Жалпы психология

Адамньщ нышандарын дамыту үшін әлеуметтік орта 
қолайлы жене қолайсыз болып бөлінеді. Қолайлы орта 
адамньщ табиғи берілген нышанын оятады, жан-жақты 
дамуына жағдай жасайды. Әсіресе, оны балалық шақта мәні 
ерекше. Балалар өздерінін ойындарында үлкендерге еліктейді. 
Еліктеу үрдісінде оларда алғаіяқы рет белгілі бір нышандары 
оянады. Көптеген балалардың музыканггар, суретшілер, 
ақындар, техниктер қоршаған ортадағы ньшіандарьшьщ ертс 
оянуы көп жағдайда осымен түсіндіріледі.
Ал қолайсыз өлеуметгік ортада туа біткен нышандар соніп 
қалуы мүмкін. Ондай ортада кездейсоқ пайда болтан қандай 
да болмасын қабшетгіліктер мен дарьщцылықтардьщ көрінісі 
дамымай қалуы мүмкін.
Бірақ, дарындылық пен қабілетгілікті дамыту үшін бір 
ғана ортаның ықпалы жеткіліксіз. Бүл жерде оқыту мен 
арнайы тәрбиенің мөні орасан зор. Сазгер болу үшін тек 
ғана табиғаттың бергені және қолайлы ортаның болуы 
жеткіліксіз, сонымен қатар музыка теориясын, баска да 
арнаулы пендерді оку керек жене аспапта ойнау техникасьш 
меңгеру керек. Қабілетті үпіқыш, инженер, қай салада маман 
болу үшін қажетті білім мен тэрбие алуы керек.
Барлық дарынды адамдар кеп жене табанды окудьщ үлгісін 
керсеткендігі белгілі. Меселен, оқыту жене тербие үрдісінде 
музы калық, едеби, техн и калы қ, м атем ати кал ы қ 
дарындылықтары аңғарылады.
Қолайлы үйымдасқан орта, тербие және окыту балалардың 
нышандарының ерте оянуына көмектеседі. Мысалы, 
Римский — Корсаков тіпті екі жастан бастап, анасының 
айтқан ендерінің барлық еуендерін жақсы айыра білген, 4 
жаста ол әкесі ойнаған еуендердің барлығын айта білген 
жене кейіннен екесінен тыңдаған еуендерді фортепианода 
орьшдай білген.
Сурет саласында шығармашылық қабілетгілікгер Рафазлде 
8 жасында байқалған, Микель-Анджело-13 жаста, И.Е.Репин 
мен В.А.Серовта-4 жасында.
Поэзия саласында шығармашылық қабілеттілік өте ерте 
байқала бастаған: Пушкинде 9 жасында, Лермонтовта 10 
ж асында. Пуш кин мен Лермонтовты ң 13 жасында 
шығармалары басыльш шықты. Байрон, Шиллер 16 жасында 
жаза бастады. Мүқтар Әуезов 17 жасында “Еңлік-Кебек” 
пьесасын жазды.
Қазіргі жаңа түрпатгы инновациялық мектептерде, атап 
айтқанда, дарынды шәкіртгердің гимназияларында, лицейлер, 
мектеп-интернаттарда, Кіші енер академияларьш да 
шекірттердің дарыңдылығын дамытуға ерекше мөн беріледі.

Орта оқыту жэне тәрбие адамның өзінің белсене 
қатысуының нәтижесінде нышандарды оятады және 
дарындьілық пен қабілеттіліктерді дамытады. Адамның 
қабілеттілігі оның іс-әрекетімен байланысты ғана емес, осы 
іс-өрекетте олар дамиды және қалыптасады. Адамның өз іс- 
әрекетіне қатысы ерекше мәнге ие болады. Егер адам өз 
ісіне сүйіспеншілікпен қарайтын болса, онда белгілі бір салада 
оньщ дарындылығы тез және күхші аңғарыла бастайды, оның 
қабілеттіліктері мен ептіліктері тезірек дамиды.
Психологтардың зерттеулері көрсеткендей, дарынды 
балалардың шығармашылық іс-әрекетінін, алғышарты мен 
нәтижесі — күрделі ақыл-ой іс-әрекетіне, жалпы еңбекке 
табанды бейімділігі болып табылады. Еңбексүйгіштік — 
қабілеттілікті дамытудың негізгі шарты.
Бала қабілеттілігін дамытудың келесі маңызды фак­
торы — түрақты, арнаулы қызығулар. Балалардыңжан-жақты 
қызығулары негізінен қиял-ғажайып өңгімелерге және 
кинофильмдерге, спортқа, футболға, кегершіндерге және т.б. 
бағытталады. Балалардың арнаулы қызығулары - бүл 
адамның өмірімен іс-әрекетінің белгілі бір саласының 
мазмүнына, осы іс-әрекеттің түрі мен кәсіби айналысатын 
бейімділікке ауысатын қызығулар.
Әртүрлі ғылым саласында қызығулар жеткіншек және 
жастық шақ кезінде жалындап жанып және соніп отырады, 
жастардың мамавдықты тандауын қамтамасыз етеді және 
қабілеттіліктерді анықтауға комектеседі.
Балалардың қабілеттілігін дамытуға сыныптан және 
мектептен тыс жүмыстардың әртүрлі формалары, оның 
ішінде үйірме жүмыстарының — математикалық, техникалық, 
биологиялық, өдеби, музыкалық, коркемонер үйірмелері 
көмектеседі. Көптеген мектептерде тірі табиғат бүрыштары 
жасақталған, балалардың бос уақытында моделдеумен 
айналысуға арналған арнайы болмелер жабдықталған.

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: