Проблемалық әдіс арқылы оқыту – толыққанды білімді

Кез-келген адам баласы өзінің өмір сүру барысында өз алдына өткір 
және кезек күттірмейтін міндеттер мен мәселелерді қояды. Мұндай 
проблемалардың, қиындықтардың, күтпеген жағдайлардың пайда болуы бізді 
қоршаған ортада әлі де белгісіз, жасырын нәрселердің бар екенін білдіреді. 
Демек, әлемді тереңірек тану, ондағы барлық жаңа жағдайларды және жаңа 
үдерістерді танып білу мен өз кәсібіндегі күтпеген жағдайларды шешуде 
проблемалық оқытудың маңызы өте зор деп айту болады. Сондықтан уақыт 
талабына сай бағдарламалар мен оқулықтар қалай өзгерсе де, білім 
алушылардың шығармашылық және ізденушілік дағдыларын қалыптастыру 
бүгінгі білім беру ұйымдарының негізгі міндеттердің бірі болып қала бермек. 
Проблемалық оқытудың негізін американдық психолог, философ және 
педагог Дж. Дьюи (1859-1952) құрды, ол 1894 жылы Чикагоның практикалық 
мектебінде оқыту негізін оқу жоспарымен емес, ойындар мен еңбек қызметін 
құру арқылы жүзеге асырды. Осы мектепте қолданылған оқытудың әдістері, 
тәсілдері, жаңа принциптері теориялық тұрғыдан негізделмеген және 
тұжырымдама түрінде тұжырымдалмаған болса да ХХ ғасырдың 20-30 
жылдары кеңінен тарады.
КСРО-да да проблемалық оқыту қолданыла бастады, олар тіпті 
революциялық ретінде қаралған, бірақ 1932 жылы аталған әдісті егжей-
тегжей білетін педагогтардың болмауына байланысты қолданыстан алынып 
тасталды. Проблемалық оқыту тұжырымдамасының қағидаттық ережелерін 
әзірлеуге Т.В. Кудрявцев, В.Т. Кудрявцев, И.Я. Лернер, А.М. Матюшкин, 
М.И. Махмутов, В. Оконь, М.Н. Скаткин және басқалар белсене қатысты.
Проблемалы оқыту схемасы келесі процедуралардың реттілігі ретінде 
ұсынылады: оқытушының оқу-проблемалық міндет қоюы, оқушылар үшін 
проблемалық жағдай туындату; туындаған проблеманы түбегейлі түсіну, 
қабылдау және шешу, оның барысында олар жаңа білім алудың жалпыланған 
тәсілдерін меңгереді; нақты тапсырмалар жүйесін шешу үшін осы тәсілдерді 
қолданады.Теория оқушының шығармашылық қызметін ынталандыру және 
зерттеу іс-әрекеті процесінде оған көмек көрсету қажеттілігі туралы тезис 
жариялайды және оқу материалын арнайы түрде қалыптастыру және баяндау 
арқылы жүзеге асыру тәсілдерін анықтайды. Теорияның негізін білім 
алушылардың шығармашылық қызметін проблемалық тұжырымдалған 
тапсырмаларды қою және белсендендіру арқылы, соның есебінен олардың 
танымдық қызығушылығын және де барлық танымдық іс-әрекетін пайдалану 
идеясы құрайды. 
Проблемалық оқыту деп әдетте оқу мақсатында дәйекті түрде 
құрылатын проблемалық жағдайларды шешу түрінде өтетін оқыту түсініледі. 
Психологиялық тұрғыдан алғанда проблемалық жағдай туындаған немесе 
ұсынылған міндетті шешу үшін қажетті білімдердің арасында 

сәйкессіздіктен, келіспеуден туындайтын анық ұғынылған қиындық болып 
табылады. Проблемалық оқытудың психологиялық негізі ретінде С.Л. 
Рубинштейн «ойлау проблемалық жағдайдан басталады» деген 
тұжырымдама берген. Қиындықтардың сипатын, бар білімнің 
жеткіліксіздігін ұғыну жаңа білімді, іс - әрекеттің жаңа тәсілдерін іздеуде 
тұрған оны жеңу жолдарын, ал іздеу-шығармашылық ойлау процесінің 
компонентін ашады. Мұндай белгісіздік және іздеу қажеттілігі туындамаса, 
демек, шығармашылық ойлау да жоқ. Осылайша, қиын жағдай туындамайды, 
яғни ойлаудың да қажеттілігі болмайды. Проблемалық оқыту бар білімнің 
жеткіліксіздігінен пайда болуы тиіс және бұл жетіспеушілікті оқушылар 
түсінуі тиіс. Алайда, кез келген проблемалық жағдай ойлау процесін 
туғызбайды. Атап айтқанда, проблемалық жағдайды шешу жолдарын іздеу 
білім алушылар үшін қол жетімсіз болса немесе олардың шамасы келмейтін 
болғанда ойлау пайда болмайды. Сондықтан проблемалық оқытуды 
ұйымдастыруда берілетін тапсырма білім алушының шамасына қарай берілуі 
қажет екенін ескеру өте маңызды.Мұғалім проблемалық жағдай жасайды, 
оқушыларды оны шешуге бағыттайды және шешімін іздеуді ұйымдастырады. 
Осылайша, бала өзінің оқыту позициясына айналады және оның нәтижесі 
ретінде жаңа білім қалыптасады, ол іс-әрекеттің жаңа тәсілдерін меңгереді. 
Проблемалық оқытуды басқарудың қиындығы проблемалық жағдайдың 
туындауы - жеке акт болып табылады, сондықтан мұғалімнен 
дифференциалды және жеке тәсілді қолдану талап етіледі. 
Проблемалық жағдаятты мұғалім ерекше әдістемелік тәсілдерді
қолдану арқылы арнайы жасайды: 
- мұғалім оқушыларды қарама-қайшылыққа итермелейді және оларға оны 
шешу жолын табуды ұсынады; 
- бір сұраққа түрлі көзқарас туындатады; 
- класқа құбылыстың әртүрлі жақтарынан қарауды ұсынады; 
- білім алушыларды салыстырма, қорыту жасауға, жағдаяттағы фактілерді 
талдауға ынталандырады; 
- нақты сұрақтар қояды (жалпылауға, негіздеуге, нақтылауға, ойлау 
логикасына); 
- проблемалық теориялық және практикалық тапсырмаларды анықтайды; 
- проблемалық міндеттерді қояды (жеткіліксіз немесе артық деректері
бар; мәселені қоюдағы белгісіздікпен; қарама-қайшы деректермен;

жіберілген қателіктері бар деректермен; шешу уақыты шектеулі; психикалық 
инерцияны жеңуге және т.б.). 
Педагогикада проблемалық оқытудың үш негізгі түрі бар: 

жүктеу/скачать 0,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: