Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы


Д раб тілді ислам философиясы



Pdf көрінісі
бет66/305
Дата17.10.2023
өлшемі20,78 Mb.
#117399
түріОқулық
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   305
Байланысты:
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3

Д раб тілді ислам философиясы
6 9
ғымен дінге қарама-қайшылық көрсетпейді. Алайда осы ғылымдарды тану ушін 
қажетті деңгейі жетіспесе немесе оларды құрайтын кейбір идеяларын дұрыс тү- 
сінбесе, күдіктеніп, өздеріне зиян келтірулері эбден мүмкін. Дэл сол сияқты осы 
ғылымдарға тер төккен ғалымдар онымен шын көңілмен айналыспаса, олар өзде- 
рінің білімін адамдарға зиян келтіру үшін қолданулары мүмкін. Осы ғылымдарды 
окып,' үйреніп жүргендердің барлығы назарларын осыған аударған жөн дейді 
ғалым..
Келесі усынысты ұстамды эрі объективті, идеалды мұсылманның мысалы ре- 
тінде әл-Ғазали ақылының ғылыми қыртысы жақсы жеткізеді: «Қандай ғылым- 
ды да түбіне жетіп біле алмаған адам өмірінің соңына дейін оның қателігіне де 
көз жеткізе алмайтынын мен жан-тәніммен түсіндім. (Ол үшін) ол сол ғылымдЬі 
жақсы білетіндігін дәлелдеу үшін өзінің дәуіріндегі осы ғылымдардың ең мықты 
білімді деген өкілдерімен білімін салыстырып, ал кейіннен зерттеу мен тексеру- 
дің арқасында оны да басып озуы тиіс. Ол тілті мықты деген ғалымның өзі біл- 
мейтін* нәрселерді білуге міндетті. Тек осы жағдайда ғана ол бүл ғылымның 
расымен де қате екендігін толық құқықпен жариялай алады. Сондықтан мен ді- 
ни немесе философиялық ағымдардың қандай көзқарастардың негізінде қалып- 
тасқанын білмей, біз оның мэні мен түптамырын танып алмай, бұл ғылымды те- 
ріске шығаруымыз қараңғы жерде тас лақтырумен бірдей болатынын түсіндім». 
Осындай тұжырымға келуінің арқасында әл-Ғазали маңызды идеяны айтты, дін- 
нің көЗқарасы бойынша логика, математика, тәжірибелік физика, химия секілді 
ғылымдарды оқып, үйренуде діни рұқсат бермеудің ешқандай қажеті жоқ; ол тіп- 
ті логиканы үйренуді барлық мұсылмандардың «ақылы» үшін діни міндетгердің 
қатарына енгізді (яғни мұсылмандардың кез келген тобында логикадан біреу ғана 
болса да мықты ойшыл болуы тиіс).
Дегенмен әл-Ғазали қандай жағдайда да аристотельдік философияның эсе- 
ріне берілген эл-Фараби мен ибн Синаны терең дынай білді. Әл-Фараби мен ибн 
Сина Аристотель мен Платонды өздерінің ұстаздары ретінде бағалаған, тек содан 
кейій ғана шариғаттың ақиқаты мен осы философтардың идеяларының арасында 
түптамырлы қарама-қайшылықтың жоқ екенін көрсетуге тырысты; кейбір мұ- 
сылмандарды мұндай ойлар ренжітті немесе олардың діни рухтары қандай мықты 
философтың идеясы болса да құдірстті ақиқат олардан жоғары екендігін дэлел- « 
деуді* талап етгі. Алайда адамдарды сендіру үшін олардың философия тілі мен 
танымның философиялық эдісі жайлы білімдері болмаған. Осы тұрғыдан алып 
қарайтын болсақ, эл-Ғазали ислам философиялық дискурсының эдемілігін корсе­
те отырып, бұл кемшіліктің орнын толтыра алды.
Оның сыни көзқарасының келесі бекеті - перипатетиктер детерминизммен 
қатал айқындалған, абсолютті өзгертілмейтін себеп-салдарлы байланысты құ- 
діретгі Жаратушының еркіндігін бөлшектеп «алмастырып» отырды. Әл-Ғазали 
себеп пен салдардьщ арасында байланыстың болатындығын мойындады, бірақ 
бұл жаратылысынан бар байланыс деп санады. Тәжірибе мен философиялық реф­
лексия себеп пен салдардың арасында уақыт айырмашылығының бар екендігін 
көрсетеді; алайда олар қатал эрі өзгертілмейтіндей байланыста емес. Бұл жерде 
жұз жыл бұрын Д. Юм көрсеткендей, бір құбылысты басқаның «себебінен» деп 
айту ақыл-парасатпен де, тәжірибемен де дэлелдеу мүмкін емес тілдік дэстүр не-


70


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   305




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет