§4.Адамның негізгі іс-орекет турлері

осында. Ойынның еңбекпен жалпы ортақтығы және оның 
айырмаш ылығы ең алдымен олардың түткілерін ің 
ерекшелігінде.
Ойын іс-әрекеті мен еңбек әрекетінің арасындағы негізгі 
айырмашылық өз іс-ерекетіне басқаша қатынасына 
байланысты.
Баланың мектепке келуі және ол үшін жаңа оқу іс- 
әрекетіне енуіне қарамастан, бала ойынын тоқтатпайды. 
Дүрыс үйымдасқан ойын бүрынғыша шәкірттің жағымды 
қаси еттер ін тәрбиелеуге ы қпал етеді, үжымды 
үйымдастыруға, оны топтастыруға көмектеседі, достық және 
жолдастық сезімдерді тәрбиелейді.
Ойында баланың дара ерекшеліктерін зерттеу мүғалімге 
балада анық байқалатын негізгі қүнды сапаларды дамытуға 
мүмкіндік береді. Сонымен бірге мүғалім әрбір шәкірттің 
жағымсыз қасиетттерін жақсы біледі және жүмысында 
ескереді.
Орыстың үлы классик-педагогі К.Д.Ушинский баланы 
шығармашылық еңбекке, іс-әрекетке, өмірге даярлайтын 
ойынның үлкен тәрбиелік мәнін талай рет ерекше атап өтті. 
Оның айтуынша, ойында бала тек қанағаттандыруды іздеп 
қана қоймайды, сонымен қатар айналысатын күрделі істі 
қажет етеді, ойын — баланың тәжірибелік іс-әрекетінің әлемі, 
ол дене жағынан ғана емес, сонымен қатар оның рухани 
қажетгіліктерін де қанағаттандырады.
Ойын өмірдің өзіндік бейнесі болып табылады. Ойын 
баланы өмірден, дүниеден алшақ алып кетпейді, керісінше, 
бүл оны өмірге даярлайды, балаға қуаныш, махаббат және 
қоршаған дүниеге жан-жақты қызығу сыйлайтын нағыз 
өмірдің езі.
Ойын — өмірге даярлау мектебі, тәрбие қүралы.Ойын 
үжымдыжасайды.А.С.Макаренконьщ айтуынша, ойын балаға 
қуаныш әкелуі тиіс, шаттылық — жақсы демалыстың 
элементі. Сондықтан да ол ойынға әзіл-оспақ, күлкі 
элементтерін енгізеді.
Белгілі кеңестік психологтар мен педагогтар ойынды іс- 
әрекет ретінде қарастырады, ойын үрдісінде бала қоршаған 
ортаның шындығын бейнелейді. Белсенді ойын түрінде бала 
омір қүбылыстарын, еңбек үрдістерін терең танып біледі. 
Мектеп оқушыларында ойынның мазмүны және оның 
бағыттылығы өзгерістерге үшырап отырады. Балалар 
ойьшьшың дамуы түрмыстық ойындардан бастап, өндірістік 
мазмүндағы ойындарға,ең соңында, қоғамдық -саяси 
оқиғаларды бейнелейтін ойындарға ауысып отырады.
117

Сонымен, дамытушылық сюжеттегі балалар ойындары 
баланың ой өрісін жөне оның емірлік тәжірибесін кеңейтеді.
Тарихи даму үрдісінде еңбек түрлері жетілдірілді және 
сонымен бірге бәрі күрделенідці. Осыған байланысты еңбек 
өрекетіне қажетті білім мен икемділікті меңгеру оте қиын 
болды. Сондықтан да адамды болашақ ецбек іс-әрекетіне 
даярлау мақсатында оның ерекше түрі ретінде оқу әрекетін, 
оқу еңбегін беліп корсету қажет болды.
Оку ~ іс-әрекеттің негізгі түрі. Оқудың негізгі мақса- 
ты — бүл болашақ, өзіндік еңбек іс-әрекетіне даярлау, ал 
негізгі тәсілі адамдардың бүдан бүрынғы еңбегімен жасалған 
мүраларының жинақталған нәтижесін меңгеру. Оқыту — 
білімдерді беру мен меңгерудің екі жақты үрдісі, шәкірт 
пен мүғалімнің өзара байланысты іс-әрекеті.
Оқу ерекеті томендегілерден түрады: қоршаған затгар мен 
қүбылыстар туралы ақпаратты меңгеру; іс-әрекеттің негізгі 
түрлерінен қүралатын тэсілдер мен дағдылар; іс-өрекеттің 
мақсатгары мен шарттарьша сәйкес тәсілдер мен дағдыларды 
дүрыс таңдау үшін корсетілген ақпаратты қолданудың 
тәсілдерін меңгеру /икемділік/. Сонымен, оқу әрекеті туралы 
сол уақытга айгуға болады, егер адам әрекеті саналы мақсатпен 
басқарылғанда, белгілі білімді, дағдыны, икемділікті 
меңгергенде. Саналы түрткілердің корінуі оқудьщ басты алғы 
шарты болып табылады. Осыдан өзінен өзі түсінікті, 
жануарларда оқу әрекеті болмайды. Адамда да оқу тек қана 
мінез-қүлқын саналы басқара алатын кезенде (6-7 жаста) 
мүмкін.
Оқу әрекетін қалыптастыру үшін алғашқы басшылыққа 
алатын жағдай — белгілі білімді, икемділікті және дагдыны 
меңгерудің саналы түрткілерін балада жасау. Баланың 
дамуына қоғамдық ықпалды таратушылар үлкендер болып 
табылады.
Адамзатгың қоғамдық тәжірибесін меңгеруде баланың іс 
әрекеті мен мінез-қүлқының бағытгарының белсенді үрдісін 
оқьггу деп атайды.
Оқу іс-әрекеті мүгалімнің басшылығымен іске асады жөне 
меңгеруге, икемділікті, дағдыны қалыптастыруға, ақыл-ой 
дамуына багытгалған.
Оқу іс-әрекетінің мазмүны оқу жоспарларымен, оқу 
бағдарламаларымен анықталады. Оқу жоспарлары мен 
бағларламалары балалардың психикасы ны ң жас 
ерекшеліктерін және олардың дене мүмкіншіліктерін ескере 
отырып, әр жылға жасалады. Оқу үрдісі оқытудың
118

мазмұнымен, оқу жүмысын үйымдастыруымен жоне 
мүғалімнің қолданатын өдістерімен анықталады.
Мектеп оқушыларының психикалық іс-орекеті оқу 
жүмысымен бөлінбес байланыста жетідіріледі. Оқу іс-орекеті 
қиындаған сайын психикалық үрдістерді жетілдіруге жада 
талаптар қояды, әсіресе, мектеп оқушыларының ойлау іс- 
әрекеті саласывда.
Шөкірттердің қабылдауы мен бақылауы оқу орекетінің 
әсерімен нақтылана түседі.Оқу әрекетінің осерімен ерікті 
зейіні мен ерікті еске сақтауы дамиды.
Шөкірттерде ақы л-ой өрекеттерінің қалыптасуы 
барысында бірте-бірте ойлау жүмысының жалпы стилі 
қүралады.
Оқу жүмысында білімді меңгеру үрдісі ерекше орын 
алады. Меңгеру - білімді тәжірибеде қолданумен байланысты 
саналы, мақсатқа бағытталған, белсенді психикалық үрдіс. 
Шәкірттердің білімі ол оны тожірибеде қолдана білген 
жағдайда меңгерілген деп есептеледі. Материалды меңгеру, 
оны талдай білу, салыстыра білу, жинақтау, негізгісін, 
маңыздысын ерекше ажырата білу ептілігін талап етеді.
Білімді меңгеру үрдісінде мектеп оқушыларын торбиелеу 
іске асады. Білім жүйесі шокіртгерде сендіруді торбиелейді, 
көзқарасын қалыптастырады, жеке түлғаның белгілі 
қасиеттерін орнықтырады: бағыттылығы, қызығуы, 
бейімділігі, жаңа білімге деген қажеттілігі.
Оқу іс-өрекеті адамды тек қана біліммен, икемділікпен, 
дағдымен қаруландырып қоймайды, сонымен қатар озінің 
психикалық үрдістерін басқара білу, оз орекеттері мен 
операциялар үйымдастыру және бағытгау ептілігін,шешілетін 
міндеттерге сәйкес дағдылар мен тожірибе ептілігімен 
қаруландырады. Сонымен, оқу адамды еңбекке алдын ала 
даярлайды.

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: