Жалпы психология

бағытталған — сапалық талаптар және тапсырылған еңбек 
өнімділігі деңгейінде белгілі өнімді өндіру.
Жекеде қарапайым, күнделікті міндеттерді орындауға 
бағытталған әрбір аяқталған іс-әрекеттің элементін әрекет 
деп атайды. Біз жоғарыда келтірген еңбек әрекеттері заттық 
әрекеттердің үлгісі болып табылады. Кез-келген заттық 
өрекет кең істік пен у ақы тқа байланы сты белгілі 
қозғалыстарданжинақталады. Мәселен, “а” әрпінжазу әрекеті 
бірнеше элементтерден түрады, қаламсапты саусақтармен 
қалай үстау керек, кеңістікте қалай жазу керек және т.б. 
өрекетгерден қүралады.
Ддамның іс-әрекеті затгық қозғалыстардан басқа әртүрлі 
қозғалыстарды қатыстырады. Адамның денесінің үстанымы 
мен пішінін сақтауды (түру, отыру, және т.б.), қозғалысты 
(жүру, жүгіру және т.б.), қарым-қатынасты қамтамасыз етеді. 
Қарым-қатынас қүралдарына мәнерлі қозғалыстар (мимика 
және пантомимика), мағыналық қимы лдар, сөздік 
қозғалыстар жатады. Көрсетілген қозғалыстың түрлерінде, 
қол мен аяқтан басқасы, дене мен беттің бүлшық еттері, 
тандай, дауыс байланыстары және т.б. қатысады.
Сонымен, заттық әрекетті орындау белгілі қозғалыстар 
жүйесін іске асыру болып табылды. Ол әрекеттің мақсатына, 
заттың қасиетіне байланысты. Шаңғы тебу жаяу жүрумен 
салыстырғанда қозғалысты басқаша қүру талап етіледі. Ауыр 
жүкті бір жерден екінші жерге апару жеңіл жүкпен 
салыстырғанда бүлшық еттердің басқаша жүмыс істеуін 
анықтайды. Осы барлық мысалдарда әрекеттің мақсаты 
бәрінде бірдей де бірақ оның нысаны әртүрлі.
Әрекеттер практикалық және ақыл-ой болып болінеді. 
Олар бір-бірімен тығыз байланысты. Практикалық әрекетгерді 
меңгеру үрдісінде (конструктивтік іс-әрекет) бала затгар мен 
әрекеттің тәсілдерін меңгереді. Баланың заттар мен 
практикалық әрекеті таным іс-әрекетінде үлкен рол 
атқарады.
Бала кішкентай күнінен бастап, практикалык өрекетгерді 
меңгереді, сонымен қатар оны танып біледі. Ең алдымен 
бала өз киімінің заттарын, ойыншықтарын, үй-ішінің 
заттарын практикалық түрде меңгереді.
Заттар мен практикалық әрекеттер ш әкірттің оқу 
жүмысында да оз мәнін жойған емес, олар оқу материалын 
жақсы түсінуге және меңгеруге комектеседі. Мәселен, 
арифметикалық есептерді шешуде шәкірт заттар мен 
практикалық әрекетгерге ерекше мән береді. Әрекетгі орындау 
дәрежесіне қарай есепті шешу іске асады.

Практикалық орекеттердің негізінде ақыл-ой әрекеттері 
пайда болады, ақыл-ой танымдық іс-эрекет оқылатын 
пөвдерді және дүние қүбьшыстарын жан-жақты жөне терең 
танып білуге көмектеседі.
Адамның өрекеті оның қоршаған ортаға, адамдарға 
қатынасын білдіреді, бүл адамның қылығын, оның мінез- 
қүлқьш сипаттайды. Мектеп оқушысыньщ автобуста орньшан 
түрып, үлкен кісілерге орын беруі — бүл эрекет оның үлкенге 
қарым-қатынасын, оны қүрметтеуін аңғартады, мінез-қүлқьш 
сипаттайды жөне оның қылығын жағымды бағалауға 
мүмкіндік береді.
Адамның өрекеті мен іс-өрекеті бас ми қабығының 
реттеушілік және бағыт берушілік қызметінсіз іске асуы 
мүмкін емес. Неғүрлым іс-әрекет күрделі болған сайын 
жүйке үрдістері, бас ми қабығының реттеушілік қызметі 
соғүрлым күрделірек болады. Бас мидың алдыңғы болігінде 
қозғалыс аймағы орналасқан, онда күрделі қозғалыс 
үрдістерін басқаратын жүйке жасушалары орын тепкен. Бас 
ми қабығының қозғалыс аймағына сыртқы ортадан сигнал 
түрінде оған жауап беріледі, бүл анализаторлардың (есту, 
коружәне т.б.) бас ми қабығының қозғалыс жасушаларымен 
байланыс арқылы іске асады.
Әрекеттер тек сыртқы тітіркендіргіштердің — заттардың 
өсерінен пайда болып қоймайды, сонымен қатар создің 
өсерімен қалыптасады.
Адамның күрделі де саналы әрекеттерін создік (тілдік) 
өрекеттерден боліп алып қарауға болмайды.
Тілдік іс-әрекет, сөз адамның мінез-қүлқы мен іс- 
әрекетін басқарып, реттеп отырады, оған озінің іс-орекетін 
түсінуге, іс-әр ек е т сипаты н озгертуге, жіберілген 
кемшіліктерді түзетуге, өрі қарай жоспар белгілеуге 
көмектеседі.
Психологияда дене орекеті (сыртқы, моторлы) және ақыл- 
ой әрекеті (ішкі, психикалық) болып болінеді. Белгілі 
психологтар Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, П.Я.Гальперин,
Н.Ф.Талызинаның зерттеулерінде дәлелденгендей, ақыл-ой 
әрекеттері алғашында сыртқы заттық түрінде қалыптасады 
және бірте-бірте ішкі психикалық әрекетке ауысады. Сыртқы 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: