Жалпы білім беретін мектебінің 9-11 сынып оқушыларына арналған қазақ тілінен диктант жинағы
жүктеу/скачать 270,58 Kb.
|
9-11 сынып оқушыларына арналған диктанттар жинағы
- Бұл бет үшін навигация:
- 21 Атасы мен немересі
- 22 Аю және бөрене
- 23 Торғайға орнатылған ескерткіш
- 25 Өсімдіктер қыста тіршілік ете ме
| 88 сөз, А.Машанов.
№20 Тимирязев Тимирязев әулеті - ұлы кінәз Василий Дмитриевичке Алтын Ордадан келген, шоқындырылғанда Александр аталған Ибрагим Тимирязевтен тараған. Тимирязев әулет есімі екі сөзден құралған күрделі кісі ныспысынан шыққан. Атап айтқанда, ол темір, темірдей деген мағынаны беретін тимир сөзі мен арабтың жауынгер, жаугер мағыналы ғази сөзі қосылуынан түзілген. Рас, ғази жай сарбаз ұғымынан гөрі дін үшін шайқасатын жеңімпаз жауынгер-мұсылман ұғымын көбірек береді. Сөйтіп, тимир- темір /темір-жауынгер/ тіркестерінен ер кісі есімі, оған - ев жұрнағы жалғануы арқылы Тимирязев әулет есімі пайда болған. Тимирязев әулет таңбасыңда ұшырасатын үш алты бұрышты жұлдыз да аталган әулеттің шығыс дүниесіне жақындығын көрсетеді. 93 сөз, Басқақов. №21 Атасы мен немересі Атай қартайып, күші кеміді. Нашар көріп, нашар еститін болды. Не үшін десеңіз, оның аяқ-қолы кәріліктен қалтыраушы еді. Шалдың бұл ісі баласы мен келініне ұнамады. Олар шалға тамақты алдына жаман дастарқан жайып, жаман ыдысқа құйып, бөлек беретін болды. Немересі өзінің әкесіне атамды бөлек отырғызба деуге бата алмай, бір күні бір ағашты жонып отырды. Әкесі көріп: ’’Шырағым, неғып отырсың?”- деді. Сонда баласы:”Ағаш аяқ жасап отырмын. Екеуің атам құсап қартайған кезде, сендерге тамақты осы ыдысқа құйып беремін”- деді. Бұл сөзді естіп, шалдың баласы ұялып, әкесін бөлек отырғызып тамақ беруді қойыпты. 93 сөз, Ы.Алтынсарин. №22 Аю және бөрене Қалың орманды аралап келе жатқан бір аю бал арасына кез болыпты. Ағаш басындағы бал арасына тамсанып, аузынан сілекейі шұбырып, оны жегісі келеді. Аө ағаш басына өрмелеп, ұяға жақындағанда, ілініп тұрған ауыр бөрене оған кедергі жасапты. Балға ұмтылған аю бөренені итеріп жібереді. Ары серпілген ауыр бөрене өз салмағымен қайта оралғанда, аюдың басына сарт ете қалады. Қара күшке сенген ожар аю ашуланып, бөренені одан бетер қатты итереді. Өз салмағымен қайта оралған бөрене аюдың басына тағы да сарт етеді. Аюдың құлағы шыңылдап, басы айналады. Бұған ызыланған аю бар күшімен бөренені үшінші рет итеріп жібергенде, қайта оралған бөрене аюдың басын қақ айырып, ағаштан ұшырып түсіріпті. 100 сөз, Ы.Алтынсарин. №23 Торғайға орнатылған ескерткіш Табиғатта көптеген жануарлар адам алғысына бөленген. Соның бірі -торғайлар. Американың Бостон қаласында торғайға орнатылған ескерткіш бар. Не үшін бостондықтар торғайға ескерткіш орнатқан? Торғайлар пайдасыз, даяр тамақтың қожасы емес. Бостондықтарды еңбекқор торғайлар аштықтан сақтап қалған. Егіндікке белгісіз бір жәндіктер қаптап кетеді. Жәндіктердің көптігі соншалық, жер қимылдап жатқан сияқты болып көрінген. Олар тек егінді ғана емес, бау-бақшаларды да жеп, құрта бастайды. Міне, осындай қиын жағдайда торғайлар көмекке келіп, жәндіктер мен олардың жұлдызқұрттарын жеп құртып, тек бау-бақшаларды ғана емес, егінді де сақтап қалған. Торғайлардың осындай игілікті ісі үшін бостондықтар келешек ұрпақтарына өсиет етіп, торғайларға ескерткіш орнатқан. 93 сөз, «Ол кім? Бұл не?» кітабынан. №24 Бәйшешек Бәйшешек - көктем белгісі, табиғаттың оянғанын білдіретін алғашқы әдемі гүл. Бәйшешек ерте көктемде гүлдейді. Қар кете бастағанда-ақ қылтиып көрінеді. Бәйшешек - биіктігі 15 сантиметрден 30 сантиметрге дейін өсетін көпжылдық өсімдік. Бәйшешектің тамырсабақтары қысқа, нығыз болады. Тамырға жақын орналасқан жатаған жапырақтары бар. Шатыр сиякты иісті гүлдері болады. Жемісі қауашақ болып келеді. Ол еліміздің барлық жерлерінде дерлік өседі. Әсіресе Шығыс Қазақстан мен Алматы облыстарының солтүстік шығыс таулы және орманды аймақтарында жиі кездеседі. Ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда бәйшешектің гүддерін кеуде ауруларына, сондай-ак бас айналғанда пайдаланады. Ал оның тамырынан дәрі жасап, көкжөтел тағы басқа да ауруларға ем үшін қолданады. 97 сөз, Журналдан. №25 Өсімдіктер қыста тіршілік ете ме? Қыста өсімдіктер топырақтан қоректене алмайды. Өйткені қысқы суық топырақты қатырып тастайды да, өсімдік тамыры өзіне қажетті ылғалдықты сіңіруге дәрменсіз болады. Өсімдіктердің қыс маусымындағы кезеңін тыныштық күйі деп атайды. Ол кезде өсімдіктер күн көзінде өспейді, ондағы зат алмасу мейлінше баяу жүреді. Өсімдіктердің жазғы тіршілігімен салыстырғанда қыс айларында 100-400 есе жай тыныс алады. Демек, өсімдіктер қыста өте баяу тіршілік етеді. Қысқы аязда ағаш текті өсімдіктер төзімді келеді. Мысалы, алма ағашы -40, қарағай -50, қайың -65 градус аязға төтеп береді. Қыс айларында өсімдіктердің барлығы бірдей тіршілік eтe алмайды. ПІөптесін өсімдіктер тұқымы, жемісі, түйнегі тағы басқа да ағзалары қыста тыныштық күйін сақтап, қолайлы жағдай болғанда тіршілігін қайтадан бастайды. Сөйтіп, өсімдіктер де қыста “ұйықтайды”. жүктеу/скачать 270,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|