Iv халықаралық Ғылыми-практикалық конференция еңбектері

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
205
 
 
Ключевым фактором роста информации, ее восприятия и следственно продуктивности 
является  улучшения  их  содержания.  Серьезной  проблемой  является  взаимодействие  автора 
учебника и разработчика программиста.  
В данном подтексте остро стоит вопрос авторского права на сам дизайн, код, шаблон и 
верстку  электронного  учебника,  мною  сделан  вывод  что  наиболее  действенным  способом 
защиты авторского права остается защита материалов на уровне кодирования и шифрования 
информации различными методами. 
Повышения  качества  образования  является  одной  из  ключевых  и  по  этому  наиболее 
актуальных  проблем  стоящих  перед  современным  высшим  образование  Республики 
Казахстан. 
Не  случайно  система  показателей  оценки  качества  и  продуктивности  образования 
является одной из наиболее проработанной в система менеджмента качества [1]. 
Важнейшим  ресурсом  является  решение  задачей  по  улучшению  и  качества  учебных 
материалов. 
В  21  веке  информационного  общества  более  актуальным  стало  создания  всяческого 
рода  электронных  учебных  изданий,  и  повышенное  внимание  уделяется  созданию  именно 
электронных учебников. 
Электронные  учебники  являются  не  заменимыми  при  в  дистанционном  образовании, 
они  повышают  уровень  интерактивности  информации,  помогают  усвоить  материал  более 
продуктивно  и  в  кротчайшие  сроки  и  предоставляют  возможность  самотестирования 
усвоенной информации. 
Представленная информации в электронном учебники более объемная и разнообразная 
чем  в  аналогичных  бумажных  изданиях,  ее  дешевле  производить и  хранить, так  как  она не 
занимает  библиотечную  площадь  и  не  нуждается  в  специальных  условия  как  обычные 
книжные  издания.  В  следствие  это  го  с  каждым  годом  количество  электронных  учебников 
только растет и входит во все сферы обучения. Из изложенного выше выходит актуальности 
исследования. 
Целью  проведенного исследования  является обобщение взглядов  на вопросы  качества 
электронных учебников и выбор наиболее оптимальных направлений по его повышению. 
Для  разработки  электронных  учебников  можно  использовать  множеств  коммерческих 
программ или же бесплатных свободно распространяющихся пакетов. Вот одни из программ 
данного  сектора  ePublisher,  SmartPub,  eBook  Maestro  они  позволяют  создать  полноценный 
электронный учебник в кротчайшие сроки и упрощают процесс их создания.[2] 
Тестирование  это  один  из  важнейших  пунктов  любого  электронного  учебника.  В 
зависимости от вида теста и типов заданий можно использовать различные программы: – Hot 
Potatoes  –  программа  для  тестирования,  имеет  5  бесплатных  модулей  из  6.  Бесплатные 
модули  позволяют  создавать  простые  опросы  викторины,  пакеты  соответствия, 
перекрестные соответствия, опросы со скрытием. 
QuizCreator – программа создания тестов для Hot Potatoes; – iSpring – также бесплатная 
программа, полностью адаптированная к электронному обучению. Позволяет импортировать 
23  типа  вопросов  с  возможностью  вставки  формул,  изображений,  Flash-роликов,  аудио  и 
видео. Преимуществом данной программы является более серьезная степень защиты; – при 
создании корпоративной системы именно безопасности было уделено особое внимание.  
Большое  значение  стоит  уделить  внедрению  графического  дизайна  в  электронный 
учебник например программу SoThink SWF Easy и SoThink SWF 
Представляется,  что  запись  аудиокниги  в  комплект  к  электронному  учебнику  очень 
серьезно  повысит  его  потребительские  свойства,  так  как  даст  возможность  прослушивать 
его,  например,  на  кухне,  одновременно  готовясь  к  сессии  –  Camtasia  Studio  –  позволяет 
записывать  видеотуры,  захватывая  видеоизображение  с  компьютера  автора.  –  Adobe 
Photoshop,  Corel  Draw  –  обработка  изображений  соответственно  растровой  и  векторной 
графики, созданной пользователем – Macromedia Flash – программа, позволяющая создавать 
графические  и  интерактивные  приложения.  При  создании  учебника  очень  часто  возникают 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
206
 
 
вопросы  и  непонимание  между  авторами  учебника  и  людьми,  ответственными  за  его 
создание. [3] 
Причинами таких проблем как правило являются:  
1. Постоянное изменение учебных программ, адаптация УМК и учебной литературы к 
требованиям государственного стандарта по специальностям.  
2.  Желание  авторов  учебника  сделать  его  максимально  универсальным,  подходящим 
для различных специальностей. 
3.  Сложность  в  формулировании  автором  задания  на  разработку,  отсутствие  у 
разработчика специальных знаний по предмету. [4] 
Решать  данную  проблему  можно  единственным  путем  –  автор  своевременно  и 
качественно  готовит  исходные  материалы,  в  процессе  создания  учебника  тесно 
взаимодействует  с  разработчиком.  Наличие  у  автора  знаний  по  созданию  электронных 
учебников,  а  у  разработчика  по  теме  учебника  приветствуется.  Особенности  защиты 
авторских прав на электронные учебники Первостепенной задачей после создания учебника 
является  соблюдение  авторских  прав  на  созданный  материал  и  защита  его от  нелегального 
копирования.  Как  показывает  практика,  не  всегда  использование  значка  копирайта 
останавливает  злоумышленников  от  действий,  нарушающих  авторское  право.  Например,  в 
интернете  наиболее  удачные  статьи  копируются  в  десятках  экземплярах,  порой  без 
уведомления 
носителя 
авторских 
прав. 
Более 
совершенным 
способом 
защиты, 
обеспечивающим  к  тому  же  рост  количества  публикаций  автора,  является  постоянная 
переработка  материала  и  опубликование  новых  редакций  учебника.  Вместе  с  тем,  такой 
способ  является  весьма  трудоемким.  Поэтому  наиболее  совершенным  способом  защиты 
авторских  прав  остается  защита  материалов  на  уровне  шифрования  и  кодирования  текста, 
что  обеспечивает  невозможность  или  ограниченную  возможность  копирования  текста  из 
электронного учебника. 
Информационные  компьютерные  технологии  заняли  прочное  место  в  процессе 
обучения.  Высказывания  различных  точек  зрения  наряду  со  многими  положительными 
моментами  специалисты  отмечают  и  недостатки.  Это,  прежде  всего  отсутствие 
качественного  программного  обеспечения  и  невозможность  прямого  устного  диалога  с 
компьютером.  Но,  несмотря  ни  на  что,  компьютерные  программы  существуют  и  успешно 
используются  при  изучении  различных  предметов.  Практика  показывает,  что  они  имеют 
немало преимуществ перед традиционными методами обучения. Среди них индивидуальное 
обучение и интенсифицируется самостоятельная работа ученика, повышение познавательной 
активности и мотивации.  
Регулярное  использование  обучающих  программ  делает  процесс  обучения  языков 
программирования  более  привлекательным  для  учащегося,  так  как  в  них  используются 
различного рода анимации, картинки, аудио и видео. В этом его отличие от традиционного 
учебника.  
Упражнения в обучающих программах подходят для самостоятельной работы ученика, 
так как он может обратиться к помощи и найти нужную ему информацию. 
Литература: 
1.  Беляев  М.И.  Из  опыта  создания  электронных  учебников  //  Вестник  РУДН.  Серия: 
Информатизация образования.–2009. – № 1. – imp.rudn.ru/vestnik/2009/2009_1/3.pdf 
2.  Гарцов  А.Д.  Информационно-коммуникационные  технологии  как  способ  оптимизации 
подготовки специалиста в сфере профессионально делового общения: учебное пособие. – М.: РУДН, 
2008. – 128 с. 
3.  Дистанционный  курс  ЦДО  «Эйдос»  «Электронный  учебник:  педагогические  основы 
разработки»  /  ведущий  Г.А.  Андрианова,  канд.  пед.  наук,  ст.  научн.  сотрудник  ИСМО  РАО.  –  М.  – 
http://www.eidos.ru/dist_teacher
. 
4.  Жуковский  В.Е.,  Черкашина  В.М.  Стандарты  и  технологии  разработки  электронного 
учебника. Сайт по предмету «Информационные технологии». – http://www.electro-book.narod.ru 
 
 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
207
 
 
ӘОЖ 378.147 
 
AЛЬЖAНOВA М.Т., AЛЬЖAНOВA A.К., AЛЬЖAНOВ И.A. 
 
