Жалпы психология

жылдамдығы, зейіннің көлем і, ес ассоц иац и ясы н ы ң
ерекшелігі қарапайым немесе электрондық тахистаскоп сияқты 
қүралдар көмегі пайдаланылады.
Ғылымның тарихы ғылыми білімнің саралануы мен 
дамуында тәжірибелік өдіс жетекші рөл алатындығын 
дәледцеді. Психология ертеден келе жатқан ғылымдардың 
бірі, XIX ғасырдың II жартысында өз алдына жеке ғылым 
болып, философиядан бөлініп ш ықты. Осы кезеңде 
психологияда бір жүйелі эксперименталдық зерттеулер 
жүргізіле бастады (В.Фехнер, Э.Вебер, В.Вунд жене т.б.)
Эксперимент дегеніміз не? Эксперимент — бүл себеп- 
салдарлық байланысты зерттеу мақсатындағы зерттеушілік 
қызмет болып табылады. Ол төмендегіше іске асады:
1. Зерттеуші зерттейтін қүбылысты озі табады және оған 
белсенді эсер етеді.
2. Э ксп ер и м ен т жүргізуші өтіп жатқан қүбылыстың 
шартын өзгертуі мүмкін.
3. Экспериментте оның нәтижесін бірнеше рет қайта 
жаңғыртуға мүмкіншілігі болады.
4. Нәтижесінде эксперимент сандық зандылықтардың 
математикалық амалдарын айқындайды.
Э к сп ер и м ен т 
п си х о л о ги я н ы ң
е д ісі 
р етін д е 
психофизиканыңжәне психофизиологияның саласында пайда 
бодцы жэне психологияда кеңінен тарады.
Зертханалық экспериментке қарсы үш түрлі пікір 
қалыптасты: біріншіден, экспериментгің жасандылығы атап 
көрсетілді, екіншіден, сараптамалық сипаты, үшіншіден, 
эксперименпің абстракгылығы, экспериментаторға қиындық 
туғызуы.
Табиғи эксперименттің зертханалық эксперименттен 
озгешелігі адамның күнделікті іс-ерекетінің мазмүны 
сақталады, зерттелетін қүбылысты міндетгі түрде іске асыруға 
жағдайлар жасалады. Сонымен қатар табиғи экспериментте 
бақылау едісінің және эксперименттің жағымды сапалары 
араласып келеді: біріншінің табиғилығы және екіншісінің 
белсенділігі. Бақылау мен экспериментгің аралық түрі болып 
есептелетін эксперимент табиғи эксперимент әдісі болып 
табьшады. Табиғи экспериментгің негізін салган орыс ғалымы
А.Ф.Лазурский болды (1910). Оның негізгі мақсаты — 
зер ттеу д ің эк с п ер и м е н тал д ы қ си п аты н т а б и ғ и л ы қ
жағдайлармен үштастыру.
П сихологиялы қ-педагогикалы қ зерттеу міндеттерін 
шешетін экспериментті психологиялык - педагогикалык 
эксперимент деп атайды.
22

Ә ртүрлі ж ас к е зе ң д е р ін д е ш ө к ір т т с р д ің тан ы м
м ү м к ін ш іл ік т ер ін зер ттеу д е ж он е ж еке тү л ған ы
қалыптастырудың нақты жолдарын анықтауда оның ролі 
ерекше.
Адам психологиясына осер ету, озгерту қүралы ретінде 
эксперимент пайдаланылады.
Оның осындай түрі калыптастырушы эксперимент деп 
аталады. Өзіндік ерекшелігі мынада: ол бір мезгілде зерттеу 
төсілі, сонымен катар зерттеу қүбылыстарын қалыптастыру 
өдісі қызметін атқарады.
Қ алы птасты руш ы эк с п ер и м е н т үш ін зерттелетін 
психикалық үрдістерге зерттеуші белсенді араласады. 
Қальгатастырушы экспериментгің негізін салушылардың бірі 
В.В.Давыдов эксперименттің бүл түрін генетикалык- 
моделдеуигі эксперимент деп атады. Ол балалардың психикалық 
дамуын зерттеуді, торбие жоне оқытудың бірлікте болуын 
қамтамасыз етеді. Демек, қалыптастырушы эксперимент 
шекірттерді төрбиелеу мен оқытудың эксперименталдік 
дамытушы одісі болып табылады.
Психодиагностикалық әдістер
Үқсас қасиеттері бойынша біріккен адамдардың, сол 
сияқты адамдар топтарының арасында, психологиялық 
айырмашылықтарын реттеп, белгілеу жоне сипаттау үшін 
қазіргі психологиялық диагаостиканың ерекше кең тараған 
түрін айтады : зер ттеу м ін д е тт е р ін е б ай л ан ы сты
диагностиканың белгілері жасы, жынысы, білімі жоне 
медениеті, психикалы қ қалпы , психо-ф изиологиялы қ 
ерекшеліктері сияқты психологиялық айырмашылықтар 
кіреді.
Диагностика (гректің екі созінен қүралган, біріншісі 
“диа” - қазақшалағанда “айқы н”, “аны қ” деген мағынаны 
білдіреді, екіншісі гректің “гнозис” — білім деген мағынада 
қолданьшады). Диагностика — зерттелетін объекті немесе 
үрдіс туралы алдын-ала ақпарат алудың жалпы тосілі. Жеке 
түлғаның психологиялық даму саласында диагностиканың 
мені медицинадағы ауру сипаты туралы дүрыс қойылған 
диагноздың мәнімен бірдей: егер оның белгілері, шығу 
себептері уақытында жөне дүрыс анықталған болса, емдеу 
нөтижесі оң болатындығына сенім мол.
Дүрыс қойылмаган диагноз аурудың жазылуына деген 
үмітгің үзілуіне әкеп соқтырады. Осы аталғаңдардьщ барлыгы
23

тән денсаулығы саласы психикасына қатысы бар, сондықтан 
да диагностика даму саласында ерекше мөні бар іс, жоғары 
білікгілікті және жауапкершілікті қажет етеді.
К ү н д е л ік т і п е д а го ги к а л ы қ тө ж ір и б ед е м е к т е п
психологгары жене мүғалімдер жеке түлғаның жекелеген 
сапаларын зертгейді, бірақ осы зерттеулердің нәтижесіне 
қарап, дамудың салаларына жалпы баға беруге болмайды.
О қуш ы ларды ң д ам у ы н ы ң ж е к ел е ген с ал а л ар ы
диагносшкасыньщ қарапайым өдістемелерін меңгеру — кәсіби 
педагогикалық даярлықтың негізгі қүрамдас бөлігі.
Мектеп мүғалімдері мен төрбиешілер үшін ең бастысы 
оқушылардын, ақыл-ой, іс-өрекетінің диагностикасы, мінез- 
қүлық қалыптасуы, эмоциялық, өлеуметтік мінез-қүлық 
дамуы жоне басқа да негізгі сапалары болып табылады.
Психологиялық тест әдісі
Тест - ағылшын созі, қазақшалағанда “байқау” немесе 
“ с ы н а қ ” деген м ағы н ан ы білдіреді. Б үл т е р м и н д і 
психологиялық зерттеулер тәжірибесіне откен ғасырдың 
аягында америка ғалымы Дж.Кэттел енгізді. А .Бине, 
Т.Симонмен бірге балалардың ақы л-ой дамуы немесе 
дарындылыгын анықтау үшін озінің жүйесін жасады. Осы 
кезден бастап, тест кең көлемде таралып және төжірибелік 
моні арта түсті. Тест дегеніміз не?
Тест - бүл күрделі техникалық бейімделуді қаж ет 
етпейтін, стандартқа жөне меліметтерді математикалық 
оңдеуге дайын түратын қысқа, стандартгы сынақ.
Қазір тест әдісі психологияда басқа едістермен қатар 
қолданылады. Оның көмегімен белгілі қабілеттілікті, 
ептілікті, дагдыларды анықтауға, жеке түлғаның кейбір 
сапаларын ерекше дөл сипатгауга, белгілі бір салаға жүмысқа 
жоне м ам анды ққа ж арам ды лы қ д еңгей ін аны қтауға 
қолданылады. Тесттің белгілі дөрежеде диагностикалық 
күндылыгы — негізіне алынған ғылыми эксперименттің 
деңгейі мен психологиялы қ дөйектерге байланы сты . 
Жеткіліксіз негізделген және тексерілген психолопіялық 
тесттер п ед агоги калы қ тож ірибеде 
к ә сіб и іріктеу, 
пспхолопіялык даму кемістігін тап басьш айқьшдай алмайды.
Мектеп окушыларының жетістіктерін, интеллектуалдік 
дамуын коптеген баска да қалыптасқан сапаларының деңгейін 
тест аркылы олшеу оку- тәрбие тәжірибесінің ажырамас болігі
24

болып табылады. Тест өдісі психологияда да, педагогикада 
да кеңінен колданылады. Кей жағдайда педашгикалық тестті 
психологиялық тестілеуден ажырату мүмкін емес.
Егер тесттің педагогикалық астары туралы айтатын 
болсақ, ең алдымен үлгерім тестін қолдануды көрсетуге 
болады: оқу, ж азу, ар и ф м ети к ал ы қ ам алдар сияқты
қарапайым ептілік тесті кең қодданылады, сонымен қатар 
оқьггу деңгейінің диагностикасы үшін барлық оқу пөндері 
бойынша білім мен егаілікті меңгерудің дәрежесін анықтауда 
өртүрлі тесттер қолданылады. Тест зерттеу әдісі ретіңде 
күнделікті үлгерімді практикалық тестілеумен білім деңгейін 
анықтап, оқу материалын меңгерудің сапасын тексереді.
Тежірибеде тестілік тапсырмалардың көптеген түрлері 
қолданылады: Америкада тестологиялық өндіріс саласы 
ерекше дамыған.
Білім беру жөне балалар мен ересектердің дамуында 
жеткен көрсеткіштерді салыстыруға халықаралық тесттер 
Қолданылады. Адамдардың белгілі бір қызметгің түріне 
жарамдылығына ол емтихан болы п табылады. Қ азір 
электронды есептеу м аш иналары ны ң “адам -м аш ина” 
жүйесінде компьютерлік бағдарламалар кең көлемде дамып 
келеді. Оқушылардың үлгерімін анықтау тесті, адамдардың 
көсіби жарамдылығы мен бейімділігін анықтайтын тест жиі 
Колданылады.
С үхбаттасу әдісі. Т а н ы м н ы ң к е ң ін е н т а р а л ға н
Қүралдарьшьщ түріне психологияда сүхбатгасу эдісі жатадьі. 
Сүхбатшң мақсаты — жауап берушінің сәзінен объективтік 
жөне с у б ъ е к ти в тік д е р е к т е р ту р ал ы а қ п а р а т алу. 
Психологияда қоланылатын сүхбаттасу әдісін екі түрге бөлуге 
болады: 1. “ Бетпе-бет”- сүхбаттасу, арнайы жоспармен 
зертгеушінің жүргізетін сүхбаты;

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: