тестілеу;

– тест тапсырмаларының арасына ыңғайлы навигацияны қамтамасыз ету;

– тест сұрақтарының қол жетімділігі мен дұрыстығы;

– көмек;

– нәтижелерді шығару.

Сурет 3.8 – Басты мәзірдегі орналасу

3.9 сурет – Ағымдағы тарау

Сурет 3.10 - Есептер бөлігі және «Тарауға қайта оралу» мен «Көмек» батырмалары

Сурет 3.11 – Көмектің шығуы

Сурет 3.12 - Нәтижелерді шығару және «Ұсыныстар» батырмасы

2. 
   Пайдаланушы интерфейсін бағдарламалық жүзеге асыру
   

Android қосымшасына арналған графикалық пайдаланушы интерфейсі View және ViewGroup объектілері иерархиясын қолданумен құрылған. View объектілері, әдетте

– бұл UI виджеттер, бұндай батырмалар немесе мәтіндік өрістер және ViewGroup, сондай-ақ child-элементтерді, мысалы торда немесе вертикальды тізімде, қалай пайдаланатынын анықтайтын көрінбейтін жүксауыттар.

Сонымен бірге нарықта қосымша тез табылып, оңай танылуы үшін оның белгішесі әзірленген.

Сурет 3.13 – Мәзірдегі қосымша белгішесі

Сурет 3.14 – Басты мәзір

Басты мәзірде келесі батырмалар орналасқан:

– Тест;

– Баптаулар;

– Көмек;

– Шығу.

Сурет 3.15 – «Тест» режимінің мәзірі

«Көмек» батырмасын басқан кезде берілген есеп бойынша көмек көрсетіледі, мысалы 3.17 суретте келтірілген.

Сурет 3.17 – Көмек мысалы

Сурет 3.19 – «Оқу» режимінің мәзірі

Сурет 3.20 – Таңдалған тарау бойынша оқу материалы