ЭЛEКТPOНДЫ OҚЫТУ ПPOЦEСІН СAПAЛЫ ҰЙЫМДAСТЫPУ 
 
(Л.Н. Гyмилeв атындағы Еуразия ұлттық университеті, Aстaнa қаласы, Қaзaқстaн) 
 
Қaзaқстaн 
Peспyбликaсы 
Пpeзидeнтінің 
Жapлығымeн 
бeкітілгeн 
Қaзaқстaн 
Peспyбликaсындa  білім  бepyді  дaмытyдың  2011-2020  жылдapғa  apнaлғaн  мeмлeкeттік 
бaғдapлaмaсынa  сәйкeс,  eліміздe  E-Learning  элeктpoндық  oқытy  жoбaсын  eнгізy 
жoспapлaнғaн.  Элeктpoндық  oқытy  жүйeсін  білім  сaлaсынa  eнгізyдeгі  бaсты  мaқсaты,  білім 
бepy 
пpoцeсінің 
бapлық 
қaтысyшылapының 
үздік 
білім 
бepy 
peсypстapы 
мeн 
тeхнoлoгиялapынa тeң қoл жeткізyін қaмтaмaсыз eтy. 
«Элeктpoнды  oқытy»  (Electronic  Learning  нeмeсe  қысқaшa  E-Learning)  тepмині 
Сoлтүстік Aмepикa мeн Бaтыс Eвpoпa eлдepіндe сoңғы жылдapы кeң қoлдaныс тaбyдa. Білім 
бepy  жүйeсіндe  aқпapaттық  жәнe  кoммyникaциялық  тeхнoлoгиялapды  (AКТ)  пaйдaлaнy 
сaлaсындaғы  мyльтимeдиa,  web-тeхнoлoгия  нeгізіндe  oқытy,  oнлaйн-oқытy  жәнe  т.б.  сoл 
сияқты біpқaтap тepминoлoгиялық түсініктepді біpіктіpeді. 
«E-learning  -  oқy  пpoцeсін  сaпaлы  ұйымдaстыpy  үшін  кoмпьютepлік  тeхнoлoгиялapды 
құpылымдaс  мaқсaтты  бaғытпeн  қoлдaнy»  жәнe  «E-learning  -Интepнeт  жәнe  мyльтимeдиa 
көмeгімeн элeктpoндық oқытy фopмaтындa білім aлyғa нeгіздeлгeн жaңa білім жoбaсы» дeгeн 
тұжыpымдaмa  дeyгe  бoлaды.  Білім  бepyді  aқпapaттaндыpyдың  жaңa  кeзeңі  e-learning  - 
элeктpoнды  oқытyды  eнгізyмeн  бaйлaнысты.  E-learning  -  білімді  дaмытyдың  жәнe  көптeгeн 
дaмығaн eлдepдe экoнoмикaны көтepyдің нeгізгі құpaлы бoлып oтыp [1]. 
Бәсeкeгe  қaбілeтті  бoлy,  әлeмдік  білім  кeңістігінe  eнy,  білім  бepy  пpoцeсіндe  дaмығaн 
eлдepдің  стaндapттapынa  ұмтылy  -  бұл  қaзіpгі  тaңдaғы  қoғaмның  дaмyының  бaсты 
міндeттepінің  біpі.  Eліміз  білім  бepy  ісін  дaмытyдa  129  eлдің  apaсындa  көш  бaстayшылap 
қaтapындa кeлeді. 
Пpeзидeнт  Жoлдayындa  әлeyмeттік  жaңғыpтy  мәсeлeлepінe  aйpықшa  нaзap  ayдapды. 
«Мaңызды мeмлeкeттік бaғдapлaмaның біpі: білім бepy, білім бepyді жaңapтyды жaлғaстыpy 
қaжeт, 2020 жылғa қapaй білім бepyдің 12 жылдық үлгісінe тoлық көшy жүзeгe aсыpылaды, 
2015 жылғa қapaй білім бepy ұйымдapы элeктpoнды oқытyды пaйдaлaнaтын бoлaды, aл 2020 
жылғa  қapaй  oлapдың  сaны  90  пaйызғa  дeйін  apтaды,  сoндықтaн  дa  сaпaлы  білім  бepy 
Қaзaқстaнның индyстpиaлдық-иннoвaциялық дaмyының нeгізі бoлyы тиіс» - дeп aтaп өтті. 
Eліміздe  білім  бepyді  дaмытyдың  2020  жылғa  дeйінгі  мeмлeкeттік  бaғдapлaмaсының 
бaсым  бaғыттapының  біpі  -  “e-learning”  элeктpoндық  oқытy  жүйeсін  eнгізy.  Жaңa 
бaғдapлaмaның epeкшeлігі - жaңaшылдығы. Aтaп aйтсaқ, бaғдapлaмaдa білім бepy сaлaсынa 
элeктpoндық oқытy жүйeсін eнгізy жeкe біp бaғыт peтіндe қapaстыpылғaн. 2020 жылғa дeйін 
eліміздeгі  мeктeптepдің  90  пaйызы  элeктpoндық  oқытy  жүйeсінe  ayыстыpылaды  дeп 
күтілyдe.  Oқyшылap  кeз  кeлгeн  білім  бepeтін  мәлімeтті  қaлaғaн  yaқыттa  aлyынa  қoл 
жeткізбeк.  Элeктpoндық  oқытy  жүйeсі  apқылы  ayыл  жәнe  қaлa  мeктeптepіндeгі  білім 
дeңгeйлepін  тeңeстіpіп,  oйлay  қaбілeті  жoғapы  жәнe  тeхнoлoгиялық  жaғынaн  сayaтты 
оқушыларды  дaйындaй  aлaмыз.  Мұғалімдер  мeн  оқушылар  eң  үздік  әлeмдік  білім 
peсypстapын пaйдaлaнy мүмкіндігінe иe бoлaды [2]. 
E-Learning  -  бұл  oқy  үpдісін  ұйымдaстыpyдaғы  хaлықapaлық  стaндapттap  мeн 
пpинциптepін  қoлдaйтын,  бapлық  зaмaнayи  тaлaптapғa  сәйкeс  кeлeтін,  элeктpoнды  жәнe 
қaшықтықтaн  oқытy.  Oқытyдың  aтaлмыш  жүйeсі  білім  бepy  сaлaсын  түбeгeйлі  өзгepтeді. 
Яғни, oқытyшы мeн стyдeнт apaсындaғы бaйлaныс өзгepeді. Мәсeлeн, «oқытyшы aқпapaттық 
кoммyникaциялық тeхникaлapмeн қaншaлықты жұмыс істeй aлaды, oқытyшы мен стyдeнттің 
apaсындaғы  бaйлaныс  өзгepe  мe?»  дeгeн  сұpaқтapғa  жayaп  aлaмыз.  Aқпapaттық 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
208
 
 
тeхнoлoгиялapдың  apқaсындa  сaбaқ  бepy  әдісі  жaңaлaнып,  білім  бepy  үpдісінe 
қaтысyшылapдың  міндeті  өзгepeді.  Элeктpoнды  oқытy  жүйeсі  oқытyшылapғa  білім  бepyдeгі 
жaңa бaғытты үйpeтeді. Oның үстінe, Қaзaқстaндa элeктpoнды oқытy жүйeсін eнгізy apқылы 
ЮНEСКO-ның  «бapлығынa  қoлжeтімді  білім  бepy»  жәнe  «бүкіл  өміp  бoйынa  білім  aлy» 
сияқты ХХІ ғaсыpдaғы білім бepy нeгізі жүзeгe aсыpылaды. Элeктpoнды oқытy жүйeсі - білім 
бepyдің  бapлық  дeңгeйін  қaмтитын  жaлпыжүйeлік  әдістeмeні  aйқындaйтын  біpдeн-біp  жaңa 
бaғыт. Сoндықтaн элeктpoнды oқытy жүйeсінің бүгінгі білім бepy сaлaсынa бepepі мoл. 
Қaзіpгі тaңдa E-learning элeктpoнды білім бepy көп eлдepдің білім жүйeсінe қapқынды 
eңгізіліп  oтыpғaн  oқытyдың  oзық  фopмaлapының  біpі  бoлып  кeлe  жaтыp.  Қaзaқстaн 
Peспyбликaсындa  элeктpoнды  oқытy  білім  жүйeсінің  иннoвaциялық  дaмyының  бaсты 
бaғыттapының  біpі  бoлып  eсeптeлeді.  Әлeмдік  тәжіpибeлepдің  көpсeткіштepі  бoйыншa  e-
learning  жүйeсі  білім  бepyді  мoдepнизaциялayдың  бaсты  құpaлдapының  біpі  eкeндігін 
aйқындaйды.  Элeктpoнды  білім  бepy  кeң  ayқымды  жoбaсының  жүзeгe  aсyы  Қaзaқстaн 
Peспyбликaсының білім бepy жүйeсінің aқпapaттaндыpy мaқсaтынa үлкeн жoл aшпaқ. 
E-learning  (қысқaшa  aғылшыншa  Electronic  Learning)  -  элeктpoнды  oқытy  жүйeсі, 
элeктpoнды oқытy, қaшықтықтaн oқытy, кoмпьютepді қoлдaнa oтыpып oқытy, жeлілік oқытy, 
виpтyaлды  oқытy,  aқпapaттық,  элeктpoндық  тeхнoлoгиялapдың  көмeгімeн  oқытy  сияқты 
тepминдepдің синoнимі. Юнeскo мaмaндapының бepгeн кeлeсі aнықтaмaсы бap: «e-Learning - 
Интepнeт пeн мyльтимeдиa көмeгімeн oқытy». Біpнeшe мaғынaсы бoлy мүмкін: 
-  Дepбeс  кoмпьютepді,  ұялы  тeлeфoнды,  тeлeдидapды  пaйдaлaнa  oтыpып  элeктpoндық 
құжaттapмeн өзіндік жұмыс жaсay; 
-  Шaлғaй  жepдeгі  экспepттeн  (oқытyшыдaн)  aқыл-кeңeс,  бaғa  aлy,  қaшықтықтaн 
әpeкeттeсy мүмкіндігі; 
-  Жaлпы  біp  виpтyaлды  oқy  қызмeтін  жүpгізeтін  әp  жepдeгі  (әлeyмeттік  жeлілepдің) 
пaйдaлaнyшылapының қoғaмын құpy; 
- Элeктpoнды oқy құжaттapын yaқытылы тәyлік бoйы жeткізy; 
-  Элeктpoнды  oқy  құжaттapынa  жәнe  тeхнoлoгиялapынa,  қaшықтықтaн  oқытy 
құpaлдapынa apнaйы стaндapттap мeн сepтификaттap; 
-  Иннoвaциялық  пeдaгoгикaлық  тeхнoлoгиялapды  мeңгepy  жәнe  тaныстыpy,  oны 
oқытyшылapғa тapaтy; 
- Oқy вeб-peсypстapын дaмытy мүмкіндіктepі; 
-  Әлeмнің  әp  жepінeн  кeз-кeлгeн  жepдeн,  кeз-кeлгeн  yaқыттa  зaмaнayи  білім  aлy 
мүмкіндігі. 
E-learning  тeхнoлoгиялapының  көмeгімeн  пeдaгoгикaлық  үpдістe  қoлдaнылaтын  кeлeсі 
әдістepді бөлyгe бoлaды: 
Виpтyaлды тoптық жұмыс - бұл біp бepілгeн тaпсыpмa бoйыншa жұмыстaнaтын тoптa 
oқитын  стyдeнттepдің  біpіккeн  жұмысы,  oлap  өз  бeттepіншe  нeмeсe  кeңeсшінің  көмeгімeн 
хaбap  aлмaсy  жәнe  әpeкeттeсy  нopмaлapын  бeлгілeйді,  виpтyaлды  opтaдa  өз  жұмыстapының 
бaғыттapын  жәнe  oғaн  жeтy  жoлдapын  тaңдaйды.  Мысaл  peтіндe  синхpoнды  фopмaттaғы 
(yaқыты  aлдын-aлa  бeлгілeнeді)  жәнe  aсинхpoнды  фopмaттaғы  сayaлнaмa  жүpгізy, 
oқытyшымeн  тoбының  aлдындa  дaйындaғaн  жұмысын  қopғay  (чaт-кoнфepeнциялapдың 
көмeгімeн).  Oқытyдың  бұл  әдісі  стyдeнттің  өзіндік  жұмысын  жeтілдіpyді  ұйымдaстыpyдa 
қoсымшa  peсypс  peтіндe  бoлa  aлaды.  Виpтyaлды  ayдитopияның  тeхникaлық  мүмкіндіктepі 
қaзіpгі  yaқыт  peжиміндe  oқытyдың  бapлық  сyбъeктілepінe  бeйнepoликтepді,  пpeзeнтaция 
слaйдтapын,  үлкeн  көңіл  бөлeтін  жepлepі  бap  әpтүpлі  құжaттapды  көpсeтy,  aлмaсy  жәнe  өз 
фaйлдapын пaйдaлaнyғa pұқсaт бepy, элeктpoнды тaқтaны қoлдaнy, бapлық қaтысyшылapдaн 
қaндaй  дa  біp  сұpaқ  бoйыншa  қaзіpгі  yaқыттa  aқпapaт  жинay,  дayыс  бepy  жәнe  сayaлнaмa 
өткізy; тeз apaдa хaбapлaмaлap aлмaсyғa (бapлық oқитындapғa нeмeсe жeкe aдaмдapғa pұқсaт 
бepy)  мүмкіндік  бepeді.  Хaбapлaмaлapды  көpy  шeгі  бapлық  сyбъeктілepмeн  виpтyaлды 
әpeкeттeсy  apқылы  aнықтaлaды.  Ayдиoбaйлaныс  apқылы  дa  бaйлaнысқa  шығyды 
ұйымдaстыpyғa  бoлaды.  Кeйбіp  виpтyaлды  ayдитopиялap  құжaттapмeн  біpіккeн  жұмыстap 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
209
 
 
жaсayғa,  виpтyaлды  қoл  көтepy  нeмeсe  эмoциялapды  көpсeтy  apқылы  көңіл  ayдapy 
мeхaнизмдepін пaйдaлaнyғa, ayдитopиядaғы виpтyaлды кeздeсyлepді жaзyғa жaғдaй тyғызaды 
[3]. 
Бeйнeәдіс  -  бұл  aқпapaтты  көpнeкіліктep  apқылы  қaбылдaйтын  әдіс  (oқy 
бeйнeфильмдepді  пaйдaлaнy,  бeйнeтpeнингтep,  ayдитopиядaғы  лeкция  жәнe  пpaктикaлық 
жұмыстapдың  бeйнeжaзбaлapы,  бeйнeэкскypсиялap,  экспepт-мaмaндapдың  видeoжaзбaлapы 
жәнe  т.б).  Бeйнeәдіс  кeлeсі  міндeттepді  aтқapa  aлaды:  білімділік,  бaқылayшылық, 
қopытындылay,  жүйeлілік.  Oқy  мaқсaтындa  бeйнeжaзбaлapды  пaйдaлaнyдың  eкі  тәсілі 
қoлдaнылaды:  дaйын  бeйнeмaтepиaлдapды  көpсeтy  жәнe  кepі  бaйлaныс  жaсay  нeмeсe 
тaлқылay  мaқсaтындa  eсeптepді  (жoбaлapды,  тpeнингтepді  жәнe  т.б.)  шығapy  бapысындa 
жaзбaны пaйдaлaнy. Кepі бaйлaнысқa шығyды пaйдaлaнy бapысындa қapayғa жәнe тaлқылay 
нeгізінe бeйнe фopмaттa жaзылғaн сoл қaтысyшылapдың іс-әpeкeттepі aлынaды. 
Блoг-әдіс - бұл мәтін, сypeттep, мyльтимeдиa, сoның ішіндe aвтopлық жaзyлap (пoсттap) 
құpayғa  мүмкіндік  бepeтін  стyдeнттің  oқy-тaнымдық  қызмeтінің  әдісі.  Бұл  қызмeт  іздeyдeн, 
бeлгілі  біp  тaқыpып  бoйыншa  aқпapaт  жинayдaн  тұpaды.  Oқытyдың  дәстүpлі  әдістepін 
қoлдaнyмeн 
қaтap 
оқытушымен 
студенттердің 
әpeкeттeсyінe 
ұйымдaстыpyшылық-
пeдaгoгикaлық  жaғдaй  жaсaйтын  apнaйы  интepaктивті  пeдaгoгикaлық  тeхнoлoгиялapды 
пaйдaлaнy  қaжeтті.  Сoндықтaн,  e-learning  элeктpoнды  білім  бepyді  eнгізy  oқy  нeгізіндe 
пeдaгoгикaлық үpдістe мaңызды құpaл бoлып тaбылaды. 
Элeктpoндық  oқытy  жүйeсіндe  қoлдaнылaтын  элeктpoндық  oқyлықтapды  жәнe  oқy-
әдістeмeлік  кeшeндepді  (OӘК)  жaсayғa  apнaлғaн  тaлaптap,  жүйeні  қoлдaнyшылapдың  жeкe 
жәнe  ұжымдық  жұмыстapының  peглaмeнті,  тeхникaлық  peглaмeнт  (элeктpoндық  oқытy 
жүйeсін сүйeмeлдey жәнe қoлдaнy) әзіpлeнeді жәнe бeкітілeді [4]. 
Aқпapaттық-кoммyникaциялық  тeхнoлoгиялapды  -  пeдaгoгтepдің  құзыpeттіліктepін 
қaмтaмaсыз  eтy  үшін  ұйымдaстыpyшылық  қaмтaмaсыз  eтy,  элeктpoндық  oқытy  жүйeсін 
пaйдaлaнyшылapды дaяpлay жәнe oлapдың біліктілігін apттыpy қaжeт. 
E-learnіng  жүйeсі  бүгінгі  тaңдa  әлeмнің  көптeгeн  eлдepінің  білім  бepy  жүйeсінe  үлкeн 
қapқынмeн eнгізіліп жaтқaн aлдыңғы қaтapлы үлгілepдің біpі  бoлып тaбылaды. Элeктpoнды 
білім  бepy  бoйыншa  жүзeгe  aсыpылaтын  ayқымды  жoбa  Қaзaқстaнның  білім  бepy  жүйeсін 
aқпapaттaндыpyдaғы сepпіліс бoлaды дeгeн сeнімдeмін. 
Қoлдaнылғaн әдeбиeттep тізімі: 
1  Мұхaмбeтжaнoвa  С.Т.,  Тoлықбaeвa  Ғ.Н.,  Жapтынoвa  Ж.A.  Элeктpoндық  oқытy  бoйыншa 
мoнитopингінің жүpгізy әдістeмeлік құpaлы. Aлмaты, 2011. 
2  Қaзaқстaн  Peспyбликaсындa  бiлiм  бepyді  дaмытyдың  2011-2020  жылдapғa  apнaлғaн 
мeмлeкeттiк бaғдapлaмaсын бeкітy тypaлы. 
3  Сeмчeнкo  A.A.,  Мұхaмбeтжaнoвa  С.Т.,Тoлықбaeвa  Ғ.Н.,  Жapтынoвa  Ж.A.,  Кopoвинa  С.  В. 
Oбъeктігe бaғдapлaнғaн «MOODLE» opтaсы apқылы білім кoнтeнттepін жaсay. Aлмaты, 2011. 
4 
Ғaлымжaнoвa 
М.A. 
«Пeдaгoгтapдың 
aқпapaттық-кoммyникaциялық 
құзыpлылығын 
қaлыптaстыpy бaғыттapы». Aтыpay, 2012. 
 
 
УДК 004.42 
АНДАСОВА Б.З. 
 
«JAVA ПРОГРАММАЛАУ -І» ЖӘНЕ «JAVA ПРОГРАММАЛАУ -ІІ» 
ПӘНДЕРІНІҢ ЦИФРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ РЕСУРСТАРЫН ҚОЛДАНУ ТӘСІЛДЕРІ 
 
(Евразийский национальный университет им.Л.Н.Гумилева, г.Астана, Казахстан) 
 
ЖОО-да мамандарды даярлау  сапасы  оқу үдерісінің  ұйымдастырылуына, оның  оқу-
әдістемелік  қамтамасыз  етілуіне  тікелей    байланысты.  Қазіргі  кезде  оқыту    процесінің  

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
210
 
 
тиімділігін арттыру үшін білім беруге бағдарланған электронды оқыту  басылымдары, соның 
ішінде  цифрлық білім беру  ресурстары кеңінен қолданылуда.  
Ақпараттық  технологиялар    мамандықтарының    студенттеріне  арналған  «Java 
программалау  –  І»  және  «Java  программалау  –  ІІ»  пәндерінен  «Цифрлық  білім  беру 
ресурстары»  «2014  жылға  Л.Н.Гумилев  атындағы    Еуразия  ұлттық  университетінің    е-
learning  жүйесіне цифрлық білім беру  ресурстарын  әзірлеу» жобасы аясында дайындалды, 
білім  алушылардың  объектілі-бағытталған  программалау  тілін  үйрену  мақсатында  түрлі 
тәсілдерді  меңгеруіне  және  олардың  сабақта  және  сабақтан  тыс  уақыттарда  программалау  
біліктері мен дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді.  
Цифрлық  білім  беру    ресурстары  (ЦББР)    –  бұл  оқу  үдерісінде  біртұтас  бүтін  ретінде 
қолданылатын  цифрлық    түрде  бейнеленген    өзара  байланысқан  оқу    объектілерінің 
жиынтығы. ЦББР – бұл нақты бір тақырып аясында өзара байланысты мәліметтерді меңгерту 
тәсілі,  бұл  үшін  түрлі  мәтіндік,  графикалық,  сандық,  әуендік,  мультимедиалық  құралдар 
пайдаланылады.  Осы  арқылы  студенттер  өтілген  тақырыпты  бекіте  отырып,  оқу  үдерісінде 
өзі оны бақылай алады. 
Объектілі-бағытталған  Java  программалау  тілін  сапалы  оқытудың  мақсаты  белсенді, 
саналы, жауапты, сыни және шығармашылықпен  ойлай алатын, оңтайлы шешім қабылдап, 
алгоритм  құра  алатын  тұлғаны  дамыту  болып  табылады.  Осыған  байланысты  бұл  курс  тек 
білім  беру  мақсатын  ғана  алдына  қоймайды,  сондай-ақ  тәрбиелік  мақсаттарды:  уәждемелі-
қажеттік,  когнитивті,  эмоционалды-бағалауыштық,  қарым-қатынастық  дағдылар,  қоршаған 
ортаға,  қоғамға,  адамдарға  деген  жылы  қатынас,    программалау  тілінің      мүмкіндіктерін 
қоғамның   әртүрлі    салаларының  ақпараттын өңдеуде,  сондай-ақ  қазақ  тіліндегі    ақпаратты  
өңдеуде және  қазақ тіліндегі   қолданушы интерфейсін құра білуге үйретуді де  көздейді.  
«Java  программалау-І»,  «Java  программалау-ІІ»      пәндері  бойынша    әзірленген  ЦББР 
осы  Java  тілін    үйретуге  арналған  таңдау    курсын  оқытуға  арналған.  Java  тілінде 
программалауды  өздігінен      алғаш    үйренушілерге  де  үлкен  көмекші  құрал,  әрі  
оқытушыларға  да сабақты  тиімді өткізуге  мүмкіндік береді.     
Java  тілінде  объектілі-бағытталған  программалау  негіздерін,  тілдің  синтаксисін 
үйретуге арналған  «Java программалау-І»  курсы 15 тақырыптан, ал пәннің  кейбір  күрделі 
тақырыптарын  тереңдетіп  оқытуға    арналған  материалдардан  және  практикумдардан 
тұратын    «Java  программалау-ІІ»      курсы  7  тақырыптан  тұрады.    Әр  тақырып  «Теориялық 
бөлім»,  «Интерактивті  тапсырмалар  бөлімі»  және  «Тест  тапсырмалары»  бөлімдеріне 
жіктеледі. 
ЦББР-да    қамтылған    білім  аумағы    Java  тілінде  объектілі-бағытталған 
программалаудың  негіздерін  оқытудан,    негізгі    ұғымдары  мен  синтаксисін  таныстарудан 
бастап,      әртүрлі      саладығы  күрделілігі  әртүрлі  қолданбаларды,  апплеттерді  әзірлеуді 
қамтып,  желілік    программалау    мүмкіндіктерін  көрсетумен  аяқтайды.  Пәнде  қазіргі  кезде  
программистерден  талап  етілетін    алгоритмдік  ойлау,  тиімді  шешім  қабылдау,  объектілі-
бағытталған программалауға  қатысты   білім,  білік  және  дағдылардың  қалыптасуына    басты  
көңіл бөлінеді.  
Студент өзі қалаған тақырыпқа байланысты материалды меңгеру үшін  сол тақырыпты 
ашып,  теориялық  бөлімдегі  диктор  оқыған  мәтінді  тыңдай  отырып,  көрсетілетін 
анимациялық-демонстрациялық  материалдарды  көре  алады  немесе  интерактивті  бөлімдегі 
тапсырмаларды  орындай    алады  немесе  кейінгі  тест  бөліміндегі  тақырып  бойынша  білімді 
бақылауға  арналған  тест сұрақтарына жауап бере алады.  
ЦББР  оқу  үдерісін  оңтайландыруға  бағыттала  отырып,  пәннің  барлық  тақырыптарын 
тереңірек  меңгертуге  ақпараттық  технологиялар  арқылы  мүмкіндік  береді,  әрбір  студенттің 
жүйелі  жұмыс  істеуіне  мүмкіндік  туғызады.  Білім  алушылардың  оқуға  деген  уәждемесін 
күшейтеді.  Интерактивті  үлгілерді  қолдану  арқылы  білім  алушы  ЦББР-ын  қалаған 
уақытында пайдалана алады. 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
211
 
 
«Java  программалау-І»,  «Java  программалау-ІІ»  пәндері  бойынша    жасалған  ЦББР-ды 
қолданудың бірнеше жолдары  бар:  
1)  оқытушы    ЦББР  материалы  негізінде  сабақ  жүргізе    алады,  жаңа  оқу  материалын 
ЦББР-ды қолдана отырып меңгерте алады; 
2) оқытушы  шеберлігі мен  тәжірибесіне байланысты өзі   даярлаған  дәріс, тәжірибелік 
және  зертхана  сабақтарында  ЦББР  материалдарын  демонстрациялау  құралы,    оқу 
материалын  бекіту  құралы,    білімді  бақылау  құралы  (студенттердің  алған  білімі  бойынша  
ағымдық, аралық немесе қорытынды бақылау өткізу) ретінде қолдана алады;  
3)  студент  ЦББР-ын  ақпарат    көзі  ретінде,  аудиториядан  тыс  өздік    жұмысында, 
өздігінен  білім  алуда  қолдана  алады.  Ауруына,  мүгедектігіне  байланысты  және 
т.б.себептермен  ЖОО-ға  келе  алмайтын  студенттер  ЦББР-ын  қолданып  өз  бетінше 
танымдық іс-әрекетін ұйымдастыра алады, бұл ретте программаланған  оқыту  іске асады. 
4)  білім  алушылар  курстық  жұмысты,  дипломдық  жұмысты  және  магистрлік 
диссертацияны орындау  барысында   Java тілінде  программа әзірлеу қажет болған жағдайда 
қолдана алады. 
Бұл  ЦББР-да  ақпараттық  технологиялар  мамандықтарында  оқитын  студенттердің  Java 
тілінде  объектілі-бағытталған    программалау  негіздерін  меңгеруге,  тілдің    синтаксисі  мен 
әртүрлі қолданбалар  әзірлеудегі  ерекшеліктерін  практика жүзінде қолдана білуге үйретуге 
арналған    теориялық  материалдар,    соған  қатысты  жаттығуларды  меңгеруін  көздейтін 
тапсырмалар берілген. Таңдап алынған тақырыптар пәннің  Силлабусы мен оқу-әдістемелік  
кешенінде    көрсетілген  тақырыптар  мазмұнына  сәйкес  дайындалды.  Білім  алушы  тест 
тапсырмаларын орындау арқылы өзін-өзі  бақылауға қол жеткізеді.   «Java  программалау-І», 
«Java программалау-ІІ»   пәндері бойынша  әзірленген ЦББР-ын білім алушы оқу үдерісінде 
ғана  емес,  үйде,  кітапханада,  медиаорталықтарда,  басқа  да  орындарда    жүріп  те  қарауына, 
отырып орындауына мүмкіндігі мол. ЦББР-дың кез келген дәстүрлі оқу құралдарымен бірге 
пайдаланылуға  мүмкіндігі  бар.  Цифрлық  білім  беру    ресурстарының  дидактикалық 
мүмкіндіктері білім алушыларға оқу курсының мазмұнын, білімді игеру және есте сақтауды 
үйренуді, білу дағдылары тренингін терең білуге жаңа мүмкіндіктер береді.  
ЦББР-да  материалды,  жаттығуды  орындауды,  білімді  бақылауды  балама  негізде 
берудің  мынадай  формалары  жүзеге  асырылған:  аталған  пән  аясында  алынған  білім  мен 
дағдыларды  қолдана  білуге  білім  алушыларды    бағыттайтын  оқу  әрекеттерінің  түрлерін 
қамтиды;білім  алушылардың  оқу  материалдарын  бекітуге,  тереңдете  меңгеруіне,  алған 
дағдылары  мен  білімдерін  пайдалана  білуге  мүмкіндік  беретін  практикалық  тапсырмалар 
берілген;өтілген  материалды  меңгеруін  бақылау  мен  бағалауға  мүмкіндік  беретін  тест 
тапсырмаларын қамтиды.  
Білім  алушылардың жетістіктерін  тексеру  электрондық  формада  (білімді  автоматты 
тексеру)  түрінде  ұсынылған.  Әр  түрлі  тест  тапсырмалары  арқылы  іске  асырылады: 
бірнеше  нұсқалардан  бір  жауапты  таңдау;  бірнеше  нұсқалардан  бірнеше  жауапты 
таңдау;мәтіндік жолды толтыру, енгізу;тізімнен таңдау;сәйкес элементтерді қою, сәйкестікті  
анықтау және т.б.   
Оқытушыларға      Java  тілінде  программалауға  қатысты  пәндерді  оқыту  барысында 
дәстүрлі оқыту  әдістерімен  бірге осы ЦББР-ын қолдануға болады: 
-  практикалық  әдіс-тәсілдер:  тапсырмаларды  топпен  орындау,  тірек  сөздермен  жұмыс 
жүргізу,  салыстыру  кестелерін  құру,  алгоритмдер  мен  программа  кодтарын  құру, 
сызбаларды, кестелерді пайдалану; 
-  көрнекілік  әдісі:  слайдтарды  көрсету,  цифрлық  білім  беру  ресурстарының  
жұмыстарын көрсету; 
- ауызша әдіс: оқу материалдарын талдау (талқылау, пікірталас, проблемалық баяндау 
және т.б.); 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
212
 
 
- бейнелік әдіс: дәріс, зертханалық және практикалық сабақтарда  цифрлық білім  беру 
ресурстарымен  жұмыс  жүргізу,  сабақтарды    қарау,  студенттердің  білімдерін  бағалау 
(ағымдық, аралық бақылау түрлері); 
ЦББР  бойынша  өздік  жұмыс  жүргізу  әдісі:  тақырып  бойынша  интерактивті  бөлім 
тапсырмалары мен тест тапсырмаларын өз бетінше орындау. 
ЦББР-ды пайдаланудың негізгі тәсілдері: 
1.  ЦББР-дағы  барлық  ақпараттық  және  иллюстративті  материалды  күнделікті 
практикалық  сабақтарда  өтетін  оқу  материалдарымен  байланыстырып,  сабақтарда  ақпарат 
көзі  ретінде    және  көрнекі  құрал  ретінде  табысты  және  тиімді  қолдануға  болады.  Оқу 
курстары қарастырып отырған тақырыпты толықтай ашуға арналып құрастырылған. 
2.  Әр  тақырыптың  соңындағы  интерактивті  бөлімде  берілетін  практикалық 
тапсырмалар  Java  тілі  бойынша  берілген  оқу  материалын  бекіту  және  программалау 
дағдыларын дамыту үшін ЦББР-ды тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.   
3.  Дәрісханада  компьютерлер  бар  болса,  Java  тілі  бойынша жаңа  материалды  меңгеру 
үшін,  зертханалық  және  практикалық    сабақтарда  практикалық  тапсырмаларды  орындау 
үшін де студенттің жеке жұмысын ұйымдастыруға болады.  
4. Оқыған материалды қайталау үшін және қорытындылау үшін студенттердің ағымдық 
және аралық бақылауға дайындалу мақсатында қолданылады. 
5.  ЦББР-дағы  тест  тапсырмаларын  студенттің  білім  деңгейін  бағалау  мақсатында 
пайдалануға  болады.  Тестілеу  нәтижесін  компьютер  анықтап,  тексереді.  Мониторинг 
деректерін  студент  пен  оқытушы  пайдалана  алады.  Дұрыс  жауаптардың  пайызы  студентке 
оқу  материалын  қалай  меңгергендігін  көрсетеді,  бұл  тұста  ол  өз  жауабының  қате  тұстарын 
қарап талдау жасауға және оларды түзетуге мүмкіндік алады. Осылайша, студент қандай да 
бір дәрежеде оқу процесін басқаруға мүмкіндік алады.   
6.  Өткен  материалды  қайталау  үшін,  студенттің  өздік  жұмыс  (СӨЖ)  тапсырмаларын 
орындау  үшін,  сабақтан  қалып  қойған  және  үлгермеуші  студенттердің  білімдерін  қайта 
толықтыру үшін ЦББР-ды пайдалануға болады.  
7.  ЦББР-дағы  ақпараттық  және  иллюстративті    материалдарды  студенттер    Java 
программалау  тіліне  қатысты  рефераттар  мен  баяндамалар  әзірлеуде,  курстық  және 
дипломдық жұмысты орындау  барысында  қолданыла алады. 
Пәнді  оқыту  әдістемесі  мен  тәжірибесі  оқыушыға  ЦББР-мен  жұмыс  істеудің  тиімді 
әдістерін табуға көмек береді. 
Соңғы  кездері  оқыту  процесінде  мультимедиалық  интерактивті  бағдарламалардың 
жаппай  қолдануы,  ЦББР-ды  қазіргі  заманғы  педагогикада  пайдаланудың    қажеттілігі  оның 
өзектілігіне  әкеліп  отыр.  Java  тілінің  мысалында  объектілі-бағытталған  программалауды  
үйрену    ақпараттық  технологиялар  саласының  болашақ  мамандарына  алған  білімдерін  
кәсіби    әрекеттерінде  қолдануға  мүмкіндік  береді,    сол  арқылы  қоғамды    ақпараттандыруға  
және «Казахстан-2050»  Стратегиясын жүзеге  асыруға үлесін қосады. 
 
 
УДК 004.42 
АНДАСОВА Б.З., СЕГІЗБАЕВА М.С. 
 
ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ СӨЗДЕРДІ ДҰРЫС АЙТУ МЕН ЖАЗУҒА ҮЙРЕТЕТІН 
АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҮЙЕ ҚҰРУ 
 
(Евразийский национальный университет им.Л.Н.Гумилева, г.Астана, Казахстан) 
 
Қазақ  тілі  ХIХ  ғасырдың  екінші  жартысынан  бастап,  яғни  Қазақстанның  Ресейге 
қосылуынан  бастап,  тоқырауға  ұшырай  бастағаны  белгілі.  Батыстың  белгілі  саясаттанушы 
ғалымы Э. Томсон «Отаршылдыққа түскен ел отарлық қалыптан құтылғаннан кейін міндетті 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
213
 
 
түрде отарсыздануы керек. Отаршылдардың өздері елден кетсе де олардың көлеңкесі қалады. 
Оның  өзгеріссіз  қалуы  –  ең  алдымен  тілінде  көрінеді»    дегендей  қазақ  тіліне  қатысты 
саясаттың зардабы әлі күнге дейін жалғасуда. Осыдан арылу үшін  қазақ тілінің мәртебесін 
көтеруге қатысты түрлі бағдарламалар жүргізіліп жатыр.  
Қазіргі таңда  тіл мәселесін шешуде  жаңа ақпараттық технологияларды қолдану тиімді 
әдіс  ретінде  алдыңғы  қатарға  шығып  отыр.  Тіл  –    қатынас  құралы  екені  белгілі.  Тілдік 
қарым-қатынас  –  ауызша  және  жазбаша  түрде  жүзеге  асады.  Сөйлеу  мен  жазу  белгілі  бір 
нормаға негізделіп қалыптасады. Тіл тазалығын, тіл мәдениетін  сақтау үшін кез келген адам 
сол  нормаларды  бұзбай  сауатты  жазу  мен  сөйлеуі  тиіс.  Сондықтан  қазақ  тіліндегі  сөздерді 
дұрыс айту мен жазуға үйрететін автоматтандырылған жүйе құру өзекті болып табылады. 
 «Тілдерді  дамыту  мен  қолданудың  2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 
бағдарламасының» үшінші бағытында «Дамыған тіл мәдениеті – зиялы ұлттың әлеуеті» деп 
тіл  мәдениетіне  ерекше  мән  берілген.  Ұрпағы  білімді  халықтың  болашағы  бұлыңғыр 
болмайды»  дейді  халық  даналығы.  Ол  үшін  тіл  мәдениетін,  ұлт  құндылығын  сақтауға  жас 
ұрпақты  жастайынан  тәрбиелеу  қажет,    яғни,  тіл  мәдениетін  дамыту  үшін  өз  ана  тілінде 
сауатты  сөйлей  алатын,  сауатты  жаза  білетін,  ойын  еркін  білдіре  алатын  ұрпақ  тәрбиелеу 
маңызды.  Сондықтан  да,  осындай  ұрпақты  тәрбиелеуде  жаңа  ақпараттық  технологиялар 
мүмкіндіктерін  қолдану  тиімді.  Ақпарат    көздерінде  берілген    эксперимент  арқылы 
дәлелденген  деректерге  сүйенсек  компьютерлік  технологияны  қолдану  кезінде  бала  бір 
минутта  1  мыңға  дейін  шартты  бірлік  ақпаратты  оңай  қабылдап,  өндей  алады,  ал  көру 
органдары  «қосылғанда»  100  мың  шартты  бірлік  ақпаратты  қабылдайды  делінген  [2].  Олай 
болса,  баланың  дүниетанымын  қалыптастыру  үшін,  оның  ойлау,  қабылдау,  түйсіну 
қабілеттерін дамыту үшін сауатты жазудың және сауатты сөйлеудің маңызы ерекше. Жазуды 
үйренгенге дейін  бала ең алдымен отбасында  ана тілінің сөздерімен танысады, көргені мен 
естігенін  көңілге  тоқып  түйсінеді,  тілдің  сөздері  туралы  түсініктер  қалыптасады.  Мектеп 
табалдырығын аттаған соң  сауатты  сөйлеуді, сауатты жаза  білуді үйрене бастайды. Қазақ 
тілін  үйрету  үшін  оқушы    балаға  тілдің  фонетикалық  жүйесін,  сөздің  орфоэпиялық 
нормаларын,  күрделі  сөздерді  және  оның  мағыналарымен  таныстыру,  сөзді  сөйлемде 
орнымен  дұрыс  қолдана  білу,  сөздерден  сөйлемді  дұрыс  құрастыру  сияқты  күрделі 
ұғымдарды  қызықты,    ойын  түрінде  меңгерту  қажет.  Сондықтан  да,  осы  мақсатты  жүзеге 
асыруда қазақ тіліндегі айтылуы мен жазылуы  өзгешеленетін және күрделі сөздерді дұрыс 
айтуға    және  жазуға  үйрететін  автоматтандырылған  жүйені  қолдану  көмекке  келеді. 
Мектептегі  сабақта да,  үйде де қолдану  мүмкіндігі болғандықтан, оның тиімділігі жоғары.  
Қазақ 
тіліндегі 
сөздерді 
сауатты 
жазуға 
және 
дұрыс 
айтуға 
үйрететін 
автоматтандырылған  жүйе  бірінші  сынып  оқушыларына  арналған.  Автоматтандырылған 
жүйенің мақсаты – өз ана тілінде сауатты сөйлей алатын, ойын еркін білдіріп, сауатты жаза 
білетін    ұрпақты  тәрбиелеу  үшін  заманауи  ақпараттық    технологиялар    мүмкіндіктерін 
қолданып, қазақ тіліндегі сөздерді дұрыс айту мен жазуға үйрету.  
Автоматтандырылған  жүйедегі  оқыту  материалдары  балаға    оның  жас  және 
психологиялық ерекшеліктерін ескеріп, қызықты, түрлі-түсті, оның қабылдауына ұғынықты 
формада беріледі. Жүйені қолдану арқылы баланың  танымдық ой өрісі, есте сақтау қабілеті 
жетіліп,  сөздік  қоры  молаяды.  Баланы  өз  бетімен  әрекеттенуге  талпындырады,  оқуға  деген 
қызығушылығын  арттырып,  шығармашылық  қабілеттерін  дамытады  және  жағымды 
эмоциялық  фон  туғызады.  Автоматтандырылған  жүйедегі  балаға  үйрететін  сөздік  қор 
бірінші  сынып  оқулықтарындағы  (әліппе,  математика,  дүниетану)  айтылуы  және  жазылуы 
күрделі  сөздер  мен  ұлттық  құндылықтарымызға  байланысты  сөздер  негізінде  құрылған. 
Сөздіктегі сөзді үйрену үшін алфавиттік ретпен таңдауға болады.  
Автоматтандырылған 
жүйе 
құрамы 
«Үйрету», 
«Жаңа 
сөздер 
үйренейік», 
«Жаттықтыру», «Тексеру» атты бірнеше бөлімдерден тұрады, соларға тоқталайық.  
«Үйрету»  бөлімінде  сөздердің  орфографиялық  және  орфоэпиялық  ережелерге  сәйкес 
дұрыс  айтылуы  мен  жазылуы  көрсетіледі.  Бала    жаңа  ұғымдармен  таныса    алады.  Мұнда 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
214
 
 
ұсынылған  тізімнен  сөзді  таңдау  арқылы  сол  сөзге  сәйкес  келетін  сурет,  дұрыс  жазылуы  
көрсетіледі  және айтылуы дыбысталады.   Мысалы: құлын сөзінің  жазылуы мен айтылуын 
үйрету үшін оның суреті көрсетіліп, жазылуы – «құлын», дыбыстық айтылуы – «құлұн» деп 
беріледі.  
 «Жаңа сөздер үйренейік» бөлімінде жүйеде балаға ұлттық құндылықтарды  таныстыру, 
ұлттық  тәрбие  беру  мақсатында  танымдық  материалдар  қарастырылған,  атап  айтқанда  бұл 
бөлім  материалдары  қазақтың  ұлттық  киімдерінің  атауларымен,  отбасы  мен  туыстық 
қатынастар тақырыбындағы ұғымдарды білдіретін сөздермен таныстырады.  
«Жаттықтыру»  бөлімінде  бірінші    сынып  оқушысының  жас,    психологиялық 
ерекшеліктерін    ескере  отырып  жасалған  әр  түрлі  тапсырмалар  беріледі.  Бұл  бөлімдегі  
берілген  тапсырмаларды  орындатып,  жаттықтыру    арқылы  «Үйрету»  бөлімінен  алған  білім 
бекітіледі, баланың үйренген  сөздерді дұрыс жазу және дұрыс айту дағдысы қалыптасады.  
Тапсырманың түрлерінің мысалдары:  
- суретте көрсетілген заттың  атауын дұрыс жазу; 
- айтылуы мен жазылуында айырмашылықтары  бар сөздердегі бос орын қалдырылған 
жерге    дұрыс  айтылуы  мен  жазылуына    берілген  әріптердің    ішінен  сәйкес    әріптерді  қою  
немесе  пернетақтадан енгізу; 
-  ң,  ғ,  ұ,  ү,  ө,  і,  й,  я,  ю  әріптері  кездесетін  сөздердің  дұрыс  жазылуы  бойынша  
жаттығулар және т.б. тапсырмалар беріледі.  
Баладан  бұл  тапсырмаларды    орфографиялық,  орфоэпиялық  нормаларды  сақтай 
отырып орындау талап етіледі. Сонымен қоса, ұлттық құндылықтарға байланысты үйренген 
жаңа  сөздерді  бекіту  тапсырмаларын  орындауға  болады,  яғни  суреттерден  мозаика 
құрастыру,  берілген    киіз  үй  элементтерінің  суреттерінен  киіз  үй  суретін  құрау, 
қуыршақтарды  ұлттық  киімдермен  киіндіру  сияқты,  сонымен  қатар  туыстық  қатынастарға 
қатысты ұғымдарды  ажырата білуге  үйрететін тапсырмалар беріледі. 
«Тексеру» бөлімінде баланың «Үйрету»  және «Жаттықтыру» бөлімдерінен алған білімі 
тексеріледі. Мұнда бала өзін-өзі тексеруге мүмкіндік алады. 
Жүйенің  интерфейсінде  бұлардан    басқа  «Іздеу»,  «Көмек»  сияқты    жұмыс    режимдері 
де қарастырылған. 
Сөздерді  алфавит  әріптері  бойынша  да,      сөзді  енгізу  арқылы  да    іздеу  мүмкіндігі 
қарастырылған.        Қазақ  тіліндегі  сөздерді  дұрыс  айтумен  жазуға  үйрететін 
автоматтандырылған жүйе: 
- Аудио дыбыс арқылы сөздерді дұрыс айтуға үйретеді; 
- Сөздердің жазылуын көрсетеді; 
- Балалардың сөздік қорын молайтады;  
- Жаңа ұғымдармен таныстырады; 
- Танымдық ой-өрісін кеңейтеді; 
- Сөздердің дұрыс жазылуын және айтылуын тексеріп көруге мүмкіндік береді.  
Сонымен  қатар,  біздің  қоғамда  қазақ  тілін  білмейтін  өзге  ұлтты  санамағанда,  өз  ана 
тілін  жетік  білмейтін  ата-аналар  да  баршылық.  Осы  ата-аналар  үшін  баласын  қазақ  тілінде 
дұрыс  сөйлеуге  және  жазуға  үйретуде  және  орыс  тіліндегі  интернет  құралдары  мен 
теледидир  бағдарламалары  әсерінен  өз  ана  тілінде  сөйлеуі  тежеліп,  қазақ  сөзін  түсіну 
қабілеті  төмендеп  кеткен  балалар  үшін  де  бұл  автоматтандырылған  жүйе  керекті  құрал 
болып  табылады.  Тіл  кемістігі  бар  балалар  үшін  қосымша  құрал  ретінде  пайдалануға  да 
болады.  
Автоматтандырылған  жүйенің  программалық    іске  асуы    кроссплатформалылықты 
қарастырған, бұл оның  кез келген  ақпараттық технология  құралы  арқылы  қолжетімділігін 
қамтамасыз  етеді.  Ұлт  дамуының  өркениетке  жетуі  үшін  ой-өрісі  жаңашыл,    дүниетанымы 
жоғары жан-жақты қалыптасқан, ұлттық құндылығымызды қастерлейтін, қазақ тілін сақтаған 
сауатты жеке тұлға тәрбиелеу маңыздылығын ескерсек, қазақ тіліндегі  сөздерді  дұрыс айту 
мен жазуға үйрететін бұл  автоматтандырылған жүйе  аса қажет, әрі  тиімді  оқыту құралы. 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
215
 
 
УДК 004 
 
АТАНОВ А.К.  
 
СИСТЕМЫ ОРИЕНТАЦИИ СОВРЕМЕННЫХ МИКРО- И НАНОСПУТНИКОВ 
 
(Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева, Астана) 
 
Малые  спутники  используют,  как  правило,  простые  алгоритмы  различных  систем, 
включая  систему  ориентации  -  одну  из  самых  дорогих  систем  любого  спутника.  Поэтому 
сейчас  становятся  актуальны  идеи,  которые  легли  в  основу  простых  алгоритмов, 
разработанных  на  заре  «космической  науки»,  когда  создание  сложных  алгоритмов  не 
представлялось возможным из- за низкого уровня развития вычислительной техники. 
Приведем  краткий  обзор  по  системам  ориентации,  используемых  на  некоторых 
современных малых спутниках. 
Oersted  -  датский  микроспутник  изготовлен  кооперацией  фирм  и  университетов  во 
главе с CRI, имеет размеры 720x340x450 мм и массу 62 кг. Корпус спутника имеет в разрезе 
форму буквы Н, где на одной стороне перекладины смонтированы блоки электроники, а на 
другой  -  механизм  развертывания  штанги  гравитационной  стабилизации.  Система 
ориентации  также  включает:  магнитные  катушки,  звездный  датчик,  солнечный  датчик  и 
магнитометр. Задачи, решаемые спутником: изучение и съемка магнитного поля Земли. 
Наноспутник Берлинского университета Tubsat-N размерами 320x320x104 мм и массой 
8.5  кг  использует  систему  ориентации,  состоящую  из  магнитных  катушек,  магнитометра, 
силового маховика и звездного датчика. Основное назначение - слежение за перемещениями 
крупно-  и  среднеразмерными  млекопитающими,  угнанными  машинами,  сбор  данных  с 
радиобуев. 
Sapphire  -  микроспутник  Стентфортского  Университета,  имеет  форму  шестигранного 
цилиндра  шириной  60  см  и  весит  18  кг.  Для  его  ориентации  используется  пассивная 
магнитная  система,  состоящая  из  постоянного  магнита  и  гистерезисных  стержней.  Цель 
запуска спутника - проверить работоспособность в космосе нового инфракрасного датчика. 
Sunsat - микроспутник ЮАР, создан в Стелленбосхском Университете, имеет размеры 
45x54x62  см  и  массу  59  кг.  Система  ориентации  состоит  из  штанги  гравитационной 
стабилизации, маховиков и магнитометров. 
Starshine  -  микроспутник  создан  военно-морской  исследовательской  лабораторией 
США, имеет форму сферы диаметром 48 см и массой 39.3 кг. Поверхность спутника покрыта 
877  полированными  алюминиевыми  зеркалами  диаметром  25  мм.  Спутник  ориентируется 
осью  вращения  вдоль  линий  магнитного  поля  с  помощью  постоянного  магнита  и 
закручивается  посредством  «фотонного  флюгера»  -  пластин,  части  которых  окрашены 
отражающей и поглощающей красками. Скорость вращения спутника около 1 об/мин. 
Спутник  TERRIERS  разработан  Бостонским  университетом,  служебный  борт 
изготовлен  Aero  Astro  Inc.  Масса  спутника  124  кг,  служебный  борт  -  75  кг.  Спутник  имеет 
прямоугольную форму. Его длина составляет 97 см, поперечный размер 51 см. Используется 
стабилизация вращением 1-10 об/мин. Система ориентации состоит из двух магнитометров, 
6  грубых  солнечных  датчиков  и  магнитной  катушки.  Цель  запуска  -  исследование 
ионосферы. 
DLR-Tubsat  -  немецкий  микроспутник.  Полезная  нагрузка  изготовлена  институтом 
технологии  космических  датчиков,  служебный  борт  -  институтом  аэронавтики  и 
астронавтики технического университета Берлина. Имеет форму параллелепипеда 32x32x27 
см.  Его  масса  составляет  45  кг.  Система  ориентации  включает  звездный  датчик,  три 
волоконно-оптических лазерных гироскопа и три маховика. Когда спутник не ведет съемку, 
он стабилизируется собственным вращением. 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
216
 
 
ASUSat-1  -  наноспутник  Аризонского  университета  изготовлен  в  виде  призмы  с  14 
боковыми гранями высотой 25.4 см и максимальным поперечным размером основания 34.3 
см.  Масса  спутника  составляет  5.9  кг.  Система  определения  ориентации  состоит  из 
фотодиодов  (простейших  солнечных  датчиков),  размещенных  группами  по  4  на  каждой 
боковой  грани  корпуса  (один  датчик  Солнца  и  три  датчика  Земли),  и  фотодиодов, 
размещенных  на  основаниях  призмы.  Система  ориентации  состоит  из  гравитационной 
штанги и жидкостного демпфера. 
TiungSat-1  -  малазийский  микроспутник,  построенный  SSTL.  Его  масса  составляет  54 
кг.  Размеры  спутника  69x36.6x36.6  см.  Система  ориентации  имеет  штангу  гравитационной 
ориентации  развертываемая  в  полете.  Спутник  оснащен  четырьмя  камерами  для  съемки 
поверхности  Земли  в  разных  диапазонах  и  с  разным  разрешением,  цифровым  процессором 
для обработки данных, оборудованием для мониторинга радиационной обстановки. 
Munin  -  наноспутник,  разработанный  Шведским  институтов  космической  физики  и 
студентами  университетов  Умеа  и  Лулеа.  Масса  спутника:  7.5  кг,  размеры:  20x20x25  см. 
Этот спутник ориентируется по магнитному полю с помощью постоянного магнита. Спутник 
предназначен  для  изучения  полярных  сияний  и  «космической  погоды»  над  северным  и 
южным полушариями. 
QuikToms  -  малый  спутник,  изготовленный  компанией  OSC  для  изучения  и 
прогнозирования озонового  слоя.  Масса  спутника  -162  кг.  Спутник  представляет  собой  два 
кольцевых  модуля,  расположенных  рядом.  Система  ориентации  включает  датчик  Земли, 
солнечный  датчик,  GPS  приемник,  гироскопический  блок,  три  маховика,  магнитометры  и 
токовые  катушки  и  обеспечивает  стабилизацию  по  трем  осям  с  точностью  0.5  град  по 
направлению  и  0.01  град/с  по  скорости,  а  также  определение  фактической  ориентации  с 
точностью 0.25 град. 
«Колибри»  -  научно-образовательный  спутник,  предназначенный  для  исследования 
электромагнитной  обстановки  в  районе  геомагнитного  экватора  с  помощью  анализатора 
частиц и полей и трехкомпонентного ферромагнитного магнитометра. Спутник создан РЖИ 
РАН  при  участии  школьников  Обнинска  и  Сиднея.  Масса  спутника  составляет  20.5  кг. 
Аппарат  имеет  форму  шестиугольной  призмы  (высота  51.5  см,  диаметр  описанной 
окружности  37  см)  с  четырьмя  раскрывающимися  двусторонними  панелями  солнечных 
батарей. Система ориентации - магнитно-гравитационная. 
Выводы 
Как видно из приведенного обзора, на малых спутниках довольно часто используются 
магнитные  катушки  или  постоянные  магниты,  хотя  другие  подходы  к  обеспечению 
ориентации  также  имеют  место.  Помимо  спутников,  стабилизируемых  собственным 
вращением,  магнитное  управление  может  быть  использовано  для  спутников  с  маховиками. 
На  таких  спутниках  магнитные  катушки  часто  используются  для  разгрузки  маховичной 
системы.  Рассматриваются  возможности  одновременного  использования  маховиков  и 
магнитных  катушек  для  минимизации  расходуемой  энергии  при  поддержании  требуемой 
ориентации.  С  помощью  активной  магнитной  системы  можно  осуществлять  трехосную 
ориентацию  спутника.  Для  синтеза  управления,  осуществляющего  трехосную  ориентацию 
спутника,  удобно  рассматривать  линеаризованную  систему.  Также  есть  примеры  когда 
вращательное  движение  спутника  описывается  линейной  дискретной  периодической 
системой, и осуществляется поиск оптимального управления. 
Таким  образом,  рассмотренные  способы  и  подходы  к  обеспечению  ориентации 
спутников  являются  наиболее  распространенными  и  проверенными  на  практике,  наглядно 
демонстрируя  нюансы,  которые  стоит  учитывать  при  выборе  системы  стабилизации.  Из 
вышеперечисленного следует, что, зная специализацию, техническую и материальную базы 
можно наиболее оптимально выбрать систему ориентации спутника.  
Список литературы 
1. Wheeler P.C., Spinning Spacecraft Attitude Control via the Environmental 

«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ»  IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 
 
 
217
 
 
Magnetic Field // Journal of Spacecraft and Rockets, 1967, v. 4, JV2 12, pp 1631-1637. 
2. Wisniewski R., Linear Time-Varying Approach to Satellite Attitude Control 
Using Only Electromagnetic Actuation // Journal of Guidance and Control, 2000, V. 23, № 4, pp. 640-
647. 
3. Goel P.S., Rajaram S., Magnetic Attitude Control of a Momentum-Biased 
Satellite  in  Near-Equatorial  Orbit  //  Journal  of  Guidance,  Control,  and  Dynamics,  1979,  v.2,  №  4, 
pp.334-338. 
4. http://microsat.sm.bmstu.ru/source/mrewMICS.html 
 
 
УДК 004.896 
 
БАРЛЫБАЕВ А.Б., ОМАРБЕКОВА А.С., ШАРИПБАЙ А.А. 
 
УМНАЯ ОБУЧАЮЩАЯ СИСТЕМА – SMART E-LEARNING 
 
(Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева  
НИИ Искусственный интеллект, Астана, Казахстан) 
 
Введение. Эта статья описыват проект smart e-learning. Краткая проекта идея – замена 
взаимодействия  студентов  с  персоналом  обучающей  организации  на  взаимодействие  с 
интеллектуальной  обучающей  системой,  имеющая  следующие  свойства:  адаптивность 
интерфейсов; обработка знаний; самообучаемость; самопроверяемость; ведение письменного 
и устного диалога; обучение и оценивание знаний обучающихся без помощи человека. 
Цель проекта. Исследование проблемы интеллектуализации электронного обучения и 
разработка  интеллектуальной  системы  электронного  обучения  для  высшего  образования 
(далее smart e-learning), которая позволит предоставить качественный и эффективный доступ 
к информационным образовательным ресурсам и услугам в любое время суток, независимо 
от территориальной, национальной, возрастной и других принадлежностей пользователей, а 
также  позволит  заменить  реальных  тьюторов  (преподавателей)  на  интеллектуальные 
электронные учебные издания (smart-tutor). 
Научная новизна и практическая значимость проекта.  
Стремительное  развитие  ИКТ  влияет  на  традиционные  формы  и  на  услуги  в  области 
образования.  Быстрые  перемены  в  мире  приводят  к  изменению  способов  обучения 
применяемых  в  образовании.  Ради  сохранения  профессионального  уровня  специалисты 
обязаны постоянно изучать новые процессы, технологии, технику. Постоянная переменчивая 
ситуация  на  трудовом  рынке  заставляет  большинство  людей  в  корне  менять  свою 
специализацию или обучаться новым знаниям [1]. 
Хотя  мировая  индустрия  электронного  образования  по  самым  скромным  подсчётам 
составляет  56  млрд.  долларов  [2],  но  нынешний  мировой  уровень  качества  электронного 
образования очень низок. В Казахстане сектор электронного образования почти отсутствует, 
процентная  доля  обучающихся  в  электронном  образовании  низок,  есть  системы 
автоматизирующие 
процесс 
традиционного 
обучения, 
но 
это 
не 
электронное 
(дистанционное) обучение.  Количество  студентов  со  всего  мира в  настоящее  время  больше 
150  млн.  человек.  Электронное  обучение,  как  правило,  на  25-60%  короче  по 
продолжительности,  чем  традиционные  занятия,  но  процент  качества  такого  образования 
низок  [3].  Проблема  качества  лежит  в  монотонности  электронных  ресурсов  (как  правило 
простой набор информации), а также в отсутствии диалога с обучающимся, ведь некоторая 

жүктеу/скачать 19,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: