Сөйлем диктанты 4-11 сыныптарда жүргізіледі. Мақсат - оқушыларға қазақша сөйлем түрлерін танытып, оны өз беттерінше құра білуге дағдыландыру. Мұнда сөйлемнің ұзақ болмауын ескерген жөн. Қазақ тілінде сөйлемдер неше сөзден құралғандығы, бас әріп сөйлемнің басында келіп, сөйлем ішіндегі әр сөз бөлек жазылатындығы, сөйлемнің соңына нүкте, сұрақ, леп белгілерінің бірі қойылатындығы айтылады.
Көру диктанты барлық сыныптарда жүргізіледі. Диктанттың негізгі мақсаты,- оқушылардың көру, есте сақтау қабілетін дамыту арқылы қазақ сөздерін сауатты жазуға үйрету. Көру диктантына әріп, буын, жеке сөздермен бірге кейбір жазылуы қиын сөз, сөз тіркестері, қанатты сөздер, фразеологиялық тіркестер, жұмбақ, жаңылтпаш, мақалдар, шағын мәтіңдер алынады. Диктант мәтінді тақтаға күні бұрын жазылады., Оқушылардың мәтінді екі-үш рет оқып-шығып, бірер минут асықпай қарап алғаннан кейін, оны сол көргені бойынша жадына сақтауларына уақыт беріледі. Содан кейін мәтін жазылады. Оқушылар оқығанын еске түсіріп, дәптерге жазады. Кей жағдайда қазақ тілінің ережелерін де жазғызуға болады.
Өздік диктанты барлық сыныптарда өткізіледі. Оқушылар өтілген мәтіннің немесе тақтаға ілінген суреттің мазмұнын не көрген оқиғалары жайында жазуына болады. Сондай - ақ өздері білетін әріптер мен буындарды, сөз бен сөз тіркестерін, жеке сөйлемдерді, жаттап алған өлең, мақал, жұмбақ, жаңылтпаш, қанатты сөздер, фразеологиялық тіркестерді естеріне түсіріп жазады, Қазақ тілінің кейбір ережелерін де жаздыруға болады. Кейде оқушыларға өздік диктантты жазбастан бұрын оған қандай материалды қайталап келу керектігі ескертіледі.
Сөздік диктантты барлық сыныптарда және сабақтың барлық кезеңінде жаздыруға болады. Ол әрбір жаңа мәтін, сурет, жаттығу жұмыстарынан кейін өткен материалдарды пысықтаудың, қайталаудың ең тиімді жолы болып табылады.
Терме диктанты да барлық сыныптарда өткізіледі. Оқушылар мәтінді тұтас жазбай, мұғалім оқып тұрған мәтіннен әркім өздеріне берілген тапсырмаға лайықты ережелері бар сөздер мен сөз тіркестерін немесе сөйлемдерді теріп жазады. Мұғалім кейбір оқушыларға бұрынғы жазу жұмыстарында жіберген қателеріне байланысты тапсырма беруі мүмкін. Бұл диктантты белгілі бір тақырыпқа немесе ережеге байланысты өткізу арқылы оқушылар мәтін ішінен өздеріне қажетті сөз, сөз тіркестерін таба білуге жаттығады.