«жансугуровские чтения»

 
151 
«ЖАНСУГУРОВСКИЕ ЧТЕНИЯ»  
материалы республиканской  научно-практической  конференции  
7 декабря 2018
 
г. 
 
 
- Әлеуметтік детектив (Д. Сейерс); 
- Полиция туралы хикая (Эдгар Уоллес); 
- Реалистік детектив (С. Денил Хэемметт); 
- Әдеби детектив (Жорж Сименов) [2, 177]. 
Детективтік туындылардың оқырманды баурап алатын құдіреті неде? Оның мынандай 
себептерін көрсетуге болады: 
1.  Детективтік  –  шығарма  сюжетінің  өзегіне  айналған  құпия  жанр.  Адам  баласына 
ықылым  заманнан  бері  өз  жолында  кездескен  құпияға  құштарлық,    белгісізді  ашуға 
ұмтылушылық  тән.    Осы  құпия  қаншалықты  күрделі,  қауіпті  немесе  бағалырақ  болса,  оны 
шешу тілегі де болады. 
2.  Детективтің  ерекше  танымдылыққа  ие  болуының  тағы  бір  сыры  –  оның  негізінде 
қалада  өтуі.  Өйткені  детектив,    негізінен  –  қалалық  роман,  ол  жоғарыдағы  елдерде  туып, 
дамыды, оның оқырмандары, ең алдымен,  қалалықтар, мұнда олар күнделікті өзінің қасында 
өтіп жатқан оқиғалар туралы,  қауіп-қатер туралы оқиды, анықтап айтсақ, өз дұшпандары, өз 
қорғаушылары туралы оқиды. 
3. Детективтік шығармалардың әйгілігінің үшінші себебі тікелей екіншісінен шығады. 
Шығарма  қоғамдағы  сырт  көзден  жасырын,  тасда  жатқан  күрделі  қиын,  лас  проблеманы 
арқау етеді[2, 83]. 
Детективтің мінсіз болуы үшін осы ғасырға дейін жазушылар нұсқаулықтар ұсынып 
келді. Мәселен Ван Дайн С.С. детектив жазудың жиырма әдісін жазып шықты[3]. 
Э.По да детектив туындыларын жазудың өз формуласын ұсынады: 
1.Туындының  өзегі  жасалған  қылмыстың  құпия  себептерін  ашу  болуы  тиіс.  Ол  кісі 
өлімі болуы міндетті емес. 
2.  Құпияны  шешумен  әуесқой-ізкесуші  айналысады.  Оның  қасында  істің  қалай 
өрбігенін  хабарлап  отыратын  сенімді  серігі  болады.  Серігі  қарапайым  адамша  ойлайтын, 
сонымен  бірге  ізкесуші  досының  іс-әрекетін  түсініп,  бағамдай  алатын  өзіндік  ақыл  иесі. 
Қандай әрекетке болса да дайын белсенді образ. 
3. Тапсырма, яғни құпияның да өзіндік шешімі болады, әр шешімге жеткізер шарттар 
қатар жүреді. Оқиға басталған сәтте ізкесуші де оқырманнан асып ештеңе біле қоймайды. Ол 
шешімге жеткізер жолда оқырманды бәсекеге шақырғандай болады. 
4.  Түйсігі  жоғары  дәрежеде  дамыған  әуесқой-ізкесуші  тек  заттай  дәлелдер  жинап, 
содан қорытынды шығара алмай қиналатын қауіпсіздік қызметкерлерін шаң қаптырады. 
5.  Тапсырманың  алғышарттарын  баяндау,  әдетте,  ізкесушінің  бөлмесінде,  досымен 
әңгіме түрінде беріледі. 
6.  Тергеу  барысында  көп  жағдайда  әділетсіз  жала  жабылған  адам  немесе  кінәсі  жоқ 
күдікті кездеседі. 
7. Құпияның шешімі әрдайым таңқалдыруы тиіс. 
8.  Автор  күрделі  секілді  көрінген  құпияның  қарапайым  шешімін  ұсынғаны  дұрыс 
болады. 
9.  Кей  жағдайда  ізкесуші  күдіктінің  немесе  қылмыскердің  шындығын  айтқызу  үшін 
көрініс те құра біледі. 
10.  Соңғысы  -  қорытынды  түсіндіру.  Ол  әдетте,  оқытушының  тақырыпты  түсінбей 
қалған  студентіне  қайта  оқыған  лекциясына  ұқсайды  және  көбінше  ізкесушінің  жеке 
бөлмесінде жүзеге асырылады[4, 163]. 
Детектив  жанрында  алғаш  қалам  тербеген  Эдгар  По  деп  есептелінеді.  Оның  1840 
жылдары  жазылған  туындылары  жанрдың  іргетасын  қалады  деседі.  Алайда,  детектив 
элементтері  одан  да  бұрынғы  авторлардың  туындыларында  кездесіп  отырды.  Мәселен, 
Уильям  Годвиннің  1794  жылы  жазылған  «Калеб  Вильмстің  бастан  кешкендері»  романы 
әуесқой-ізкесушінің  бейнесін  көз  алдымызға  келтіреді.  Сонымен  бірге,  Э.Видоктың  1828 
жылы  жарыққа  шыққан  «Жазбалар»  туындысы  да  детектив  жанрының  озық  үлгілерінің 
қатарынан  табылады.  Алайда,  әдебиет  жазушы  Еремей  Парновтың  айтуынша  алғаш  рет 
нағыз  ізкесуші  бейнесін  жасаған  ол  –  Эдгар  Аллан  По  болды.  Оның  атақты  «Морг 

 
152 
  
 
 
 
 
 
 
 
     
«ЖАНСҮГІРОВ ТАҒЫЛЫМЫ» 
республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары
      
7 желтоқсан 2018 ж
. 
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          
. 
 

жүктеу/скачать 2,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: