Issn 2306-7365 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады

241 
 
                                        А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
ettirmişlerdir.  1930  yılından  sonra  Stalin’ in Kazak  aydınlarına  yönelik  başlattığı 
yok  etme  politikası  neticesinde  Kazak  aydınlarının  bir  çoğu  suçlu  muamelesi 
görmüş tutuklanmış ya da idam edilmiştir [4].  
 
KAYNAKÇA 
 
1.
 
Roux  Jean-Paul.  Orta  Asya,Tarih  ve  Uygarlık  /  Çev.  Lale  Arslan.  -  İstanbul: 
«Kabalcı Yayınevi», 1999. - 502 s.  
2.
 
Türk  Vahit.  Kazak  Aydınlanma  Hareketi  İçerisinde  Ahmet  Baytursun  ve 
Çalışmaları  // Türkler Ansiklopedisi. - Ankara: «Yeni Türkiye Yayınları», 2002. - Cilt 18. - 
S. 665-673. 
3.
 
Saray  Mehmet.  Kazak  Türkleri  Tarihi  “  Kazakların  Uyanışı”.  -  İstanbul:  «Nesil 
Matbaa ve Yayıncılık», 1993. - 189 s. 
4.
 
Özdemir  Emin.  20.  Yüzyılın  Başlarında  Kazakistan’da  Fikir  Hareketleri.  Gazi 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi. – Ankara, 2007. 
- 283 s. 
5.
 
Saray  Mehmet.  XV.  Asırdan  Rus  İstilasına  kadar  Orta-Asya  Türkleri  //  İslam 
Ansiklopedisi.- Eskişehir: «Milli Eğitim Bakanlığı», 1997. - Cilt 12/2. – S. 408-445. 
6.
 
Nurpeyisov Kenes. Alaş Hem Alaş Orda. - Almatı: «Atatek Baspası», 1995. -254 s. 
7.
 
Nurpeiis  Laziza.  Bolşevik  İdaresi  Döneminde  Kazakistan’da  Rus  Hakimiyeti  ve 
Türkler (1917-1936). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, 
Yüksek Lisans Tezi. – Bursa, 2010. – 144 s. 
8.
 
Kendirbai  Gülnar.  Alaş  //  Türkler  Ansiklopedisi.-  Ankara:  «Yeni  Türkiye 
Yayınları», 2002. - Cilt 18. – S. 652-664.  
9.
 
Kul-Muhammed  Muhtar.  Alaş  Ardageri  Jakıp  Akbayevtin  Sayasi-Kukık 
Közkarastarı. -Almatı: «Jeti Jargı Baspası», 1996. - 224 s.  
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  Бірінші  дүниежүзілік  соғыстың  қазақ  әдебиетіне  және  қоғамдық  өзгерістерге 
тигізген ықпалы, Алаш зиялыларының тәуелсіздік күресі және көзқарастары жайлы мағлұмат 
беріледі.  
(Ясемин  Биниджи.  Бірінші  дүниежүзілік  соғыс  кезіндегі  Алаш  зиялыларының  саяси 
көзқарастары)  
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  представлены  сведения  о  влиянии  Первой  мировой  борьбы  на  казахскую 
литературу и социальные изменения в Казахстане, а также о борьбе за независимость и идеи 
просветителей партии Алаш. 
(Ясемин Биниджи. Политические взгляды просветителей партии Алаш в период Первой 
мировой войны)  
 
SUMMARY 
In  this  article,  the  effects  of  the  First  World  War  to  Kazakh  literature  and  social  changes  in 
Kazakhstan, Alash Intellectuals and the ideas were informed about the struggle for independence. 
(Yasemin Binici. Alash Intellectuals Political Ideas in the First World War during) 

242 
 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
ÜOS 956. 101 
 
A.TURLYBEK 
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Phd Doktora Öğrencisi 
 
İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ’NİN KURULUŞU VE ENVER BEY’İN 
CEMİYETE GİRİŞİ 
 
İttihat ve Terakki Cemiyetini ortaya çıkaran ortam çeşitli din ve ulusların karma 
olarak  yaşadığı  Rumeli’dir.  XIX.  Yüzyılın  ilk  çeyreğinden  itibaren  milliyetçilik 
akımının  etkisi  ve  yabancı  devletlerin  kışkırtmalarıyla  Osmanlı  Devleti’nin  bu 
bölgesinde  bir  kargaşa  ortamı  yaşanmaya  başlamıştır.  Makedonya’da  önce  “ihtilâl 
komiteleri”  şeklinde  başlayan  gizli  örgütlenmeler  sonra  kilise,  okul  ve  çeteler 
vasıtasıyla  işlerlik  ve  yaygınlık  kazanmıştır.  Çeteler,  propagandanın  yanı  sıra 
kazanılmak istenen çevreyi “koruma” ve harekete karşı olanları “sindirme” görevini 
de üstlenmişlerdi. İttihat ve Terakki Osmanlı Devleti’ndeki ilk kitlesel partidir. 1889’da 
Askeri  Tıbbiye’de  kurulan  bu  gizli  örgütün  ismi,  “Cemiyet-i  Osmaniye  İttihat  ve 
Terakki”dir  Daha  sonra  1896  yılında  ismini  “Osmanlı  İttihat  ve  Terakki  Cemiyeti” 
olarak değiştirilmiştir. Aynı yıl Ahmet Rıza Bey tarafından Paris’te kurulan derneğin 
Paris’teki  “İttihat  ve  Terakki  Cemiyeti”  ile  anlaşarak,  “İttihat-ı  Osmanî”  Paris’teki 
derneğin  adını  almıştır.  Ayrıca  1904-1905  yıllarındaki  Rus-Japon  Savaşı’nın  bir 
doğulu  devlet  tarafından  kazanılması,  ardından  Rusya’da  meşrutiyet  rejiminin 
kurulması  ve  bunu  İran  (1906)  ve  Çin  (1908)  örneklerinin  izlemesinden  çok 
etkilenmişlerdir.  Rumeli’de  özellikle  Selanik’te  “Makedonya  Risorta”  ve  “Veritas” 
adlı Mason locaları içinde, daha rahat çalışma olanağını bulan on kişi önce “Hilal” 
gizli  örgütünü  kurdular. Enver  Bey,  1906  Eylülü’nde  cemiyete  giriş  şartı  olan  büyük 
bir  gizlilik  içinde  yapılan  yemin  merasiminden  sonra  cemiyete  on  ikinci  üye  olarak 
katılmıştır. 
 
Anahtar  Kelimeler:  İttihat  ve  Terakki,  Osmanlı  İttihat  ve  Terakki  Cemiyeti, 
Osmanlı Devleti, Rumeli, Manastır, Makedonya,  Askeri Tıbbiye ve Enver Bey. 
 
İttihat ve Terakki [1] Cemiyeti (Jön Türk [2.]), Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen 
II.  Meşrutiyete  önayak  olan  ve  kısmi  kesintilere  uğramasına  rağmen,  1908  ve  1918 
yılları  arasında  devletin  yönetiminde  hâkim  olan  bir  siyasal  harekettir.  Osmanlı 
Devleti’nin  sona  ermesine,  Ortadoğu’da  bağımsız  devletlerin  ortaya  çıkmasına, 
Makedonya 
konusundaki 
çatışmaların 
yoğunlaşmasına, 
Türk 
ve 
Arap 
milliyetçiliklerinin  tamamen  ortaya  çıkışına  neden  oldu.  Ayrıca  1911’de  Libya 
mücadelesiyle  emperyalizm  karşıtı  Müslüman  hareketlerin  başlaması  ve  bölgenin 
toplumsal  ve  siyasal  tarihinde  yaşamsal  öneme  sahip  diğer  olaylar  Jön  Türkler 
döneminde meydana geldi. İttihat ve Terakki Cemiyetini [3] ortaya çıkaran ise çeşitli 
din ve ulusların karma olarak yaşadığı Rumeli’dir.  
XIX.  Yüzyılın  ilk  çeyreğinden  itibaren  milliyetçilik  akımının  etkisi  ve  yabancı 
devletlerin kışkırtmalarıyla bölgede bir kargaşa ortamı yaşanmaya başlamıştır [4]. 

243 
 
                                        
 А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
Makedonya’da önce  “ihtilâl komiteleri”  şeklinde  başlayan gizli  örgütlenmeler  
sonra  kilise,  okul  ve  çeteler  vasıtasıyla  işlerlik  ve  yaygınlık  kazanmıştır.  Çeteler, 
propagandanın  yanı  sıra  kazanılmak  istenen  çevreyi  “koruma”  ve  harekete  karşı 
olanları “sindirme” görevini de üstlenmişlerdi. İttihat ve Terakki [5] (Bazen İttihat ve 
Terakki Fırkası olarak da anılmıştır) Osmanlı Devleti’ndeki ilk kitlesel partidir. Fakat 
bu  cemiyetin  kuruluş  tarihi  kesin  olarak  belli  değildir.  Ahmet  Bedevi  cemiyetin 
kuruluşu hakkında 1892 [6] ve 1889 olarak iki farklı tarihleri gösteriyor. Kazım Nami 
Duru  [7.]  ise,  cemiyetin  kuruluşu  hakkında  kesin  bilgi  vermekten  kaşınarak  1888  – 
1890  arasında  kurulmuş  olduğu  ileri  sürmektedir.  Kazım  Karabekir  ise,  İttihat  ve 
Terakki  Cemiyetinin  kuruluşunu  iki  devreye  ayırıyor.  İlk  devre  olarak  1889  (1305) 
tarihinde İstanbul’da beş tıbbiye talebesi tarafından kurulduğunu ve ikinci devre olarak 
ta  1906’da  merkezden  uzak  Selanik’te  on  kişilik  bir  ekiple  faaliyete  geçtiklerini  ileri 
sürümektedir  [8].  Cemiyetin  kuruluşu hakkında ki  farklı-farklı  tarihler  gösterilmesine 
rağmen  umumice  kabul  görünen  21  Mayıs  1889  tarihinde  temelinin  atılarak  ve 
kurulduğuna inanmaktayız. 
1889’da  Askeri  Tıbbiye’de  kurulan  gizli  örgütün  ismi,  “Cemiyet-i  Osmaniye 
İttihat ve Terakki”dir [9]. Daha sonra 1896 yılında ismini “Osmanlı İttihat ve Terakki 
Cemiyeti”  olarak  değiştirilmiştir  [10].  Cemiyetin  kurucuları  ise,  Askeri  Tıbbiye 
öğrencileri  Ohrili  İbrahim  Temo  [11],  Arapgirli  Abdullah  Cevdet,  Diyarbakırlı  İshak 
Sukuti, Kafkasyalı Mehmet Reşit ve Bakülü Hüseyinzade Ali’dir. Cemiyete ilk girenler 
arasında Asaf Derviş Paşa, Süleyman Emin Paşa, İsmail Safa Bey ve Naci Paşalar gibi 
kimseler  olmuştur.  Aynı  yıl  Ahmed  Rıza  Bey  tarafından  Paris’te  kurulan  derneğin 
Paris’teki  “İttihat  ve  Terakki  Cemiyeti”  ile  anlaşarak,  “İttihat-ı  Osmanî”  Paris’teki 
derneğin adını almıştır.  
Paris  Derneği  İstanbul’un  şubesi  olmayı  kabul  etmiştir.  “Osmanlı  İttihat  ve 
Terakki  Cemiyeti”,  gizli  bir  örgüt  olarak  meydana  gelerek  zamanla  gelişmiştir  ve 
masonların  kullandığı  birçok  usul  ve  kaidelerini  kabullenmişlerdir.  Cemiyetin  üyeleri 
ve şubeleri birer numara ile gösterilmiştir. Cemiyete giriş için kabul edilmiş olan yemin 
metninde  komitenin  usul  ve  kaidelerine  itaat  gösterilmesi  şarttır.  İttihat  ve  Terakki 
Osmanlı  Devleti’nin  başkenti  İstanbul’da  ve  topraklarında  hızla  gelişmeye  başladı. 
Başta  Askeri  Tıbbiye  olmak  üzere  bütün  yüksek  okullarda  gençler  arasında  üyeler 
kaydoldular.  İzmir  ve  Şam’da  cemiyetin  propagandaları  yapılmaya  başlandı.  Ancak 
1895  yılına  dek  bir  öğrenci  hareketi  olmaktan  öteye  geçemeyen  cemiyet,  İstanbul’da 
patlak  veren  “Ermeni  [12]  Olayları”  [13],  cemiyetin  bu  tarihten  itibaren  harekete 
geçmesine sebep oldu. Ermeni olayları Müslüman halkın vatanseverliğini tahrik ettiği 
gibi, II. Abdülhamit idaresine karşı da bir cereyan yarattı.  
Bu  olayı  Batı  kamuoyu,  Ermeniler  lehine  ve  Sultan  II.  Abdülhamit  aleyhine 
dönüştürdü. Örgüt mensupları uluslar arası krizi fırsat bilerek güç kazanmaya başladı. 
İttihat ve Terakki duvarlara astığı pankartlarla halkı ittihada davet ederek: İngiltere ve 
Fransa’nın İstanbul’daki temsilcilerine, memlekette haksızlık gören yalnız Ermenilerin 
olmayıp bütün Osmanlılar olduğunu, bundan II. Abdülhamit’in sorumlu bulunduğunu 
bildirmekteydiler.  Osmanlıları  ittihada  şu  suretle  davet  etmekteydiler:  “Mahvımızı 
istemiyorsak Türk, Ermeni, Rum, Arap, Kürt, Arnavut, hâsılı bütün Osmanlı unsurları  

244 
 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
birleşelim.  Hak  ve  hürriyetimizi  geri  almak  için  çalışalım”.  Esas  amaçlarının  1876 
Anayasası’nı  geri  getirerek  Sultan  II.  Abdülhamit’i  tahttan  indirmek  oldu  anlaşılınca 
Saray  tarafından  takibe  alınarak  bazı  cemiyet  üyeleri  tutuklandı  bazıları ise
  
Trablusgarp,  Şam  ve  Manastır’a  sürüldüler.  Bazıları  ise  yurt  dışına  kaştılar.  Osmanlı 
toprakları dışına çıkan cemiyet üyeleri başlıca dört merkezden idare edilmeye başladı.  
Bunlar  Bükreş,  Paris,  Cenevre  ve  Kahire’dir.  Ayrıca  Cemiyetin  Balkan 
Devletleriyle Makedonya ile doğrudan temasları da başlamış oldu. Yurt dışındaki Jön 
Türkler, 1889 tarihinden itibaren Damat Mahmut Paşa ve oğlu Prens Sabahattin ve bir 
kısmı  da  Ahmet  Rıza  Bey  tarafında  toplanmaya  başladılar.  Prens  Sabahattin  1900 
yılında  “Umum  Osmanlı  Vatandaşlarına”  hitaplı  bir  beyanname  neşrederek  “Genç 
Türklerin”  bir  kongreye  toplanması  teklifini  ortaya  atmıştır.  Fakat  bundan  bir  sonuç 
çıkmadı.  İki  yolla  yollarına  devam  eden  gruplar  bir  kongre  için  görüşmeler  yaparak 
sonunda  4-9  Şubat  1902  tarihlerinde  Paris’te  ilk  kongrelerin  gerçekleştirdiler. 
Kongreye  Osmanlı  Devleti’nde  yaşayan  Müslüman  ve  gayrimüslim  milletlerden  ve 
mevcut  idareye  muhalif  örgütlerin  üyeleri  katılmıştır.  Ancak  kongrede  birlik  ve 
beraberlik sağlanılamadı. Kongre çalışmalarını ana gündem olarak iki problem üzerine 
durdular.  
  Yalnız  neşriyat  ve  propaganda  ile  meşrutiyetin  kurulmayacağı,  dolayısıyla 
ihtilal metodunun benimsenmesi lazım olduğu. 
  Yabancı  hükümetlerin  müdahalesini  sağlamak  suretiyle  memlekette  ıslahat 
yapılmasının teminidir. 
Prens Sabahattin, İsmail Kemal, Rum ve Ermenilerle bunları destekleyen muhalif 
delegeleri  tarafından  bu  iki  teklif  hemen  kabul  görülmüştür.  Bu  çoğunluk  kongreden 
sonra  “Özgür  Osmanlıların  Birliği”  (La  Ligue  des  liberaux  Ottamans)  ismi  altında, 
başkanlığına İsmail Kemal’in seçildiği bir komite kurdular. Prens Sabahattin’de komite 
emrine 2500 Frank vermeye taahhüt etmiştir. Daha sonra 1906 yılında Prens Sabahattin 
ve arkadaşları “Teşebbüsü Şahsi ve Âdem-i Merkeziyet Cemiyeti”ni kurarak “Terakki” 
gazetesini çıkarmaya başladılar.  
Ahmet Rıza ve etrafındakiler teklifin ikinci maddesi olan “yabancı müdahalesini” 
onaylamadığı  gibi  Cemiyetlerinin  ismini  de  “Terakki  ve  İttihat”  olarak  değiştirerek 
Paris’te  Meşveret’i  çıkarmaya  başladılar  ve  Mısır’da  da  “Şurayı  Ümmet”  gazetesini 
kurdular.  Osmanlı  Devleti’nin  üç  kıtada  toprakları  vardı.  Bu  sebeple  çeşitli  yerlerde 
şubeler açmak ve bunlar arasında irtibat sağlamak güç olmasına rağmen 1905 yılında 
cemiyet  yurt  içinde  ve  yurtdışında  teşkilatlanma  ve  kadrolaşmasını  kısmi  olsa  bile 
tamamlamıştır. “Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti”nin gizli muhabere defterindeki 
yazılara göre Dr. Nazım ve Dr. Bahattin Şakir Beyler şubelere mektuplar göndererek 
haberleşmeyi  ve  teşkilatlanmayı  sağlamışlardır.  Artık  Cemiyet  ciddi  bir  örgütlenme 
faaliyetine  girmiştir.  1904-1905  yıllarındaki  Rus-Japon  Savaşı’nın  bir  doğulu  devlet 
tarafından kazanılması, ardından Rusya’da meşrutiyet rejiminin kurulması ve bunu İran 
(1906) ve Çin (1908) örneklerinin izlemesinden çok etkilenmişlerdi.  
Rumeli’de  özellikle  Selanik’te  “Makedonya  Risorta”  ve  “Veritas”  adlı  Mason 
locaları  içinde,  daha  rahat  çalışma  olanağını  bulan  on  kişi  [14],  önce  “Hilal”  gizli 
örgütünü  kurdular  [15].  Daha  sonra  Üçüncü  Ordu  Subayları  ve  Mason  Locası 
üyeleri olan bu kişiler tarafından “Osmanlı Hürriyet Cemiyeti” kuruldu. Kurulan  

