Известия казумоимя имени Абылай хана серия «филолог…»

ИЗВЕСТИЯ КазУМОиМЯ имени АБЫЛАЙ ХАНА серия «ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ» 
65 
Khatun) is also a special , unique genre of Turkish literature. Features of Turkish 
literature  -  Availability  rich  folkloric  tradition,  which  included,  in  particular, 
stories  and  anecdotes  about  Hodja  Nasreddin,  oral  and  written  heroic  epic 
recounting of the exploits of their ancestors. 
Keywords: Ottoman literature, Turkish Islamic literature, Hodja Nasreddin, oral 
heroic epic  
 
Türk İslam Edebiyatı Türkler'in Müslüman olmasıyla başlamış, Türk devletleri 
sahasında dini-tasavvufı eserler aracılığıyla gelişip kurumlaşmıştır. Kurulan herbir 
Türk  İslam  devleti  devrinde  çok  değerli  temsilcilere  ve  mahsûllere  sahip  olmuştur. 
Karahanlı,  Gazneli,  Harezmşah,  Timurlu,  Çağatay,  Altınorda,  Selçuklu  devletleri 
biryandan  İslam'ın  yayılıp  kurumlaşmasına  gayret  gösterirken,  diğer  yandan  İslam 
ilimlerinin,  özellikte  de  tekke-tasavvuf  edebiyatının  öğrenilmesi  ve  gelişmesi  için 
hertürlü desteği vermişlerdir. 
XVII.  yüzyılda  Osmanlı  Devleti  sahasında  dini-tasavvufı  edebiyat  hem  nesir 
hem  de  manzum  türdeki  mahsulleriyle  en  parlak  devirlerinden  birini  yaşamıştır. 
Siyasi,  idari  ve  askeri  alanlarda  önemli  sıkıntıları  olan  ve  gerileme  sürecine  giren 
Yüce Osmanlı Devleti [Devlet-i Aliye-i Osmaniye], ilim ve kültürde büyük canlılık 
ve  gelişmişlik  içerisindedir.  XVII  asra  adını  veren  Katip  Gelebi  (1609-1657), 
meşhur  gezgin  Evliya  Çelebi  (doğ.  1611),  Nefı  (1575-1635),  Nev'izade  Atayi 
(1583-1635),  Nabi  (1642-1712),  Şeyhülislam  Yahya  (1561-1644),  Türk-İslam 
Edebiyatının bu asırdaki önde gelen isimlerindendir. 
Bu  asrın  Türk  edebiyatının  en  büyük  şairlerine  ve  en  değerli  eserlerine  sahip 
oluşunun  önemli  sebeplerinden  biri,  önceki  asırda  olduğu  gibi,  padişahların  şairler 
olması,  şaire  ve  şiire,  ilim  ve  kültüre  kıymet  vermeleridir.  Bir  öteki  neden  ise, 
edebiyat  üslûbunun  Baki  ve  Fuzuli  gibi,  yeni  üstatlarla  temsil  edilerek 
sürdürülmesidir. 
Türk  İslam  edebiyatı,  XVII.  Yüzyılda  manzum  türlerinin  herbirinde  kendini 
geliştirmiştir  Nev'izade  Atayi  mesnevi  türünde  yazarken,  Nefı  de  kaside  dalında 
klasik Türk şiirinin şaheserlerinden birini vermiştir. Şeyhülislam Yahya ise, gazel 
türünde  çok  değerli  şiirler  yazmıştır.  Ancak  bu  asrın  ikinci  yarısının  büyük  şairi, 
nesir,  gazel,  kaside  ve  mesnevileri  ile  ünlüleşen  Nabi'dir.  Rubaide  Azmizade 
Haleti ile, şiirleriyle  büyük  şöhrete kavuşmuş  Şeyhülislam Bahai, Vecdi, Fehim 
ve Nail-i Kadim, Türk edebiyatının bu asırdaki üstatları olmuşlardır. 
XVII.  yüzyılın  belirtilen  şairleri  klasik  Türk  şiirinin  gelişmesine  önemli 
katkıda bulunmuştur öz ve mana yüklü şiirlerini derin ruh alemleri ve engin hayal 
dünyalarıyla  beslemişlerdir.  Bu  bağlamda  Türk  şiir  üslûbunun,  İran'da  doğan  ve 
Hindistan Türk sultanlıkları sahasında gelişen "Sebk-i Hindi "den etkilenmiş olduğu 
gözlenmiştir. 
Çünkü bu dönem şiirlerinde anlam derin, geniş ve içiçedir. Hayal unsurları ise, 
bu  derin  ve  geniş  anlamı  anlamak  için  en  çok  başvurulan  kuvvettir,  işte  bu  yeni 
anlayış  şiire  yeni  içerikler-mazmunlar,  anlamlar  ve  görünümler  getirmiştir.  Dini- 

АБЫЛАЙ ХАН атындағы ҚазХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ «ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ» сериясы 
66 
tasavvufı  konular  bu  tür  şiirlerin  başlıca  kaynağını  meydana  getirmiştir.  Nabi'nin 
"Hayriye" isimli şiirinde XVII. asrın şiire ve şaire bakışı açıkça yer almaktadır: 
Hikmet-amiz gerekdür eş'ar Ki meali ola irşada medar 
Ab-ı hikmetle bulur neşv ü nema Gülşen-i şi'r riyaz-ı inşa 
Söyleme si'ri tehi manadan Ağunı çekme balıksuz madan 
Kokusuz laleye benzer o sühan 
Ki ola lafzı tehi manadan 
Hüsne sarf eyle sözi şair isen Halkı teshire çalış kadir isen 
XVII. yüzyılda nesir alanında da büyük şahsiyetler görülmektedir Katip Çelebi, 
Evliya  Çelebi  gibi  tanınmış  üstatlar  aracılığı  ile  Türk  nesri  kendini  tanıtma  ve 
geliştirme imkanı bulmuştur. Bilimsel anlayış ve yaklaşım, sözleri açık ve oturaklı 
kullanma bu yüzyıl nesrine hakim olan unsurlar olmuştur. 
XVII.  yüzyılda  Türk  İslam  edebiyatının  gelişmesine  zenginleşmine  ve 
yaygınlaşırıma etki eden bir başka çevre, halk şiiri ve şairleridir. Kuloğlu, Katibi, Kul 
Mustafa  Gevheri,  Karacaoğlan  ve  Aşık  Ömer  bu  asırdaki  Türk  halk  şiirinin  en 
tanınmış temsilcilerindendir. Söz konusu şairler dini-ahlaki konuları şiirlerinde ustaca 
kullandıkları  gibi,  halkın  milli  ve  manevi  değerlerini  öğrenmelerine  de  önemli 
katkıda  bulunmuşlardır.  Tıpkı  İslam  öncesi  devirlerde  Orta  Asya'nın  erenleri  ve 
alperenleri  gibi  sazları  ve  sözlerinde,  deyişleri  ve  aytışlarında  Müslüman  Türk 
halkının dini-ahlaki değerlerini terennüm etmişlerdir. Bu sebepledir ki, hem halk hem 
de  Saray  tarafından  sevilip  takdir  edilmişlerdir.  Özellikle  şair  sultanların,  sultan 
hanımların, şahzadelerin ve çelebilerin himayelerini görmüşler, büyük mükafaatlarla 
taltif edilmişlerdir. 
Bu  devirde  halk  şairlerinin  başarılı  oldukları  bir  başka  konu  ise,  halk  şiirini 
divan  tertip  ederek  klasik  şiire  yaklaşmalarıdır.  Nitekim  divan  şairleri  de  halk  şiiri 
yoluna yaklaşmaya çalışmışlardır. 
XVII. y üzyıl Türk-İslam Edebiyatının belirtilen temel özelliklerini, manzum ve 
nesir türlerinden örnekler vererek ortaya koymayı uygun görüyoruz. 

жүктеу/скачать 3,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: