Жалпы психология
§4. Психологияньщ зерттеу әдістері
жүктеу/скачать 11,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы психология
| §4. Психологияньщ зерттеу әдістері
Егер де ғылым эр уақы тта да ж аңа деректерм ен толықтырылып отырылмаса, дами алмайды. Егер де деректерді жинақтау үшін ғылыми негізделген өдістерді тек қана дүрыс пайдалана білген уақытта ғана ғылымның дүрыс және жемісті дамуы мүмкін. Әдістерді негіздеу дегеніміз сол ғылымның өдіснамасы мен өдістерінің арасындагы байланысты қалыптастыру. Бүл жағдайды психологияға қолданганда психиканы ф илософ иялы қ түрғы дан тү сін у . Зерттеу ө д іс тер ін е , он ы қ ү р у ғ а , үйымдастыруга және нәтижелерін талдауға негізгі талаптарды анықтайды. Зерттеу әдісі еруақытта да белгілі бір өдіснаманы бейнелейді. Психологиялық зерттеулердің объективтілігіне қойылатын жалпы талаптарға мыналар жатады: 1. Объективтік психологиялық зерттеулер қағидасы зерттеу п ән і ерекш еліктеріне теуелді көптеген өдіснам алы қ қүралдармен іске асады. Оны былай түсіну керек: психика, сана, ішкі және сыртқы көріністердің бірлігінде зерттеледі. Осыған байланысты бүл қағиданың талаптары бойынша, кез- келген психикалық қүбылыстар сыртқы себептер мен ішкі жагдайлардың бірлігінде қарастырылады. Психологияньщ негізгі қағидаларының бірі — детерминизм қағидасы н (психикалық қүбылыстардьщ себептіктәуелділігі) іске асыру психологиялық зерттеулерді объективтік принципке сәйкес қүру болып табьшады. Объективтік қагида адамды іс-әрекет үрдісінде зерттеуді талап етеді, сондықтан да адамның психикалық ерекшеліктерін оның қылықтары бойынша бағалауға боладьи Объективтік қагида зерттеулерде қолданылатын әдістер және зерттеушінің көзқарасы алынган нөтижелерге есер етпеуін талап етеді........ 2. Психикалық қүбылыстарды даму үстінде зерттеу. Психологиялық зерттеулерді қүрудың негізгі қағидасы психикалық қүбылыстарды даму үстінде зерттеу болып табылады. Объективтік дүние әруақытта қозғалыста және өзгерісте болады, сондықтан да оны бейнелеу өзгеріссіз, қозғалыссыз болуы мүмкін емес. ^ Егер де психикалық қүбьшыстар үздіксіз өзгеріп, дамып отырса, ондай жағдайда жан-жақты байқауға бағытталған кез-келген зерттеулерді қүру міндетті түрде қарастырылуы қажет. Психикалық қүбылыстарды даму барысында зертгеуде адамдардың тек психикалық сапаларын анықтау жеткіліксіз, сонымен қатар психикасыньщ қальпггасқан және қалыптасып кеде жатқан жаңа ерекшеліктерін талап етеді. ^ 3. Жеке түлганы талдау-жинақтау түрінде зерттеу әрбір адамның психологиялык; келбетінде барлық адамдарға тән жалпылық, даралық қасиеттермен сипатгалады. Әрбір адамның бойында жеке түлға ретінде жалпылық, ерекш елік ж әне даралы қ қасиеттердің болуы зерттеу жүмысын үйымдастыруда талдау-жинақтау қағидасын басш ы лы ққа алуды қаж ет етеді. К үнделікті өм ірдің өртүрлілігіне қарамастан, әрбір адам өзіне тән даралық психикалық қасиетін сол күйінде сақтайды. Осы жағдай жеке түлғаны талдау-жинақтау түрғысынан зерттеуді қажет- сінеді. Адамды талдау түрғысынан зерттеу жеке түлғаны өртүрлі өмір жағдайлары мен іс-әрекетте психиканың элементтерін тануға комектеседі, ал жинақтау — барлық жекелеген қүбылыстардың өзара байланысын анықтауға мүмкіндік береді. J Ж еке тү л ган ы ң психологиялы к; ү рд істерін , дара психологиялык ерекшеліктерін зерттей отырып, психология өртүрлі зерттеу әдістерін қолданады. Психиканы объективтік түргьщан зерттеу жоғарғы жүйке қызметінің ф изиологиялық заңдарын білуді үсынады. Психологияньщ әдістері психикалық қүбылыстарды зертгеуге объективтік түгыдан қарауды қамтамасыз ету ғана емес, сонымен қатар төмендегі сүрақтарга жауап беруі қажет: жеке түлганың психикалық үрдістері мен қасиеттері не үшін және қалай пайда болады, дамиды жөне өзгерістерге үшырайды? Психология әдістері тәжірибемен тығыз байланысты болуы қажет, демек, практикалық міндеттерді шешу үшін пайдалы. Мөселен, баланың психикалық дамуын зерттеу үшін оның п с и х и к а л ы қ д ам у ы н ы ң н е г із г і за ң д ы л ы қ т а р ы н , ерекшеліктерін анықтап алу керек, жан-жақты зерттеудің негізщде мектеп пен отбасындагы баланың оқьггу және тәрбие 19 |