245 
 
                                        А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
bu  cemiyetin  “Merkez-i  Umumi”  üyeleri  Talat,  İsmail  Canbolat  ve  Rahmi 
Beylerdir.  Cemiyet  genç,
 
münevver,  idealist  vatandaşları seçerek  masonlara  özgü 
bir yöntemle üyeliğe kaydetmekteydiler.  Buna göre  önce  kuruculardan  veya eski 
 
üyelerden  biri,  üye
  yapmak  istediği  arkadaşını  “Merkez-i  Umumi”ye  tanıtan  bilgi 
verir ve merkezin kararın beklerdiler.  
Merkez  gerekli  inceleme  yaptıktan  sonra  adayın  üyeliğine  karar  verilirse  yemin 
merasiminin  yapılacağı  tarih  ve  yer  belirlenecektir.  Özel  bir  merasimle,  gizli  bir 
cemiyet üye olan bu insanlar, hayatları pahasına, disiplinli bir yer altı çalışma yemini 
etmekteydiler.  Gizli  örgüt,  üçer  kişilik  hücrelerden  oluşmaktaydı.  Örgüt  “Heyet-i 
idare”lerin  gözetimindedir.  “Merkez-i  Umumi”  ise  tüm  örgüte  hâkimdi.  “Fedailer” 
özel ajanlar olarak, kendilerine verilen görevleri yerine getirmekle görevlidirler. Hücre 
üyeleri,  ancak  kendi  arkadaşlarını  tanıyorlardı.  Kurallara  uymayanların  sonucu  ölüm 
cezasına çarptırmaktadırlar.  
İttihatçılar, Selanik’te “Makedonya Risorta” ve “Veritas” localarına kayıtlıdırlar. 
İttihatçılar  ülke  dışı  haberleşmelerde,  localar  aracılığıyla  yapabiliyorlardı.  İttihat  ve 
Terakki, komitelerle olduğu kadar hatta daha çok Masonlukla kaynaşıktı. Kısa süre bir 
sonra Manastır Şubesi kuruldu. Cemiyet asker, sivil ve dini kadrolara sahipti. Cemiyet 
daha  sonra  17  Eylül  1907’de  merkezi  Paris  olan  “İttihat  ve  Terakki  Cemiyeti”  ile 
birleşerek “Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti” adını aldılar. Bu isim ancak 1908’in 
başlarında “İttihat ve Terakki Cemiyeti” [16] olarak değiştirilmişti.  
Böylece İttihat ve Terakki hareketi 1907 yılının sonlarına doğru Osmanlı Devleti 
toprakları içerisinde en etkin ve güçlü muhalif örgüt haline gelmiştir. Bu birleşme ile 
II. Abdülhamit rejiminin  muhalifleri arasında silahlı gücü elinde bulunduran Osmanlı 
Ordusu’nun  liberal,  meşrutiyetçi,  milliyetçi,  hürriyetçi  Türk  Subayları  da  katılmış 
oluyordu.  Artık  askeri  ve  sivil  kanat  müştereken  çalışacak  ve  hareket  edeceklerdir. 
Böylece Enver Bey Selanik’te olduğu günlerden birinde amcası Ön Yüzbaşı Halil Bey, 
“Cemiyetten” söz eder. Hasta olan arkadaşları Hafız Hakkı’yı ziyaret ederler, ona da 
açılırlar.  Halil’den  şartları  sorarlar,  o  da  “Memlekette  meşruti  idarenin  kurulmasına 
çalışmak,  1876  Anayasası’nın  uygulanmasını  sağlamaktan  ibarettir”  diye  cevaplar. 
Enver  Bey  amcasından  ayrıldıktan  sonra Selanik Rüştiye  Müdürü  olan,  sevip  saydığı 
Binbaşı Bursalı Mehmet Tahir Bey’i ziyaret eder. Kendisine böyle bir teklif geldiğini 
söyleyerek fikrini almak ister. Tahir Bey şüphelenir gibi olursa da, Enver’in safiyet ve 
samimiyetine  inandığından,  böyle  bir  cemiyetin  var  olduğunu,  kendisinin  de  üye 
olduğunu açıklar, “Sen de gir, iyi olur” der [17].  
Enver  Bey,  ertesi  gün  Manastır’a  dönmek  zorunda  olduğunu  söyleyince,  evinde 
beklemesini, gece yarısı kendisini almaya geleceklerini ve götürecekleri yerde özel bir 
yemin  yapıldıktan  sonra  cemiyete  girmiş  olacağını  söyler.  Sonunda  Tahir  bey’in 
sözünü ettiği Kurmay Binbaşı Hakkı Bey gelir: “Rovelverimi cebime koydum, Allah’a 
mütevekkil  olarak  çıktım”.  Kafe  Kristale  uğrarlar,  oturan  birkaç  kişiye  selam  verip 
otururlar. Oradan bir siville birlikte kalkarak, kapıda duran arabaya binerler.  
“Yolda  bu  sivili,  Hakkı  Bey  takdim  etti:  Posta  ve  Telgraf  Başkâtibi  Talat  Bey. 
Kalbimde  kendisine  karşı  büyük  bir  muhabbet  hissettim.  Demek  bunlar  bütün 
hayallerimizi  gerçekleştirmek  için  harekete  geçmişlerdi”.  Alatini  tuğla  fabrikasının 
sokağından biraz önce araba durur, arabacı gönderilir. Hakkı Bey orada kalır. “Ben  

246 
 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
Talat Bey ile birlikte sokağa girdim. Meydanlığa çıkan köşede durduk. Talat Bey 
cebinden  çıkardığı  siyah  bir  gözlüğü  gözlerime  yerleştirdi.  Altında  siyah  bir  bez 
olmakla  birlikte  etraf  biraz  seçiliyordu.  Mamafih  ben  Selanik’in  yabancısı  olmam 
dolayısıyla  buraları  bilmiyordum.  Bir  bahçeden  içeri  girdik.  Bahçe 
 
kapısında,  
kimdir
  o? Denildi.  “Hilal” parolası  verildi. O bekleyen beni aldı.  Talat Bey dışarıda 
kaldı. Bir taş merdivenden çıktık. Sağda bir odaya girdim. Orada yalnız kaldım. Hafif 
bir lamba ışığı odayı aydınlatıyordu. Perdeler kapalıydı”.  
İçeriye  biraz  kısa  boylu,  yüzü  siyah  peçeli  biri  girer  ve  kendisine  cemiyete 
girmekte  kararlı  olup  olmadığını  sorar.  Evet,  der.  Gözleri  siyah  bir  bezle  ve  yeniden 
sıkıca  bağlanır.  Artık  etrafı  hiç  görememektedir.  Başka  bir  odaya  götürülür.  Yemin 
merasimini Enver Bey’in kendi deyişiyle şöyledir: “Nihayet sıra yemine geldi Sağ elim 
Kur’an-ı  Azimü’ş-şan,  sol  elim  de  bir  kama  ve  bıçak  üzerinde  olduğu  halde,  1876 
Anayasası’nın  geri  getirilmesine  çalışacağıma  ve  bu  uğurda  hiçbir  şey 
esirgemeyeceğime  ve  ihanet  etmeyeceğime  yemin  ettim”  diyor.  Ayakta  beklerken, 
karşısında  duran  birisi,  vatanın  içinde  bulunduğu  durum,  buna  sebep  olan  zalim 
yönetimin  kötülükleri  hakkında  bir  nutuk  okur  ve  sonunda  kendisinin  “Osmanlı 
Hürriyet Cemiyeti”ne kabul edildiğini bildirir.  
Böylece Enver Bey, 1906 Eylülü’nde cemiyete giriş şartı olan büyük bir gizlilik 
içinde yapılan yemin merasiminden sonra cemiyete on ikinci üye olarak katılmıştır ve 
kedisine  cemiyetin  işaret  ve  parolaları  anlatılmıştır.  Enver  Bey,  o  günkü  duygularını: 
“Artık kalbim vatanın kurtulacağına kuvvetle inanarak ertesi gün Manastır’a hareket 
ettim” şeklindeki sözleriyle ifade etmiştir [18].  
Enver  Bey’in  Cemiyete  girdiği,  bölgeye  gönderilen  Şemsi  Paşa  tarafından 
İstanbul’a  bildirilmiştir.  Manastır’a  geçen  Enver  Bey,  nasıl  çalışacağı  konusunda  bir 
şey söylenmemiştir, tek bildiği çok dikkatli ve gizli çalışılması gerektiği idi. Daha önce 
de Manastır’a benzeri bir örgütlenmeye gidilmiş ama fark edilerek dağıtılmıştı. Enver 
Bey asker ve yakın arkadaşları arasında kurmayı başardığı güvenden yararlanır. Önce 
Kurmay  Başkanı  Hasan  (Miralay  Hasan  Tosun)  Bey’e,  söz  arasından  böyle  bir 
cemiyetin  kurulmasından  bahs  eder.  Hasan  Bey  hemen  kabul  eder.  Ardından  batarya 
Komutanı  Yüzbaşı  Kazım  Karabekir’e  açılır,  o  da  kabul  eder.  Böylece  bu  yörede 
örgütlenmenin  ilk  adımını  atılmış  ve  Manastır’da  karargâhın  birçok  üyesini  cemiyete 
kaydettirmiştir.  
Ayrıca Enver Bey, Manastır’da okulu olmayan Müslüman köylere okul yaptırıp, 
buralara Cemiyet mensuplarından öğretmenler tayın ederek, bunlar vasıtasıyla köylüler 
arasında  güçlü  bir  örgütlenme  kurmak  ister.  Köyler  hakkında  istatistik  bilgiler 
toplamaya  başlar.  Esasen  askeri  müfrezeler  sürekli  çevreyi  gezmekte  olduklarından, 
birlik  komutanlarından,  gittikleri  “İslam  köylerinde,  ahalinin  tabiatına  göre  nasihat 
yahut  zorla  birer  okul  yapılması  için”  para  toplamak  üzere  çalışmalarını  rica  eder. 
“Milli  eğitime  önem  vermek  gerektiği  herkesçe  biliniyordu”.  Kendisi  de  asker 
çevrelerden  para  toplamaya  başlar.  “Bu  hususta  Selanik’te  bile  bir  defa,  Kurmay 
Başkanı  Mirliva  Ali  Paşa  ve  Süvari  Feriki  İsmail  Paşa  ve  Ferik  Rahmi  Paşa  ve  sair 
zevattan  para  toplamıştır”.  Rumeli  Genel  Müfettişi  Hüseyin  Hilmi  Paşa:  Saraya 
yazdığı bir telgrafında; “Benden başka İttihat ve Terakki’ye girmeyen kimse kalmadı”  

247 
 
                                        А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
diyordu.  Askerlerle  beraber  polis  ve  jandarma  mensupları  da  “İttihat  ve  Terakki 
Cemiyeti” üyesi olmuşlardı.  

жүктеу/скачать 2,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: