Жанқұтты шешеннің қартайған шағында
жүктеу/скачать 33,71 Mb. Pdf көрінісі
|
Өтеген ИСеНОв, тарих ғылымыныңкандидаты, Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының доценті Ұлт жоспары – Мәңгілік Ел белесі
4 5 №32 (1290) 13 – 19 тамыз 2015 жыл
№32 (1290) 13 – 19 тамыз 2015 жыл
6 7 №32 (1290) 13 – 19 тамыз 2015 жыл
№32 (1290) 13 – 19 тамыз 2015 жыл
«Абай» операсы көрерменмен қауышады 8 9 №32 (1290) 13 – 19 тамыз 2015 жыл
№32 (1290) 13 – 19 тамыз 2015 жыл
Сол әңгімелердің әсерінен бе екен, менің ой-санамда: «Әшірбек Амангелді» прототипінің бейнесі айшықталып, айқындала беріпті ғой. Ал енді сол қыр-сыры мол, атпалдай азаматпен жүзбе-жүз ұшырасып отырмыз. «Осы кісі ме?» деп қайта-қайта бір назар аударғандай боламын. Иә, иә, сол Әшекең. Көрген-білген қызықты оқиғаларын әңгіменің дәмін келтіре баяндап отыр. Сөзінің көбі юморға толы. Самат аға: «Әшеке, анабір әңгімеңізді айтыңызшы, мын- дай бір сөзіңіз бар еді ғой» деп қыздыра түседі. Әшекең: «Ә», деп қойып, есіме түсті дегендей жосылтады. Сондай кезде біраз өкініп те қалдым. Осы айтылып жатқандарды диктофоныма жазып алсамшы. Кейін бір «Әшекеңнің айтқандары» деп жарыққа шығарсам, тауып айтылған ұтқыр сөздерге, астарлы қалжыңдарға әзілсүйер қауым бір риза болып қалар еді-ау. Бірақ сонда да Әшекеңнің айтқандарын санама құйып, зердеме тоқып алып жатырмын. Тәтті қалжыңға шат- танып бір күліп аламыз да, әрі қарай тыңдауға кірісеміз.
Бірде Әшекең көшеде төмен қарап келе жа- тыпты. Алдынан кездесе қалған ақын Қажытай Ілиясов: «Әшірбек, неге төмен қарап келе жатырсың?» демей ме, сонда Әшекең: «Сіздер ғой, аға ұрпақ, бізді төмен қаратып кеткен» деп жанынан өте шығыпты. Т а ғ ы б і р д е қ ұ р д а с д о с ы Қ у а н д ы қ Т ү м е н б а й д ы ң б а л а с ы Ә ш е к е ң е : « Ә к е м «Мұқағали» деген кітапқа редактор болды десе: «Баспа редактор болатын басқа адам таба алмаған соң жаза салған ғой» деген екен. Иә, Әшекеңнің білімдарлығын замандаста- ры айтып жүреді. «Саяси өте сауатты, ғылым мен техникадан хабары мол. Екінің бірі түсе бермейтін Мәскеудегі жоғарғы комсомол Белгілі журналист Әшірбек Амангелді - Әшекеңмен таныстығымыз кездейсоқ басталды. «Ана тілі» газетінің кезекті нөмірін дайындау барысындағы кезекті бір қарбалас шақ еді, хатшы қыз: «Редак- тор шақырып жатыр» деген соң шұқшия оқып отырған қағаздарымды жиыстырып, бас редактор Самат ағаның кабинетіне келіп кіргенімде қасында сабырлы мінезді, байсалды бір азамат көсілте әңгіме айтып отыр екен. Жүзі жарқын. Байқаймын, әзіл- қалжыңнан құралақан емес, бейне бір сатириктер сияқты уытты сөйлеп, естіген адамды қыран-топан күлкінің астына қалдыратындай сөйлеп отыр. Әдемі де жарасымды өріліп жатқан әңгімеге құлақ түре, әрбір сөзін қалт жібермей, мұқият тыңдаймын. Сөздері жағып барады. Бей- не бір майдан қыл суырғандай, өткен- кеткенді айтып, арасында рақаттана бір күліп алады. Самат аға: «Бұл Әшірбек Амангелді деген ағаң болады» деп та- ныстырды. Неге екенін қайдам, ол кісі маған бұрыннан таныс-біліс адамдай әсер етті. Еш бөтендігі жоқ. Бір жерден көрген сияқты боламын. Бірақ көрмегенім шын. Бәлкім, менің ол кісіні жатсынбай қабылдауым ардақты азамат, Әшекеңмен бір ай, бір күн, бір жылда туған түйдей құрдасы, «Үркер» журналының бас редакторы Қуандық түменбайдың айтқандарынан ол туралы көп естіп, қанық болып қалғанымнан шығар. мектебін оқып бітірген ғой» дейді тамсанып. Кезінде атағы дүркіреп, оқырмандарға үлкен та- ралыммен таралған «Білім және еңбек» журна- лында 13 жыл қызмет істеп, бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы, редактордың орынбасары, ол журналдың «Зерде» деп аталған кезінде бас редактор болған Әшекең «Журналист адам барлық саладан жан-жақты хабардар болуы ке- рек» дегенді жиі айтады. Сол сөзін өзі іс жүзінде дәлелдеп келеді. Айта берсек, Әшекеңнің қызықтары өте көп. Ол кісі Мәскеуде оқып жүрген кезінде «ХІХ ға сырдағы ең танымал норвег» деген бағаға ие болған теңіз саяхатшысы, мұхиттанушы, ғалым Тур Хейердалмен кездесу кезінде өзге әріптестері жалпылама сұрақтар қойып жатқанда Әшекең: «Айтыңызшы, «Теңіз ауруынан» қалай қорғандыңыз?» деп ешкімнің ойына келме- ген сауалды қойғанда Хейердал: «Міне, бұл қызық әрі маңызды сұрақ» деп: «Сіз кімсіз, қайдансыз» деп таңғалған ғой. Сонда Әшекең: «Мен қазақпын. Қазақстан» деп жауап беріпті. Аудармашы «бұл біздің бір провинциямыз. Қазақ сонда тұратын халық» деп жайменен ай- тып жатқанын естіп қалған ол әңгімеге қайта араласып: «Қазақстан – одақтас республиканың бірі! Оны біліп қойыңыз» деп төтесінен бір-ақ тартыпты.
Әшекеңде өнер көп пе деймін. Өйткені ол кісі журналист болмаса сөзсіз мықты мате- матик болар еді, математик болмаса мықты киноактер болар еді, киноактер болмаса Бірде интернатта оқып жүрген кезінде Т ұ р а н д е г е н ш а р у а ш ы л ы қ б ө л і м і н і ң меңгерушісі: «Әшірбек, сен енді ақылың бар ересек жігітсің ғой. Бес-алты баланы ертіп сыртқа шық. Біз арбаға отын, көмір артамыз да, оны совхоз директорының, бас агро- ном, бас есепші, бас зоотехниктің үйлеріне таратамыз» дегенде, Әшекең: «Аға, құлдық заман 1861 жылы жойылған жоқ па?» де- ген екен. Сонда Тұрекең: «Дұрыс айтасың. Құлдық заман жойылды. Маған әкем айта- тын: «Шырағым, оқы. Егер қалам ұшымен күн көрем десең, оқы! Сонда біз сияқты қара жұмыс істемейсің. Біреудің отынын жа- рып, суын тасып, күлін шығармайсың» деді. Мен балалықпен оқымадым. Әкемнің ол ақыл-кеңесін қаперіме ілмедім. Совхоздың директоры менен артықшылығы жоқ. Бірақ ол оқыған. Білімі бар адам. Соған енді сен сияқты, мен сияқты адамдар қызмет етуімізге тура келеді» депті. Осы сөз маған қатты әсер етті. Содан бастап оқу оқуға ерекше ден қойдым, – дейді Әшекең. Тағы бірде есеп-қисаптың негізін үй ре- тетін математика пәніне ж үйрік Әше кең сабаққа жақсы дайындалып келіп мұғаліміне: «Бүгінгі сабақты мен өткізейін ші?» деп рұқсат сұрапты. Мұғалімі рұқсат беріп, Әшекең сыныптастарына: «Икс деген ол шартты нәрсе. Ол икстің орнында басқа да белгі болуы мүмкін. Мысалы, сенің атың Мұрат болмай, Болат болса, сен Болат есімді бала болып жүрер едің» деп күрделі нәрселерді қарапайым түрде түсіндіріп бергенде ұстазы риза болып, директорына: «Мына баладан мен өзімнің білмейтін жерлерімді үйрендім» деп мақтауын асырған екен. Иә, Әшекең, математикадан бөлек химия, физика пәндеріне де жүйрік болып өскен. Айтпақшы, алғашқы мақаласын оқушы кезінде аудандық газетке жазған. Ол мақаласы мақта шаруашылығында еңбек етіп жүрген адамдар туралы жазылған. Осылайша жур- налистика әлеміне қанатқақты қадам жасап, ол қадамы күні бүгінге дейін сәтті жалғасын тауып келеді.
Әшекеңмен сұхбаттасып отырып: «Атақ- даңққа қалай қарайсыз?» деп сұрап едім: «Мен осы нәрсеге көп мән бере қоймаймын. Саған бір қызық айтып берейін. Оқушы кезімде мақтау грамотасын алдым. Содан бір шаруаларыммен аудан орталығына барсам, маған табыс етілген грамота қағаздарының сатылып жатқанын көріп, көңілім түсіп қалды да «Е, мұның бәрі жай нәрсе екен» деген ойға келдім. Өйткені маған берілген мақтау қағазды мен Алматыдан келген екен деп ой- лап жүрсем, ол аудан орталығында сатылып жатыр екен. Содан кейін атақ-даңқ, марапат дегендерге елеусіздеу қарайтын болдым» дейді Әшекең. Жуырда білікті журналистің «Көзқарас» деп аталатын кітабы жарық көрді. Онда әр жылдары жазылған мақалалары, сұхбаттары, танымдық және талдау материалдарымен қатар көрнекті мемлекет және қоғам қайраткерлері Бәйкен Әшімов, Өзбекәлі Жәнібеков, Кәкімбек Салықов, Тайыр Мансұров және т.б. белгілі тұлғалармен жүргізілген сұхбаттары енген. Жастардың жалынды жетекшісі Ғани Мұратбаев, партизан қыз Зоя Космодемьян- ская, генерал Власов, Куликово шайқасы туралы бұрын-соңды айтылмаған қызықты деректер, саяси шолулар, әлем қайраткерлері туралы мақалалары топтастырылған. Әшекең «Білім және еңбек» басылымынан бөлек «Қазақстан пионері» мен «Горизонт- Өркен» газеттерінде, «Арай-Заря», «Заңгер» журналдарында бас редактор, соңғы бес жыл көлемінде Еуразиялық экономикалық қауымдастықта кеңесші болғанын айта кет- сек, артық болмас. Ал қазіргі кезде «Зерде» баспасының директоры. Қаламы жорғалап тұр. Мерзімді басылымдарды мұқият қарап, бақылап жүрген болсаңыз Әшекеңнің та- тымды мақалаларын, үлкен-үлкен саяси- экономикалық шолуларын көзіңіз шалады. Алпыстың асқарына көтерілген Әшекеңе біз тек шығармашылық өрлеу мен толайым табыс- тар тілейміз!
парашютист болар еді. Аталған өнері бойын- да болмаса Әшекең Мәскеуде түсірілген киноға шақырылып, өзіне берілген рөлді сәтті сомдап шыға алар ма еді. Әшекең па- рашютпен жоғарғы комсомол мектебінің жанындағы әскери дайындық кафедрасында оқып жүргенде секіріпті. Өзі айтпақшы, ол журналист-парашютист. Кейде біреулер журналистерді тек қалам ұстап жаза беретін адамдар деп ойлайтын шығар. Жоқ, журналистер аспанда да қалықтап ұшады. Соның бір дәлелі – Әшекең. Бұл тура- лы естіген әдебиет зерттеушісі Бүркіт Ысқақов: «Ой, мен сені сарыауыз балапан ба десем, өмір көрген жігіт екенсің ғой» деп риза болыпты. Иә, Әшекең өмір көрген жігіт. Өмірді көру де бар, сол өмірді ғылым-білім арқылы танып білу де бар. Ол осы екеуіне де ден қойған ба дерсіз.
Әшекеңнің ардақты әкесі Маханбетқұл жеті сыныптық білім иесі болса да көзі ашық, көкірегі ояу азамат екен. Әкесінен өнегелі тәрбие алған бала Әшірбек оқушы кезінен әлемдегі барлық мемлекеттердің президенттерін, үкімет басшыларын жатқа біліп, жатқа айтып беріп отырады екен. Үлгілі отбАсы – Ел МЕрЕйі
10 11 №32 (1290) 13 – 19 тамыз 2015 жыл
№32 (1290) 13 – 19 тамыз 2015 жыл
офицерлер даярлықтан өтті «Әй, осылар ток-шоу деген осы екен деп, күнде бір-бірімен ұрысып отырады екен. Мына түрік пен үндістердің де кинолары бітіп болмады. Балаларға қандай тәлім осылардан? Біздің кезіміздегі «Қымызхана» басталғанда бүкіл ауыл жиналып, кейіпкерлердің салиқалы әңгімелерін сүйсіне тыңдаушы едік...» деп әжем теледидардың арналарын ауыстырып, жақсы дүние таппай ренішін білдірді. Әжемнің айтқанымен келіспеске амалым жоқ еді. Бүгінгі күні қай телеарнаны ашсаңыз да, ойын-сауық бағдарламалары мен жатжұрттық елдерден көшірілген ток-шоулардан көз ашпайсыз. Бұған қоса телеарналар эфирлік уақыттың біраз бөлігін үндістің, түріктің, енді, міне, тайлықтардың киноларына арнаған. Көрерменді тарту, бәсекеге төтеп беру оңай емес екені ақиқат. осылайша арзан жолмен рейтинг жинауды мақсат тұтқан телеарналар телевидение – тәрбие мен идеология құралы екенін ұмытып бара жатқандай. Жуырда Алматы облысы Ұзынағаш ауданындағы 28237 әскери бөлімі базасында Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланның әскери бөлімдері мен құрамалары өңірлік қолбасшылықтарының Радиациялық, химиялық және биологиялық қорғаныс қызметтері басшыларының оқу-әдістемелік жиыны өтті. Жиынға барлық өңірден жалпы саны 38 офицер қатысты. Қ ұрақ көрпе Қ ұрақ көрпе Әзірлеген Нұрлан ҚҰМАР әлемде талай қызық Бар Үсті тас, Асты да тас, Ортасында піскен ас. Тоқал бұзау сүзеген, Бұйда жібін үзеген. Болғаннан соң сүзеген, Матап қойдық тізеден.
Мұндағы судың құрамында хлорид пен сульфат бар. 2010 жылы көлдің маңайынан тұздың екі түрін өндіретін «Азери» атты өндіріс орны ашылды. Су түбіндегі тұздың қоры шамамен 1735 миллион тонна. Тұз сұйық және қатты түрінде өндіріледі. Сульфаттың молдығынан судың түсі қызыл реңк беріп тұрады.
Әрбір жеті жылда адам ағзасында бір күрделі өзгерістер болып, оның барлық психофизикалық параметрлері өзгеріп отырады екен. Сол себепті шығыс ғалымдары адам өмірін еуропаша балалық, жастық және кәрілік деп бөлу дұрыс емес деп санай- ды. Себебі әрбір жеті жылда адам өмірінде бір жаңа кезең басталады, өмірге жаңа қадам бастау алады дейді.
1465 жылы Рим қаласының маңындағы Су- биако шіркеуінде Цицеронның «Шешен жай- лы» кітабы басылып шықты. 1973 жылы Италия бірінші баспа ісінің құрылғанына 500 жыл толғанын кең көлемде атап өтті. Бұл салтанатқа арналған көрмеде бес ғасырдың басылымдары қойылды. Көрмеде антикварлар, жаңа басылымдармен қатар біртума-шедеврлер, мысалы, 1469 жылы басылған Цицеронның «Достарға хат» басылымы да тұрды. Жарқанаттың түнде ұшу себебін анықтамақ болып, ғалымдар мынадай тәжірибе жасаған. Олар жарқанаттың көзін басқа органдарына зақым келместей етіп алып тастаған. Екі көзін де ойып алған осындай жарқанатты қоя бер- генде бұрынғысынша емін- еркін ұшатын болған. Соңынан екінші бір жарқанаттың екі құлағын алып тастап, жібергенде жарқанат орны- нан көтерілместен бұйығып жатып алған, яғни ол ұшуға жүрексінген. Бұған қарағанда, жарқанаттың емін-еркін ұшуы үшін құлақтың ерекше маңызы бар екендігі байқалады. Жарқанат ұшқанда өзінен ультра қысқа дыбыс толқындарын таратады екен. Ол толқындар кез- дескен кедергіге шағылысып, оны жарқанаттың құлақтары дереу қайта қабылдайды. Сөйтіп, айнала- да өзін қоршаған ортадағы затты айқын болжай ала- ды. Міне, осы дыбыстың келу жылдамдығына бай- ланысты жарқанатқа кедергінің қаншалықты жерде екендігі, оның пішіні көзбен көргендей айқын бола- ды. Жарқанат шығаратын дыбыс жиілігі 49-51 мың герц аралығында екендігін ғалымдар дәлелдеген. жасырдым жұмБақ қайталап көріңіз қыр-сыры мол дүнИе адам құпИясы сіз Білесіз Бе? жануарлар әлемі
Бұдан біраз жыл бұрын аты- шулы Бермуд үштағанының астынан биіктігі Мысырдағы атақты Хеопс пирамидасын о н о р а п а л а т ы н п и р а м и - да табылғаны белгілі. Ол қай өркениеттің ғимаратына жатады? Ғалымдардың өзі аң-таң. Физик ғалымдар Бермуд үштағанынан табылған пирамидадан жұмбақ энергия бөлінетіні, белгісіз дыбыстар берілетіні, сол дыбыс жеті қат көкке кетіп жатқанын аңғарған. Демек, суасты ғимаратының ғарышпен байланысы бар екені анық.
Аудандағы ауылшаруашылықты мемлекеттік қолдауды қамтамасыз ету, ауылшаруашылықтың дамуына барынша қолдау жа сау.Ауылшаруашылыққа байланысты аудан көлеміндегі шаруа қожалықтарының, кәсіпкерлердің жұмыстарын ұйымдастыру, ауыл- шаруашылықты дамыту бағдарламасын жүзеге асыру және ауыл- шаруашылығының дамуына талдау жасап, мониторинг жүргізіп отыру. Конкурсқа қатысушыларға қойылатын негізгі талаптар: Білімі жоғары немесе арнаулы орта. Компьютерде «Excel», «Word»-та істей білуі. Конкурсқа қатысушылар: «Бейнеу аудандық ауылшаруашылығы және ветеринария бөлімі» мемлекеттік мекемесіне хабарландыру жарияланған күннен бастап, төмендегі құжаттарды тапсырады: 1. Қоса берілетін құжаттардың тізбесі көрсетілген конкурсқа қатысу туралы өтініш; 2. Жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі; 3. Толтырылған кадрларды есепке алу жөніндегі жеке парақты (нақты тұратын мекенжайы мен байланыс телефондарын көрсетіп); 4. Лауазымға қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес білімі туралы құжаттардың көшірмелері; 5. Еңбек қызметін растайтын құжаттың көшірмесі; 6. Медициналық куәландырудан өткені туралы құжаты. Конкурсқа қатысуға жіберілген үміткерлер құжаттарды қабылдау мерзімі аяқталғаннан кейін «Бейнеу аудандық ауылшаруашылығы және ветеринария бөлімі» мемлекеттік мекемесінен конкурстан өтеді. Құжаттарды қабылдау мерзімі-конкурс өткізу туралы хабарландыру жарияланған күннен бастап 15 күнтізбелік күн. Конкурсқа қатысу үшін мына мекенжайға хабарласуға болады: Маңғыстау облысы, Бейнеу ауданы, Бейнеу селосы, Д.Тажиев көшесі, аудандық әкімдік ғимараты, 2-қабат. Анықтама тел/факс: 87293222550, 22269
Конкурстық комиссия көкейкесті мәселе Ток-шоу жанрының отаны Америка екені баршаға аян. Бұл жанр қарапайым адамдардың телебағдарламаға қатысып, өзінің еркін пікірін білдіре алатын ашық алаңы іспетті. Әлемдік телевизия тари- хында теледискуссияны алмастырған осы жанр дүниеге келгелі бері, ең жоғары рейтингтерді иеленіп келеді. Ток-шоу жанрына деген көрермен қызығушылығының өзі тектен-тек туындаған жоқ. Өйткені мұндай бағдарламалардың өз артықшылықтары мен мүмкіндіктері жетіп артылады. Мәселенің бір қыры, өмірдің түрлі қиындығына ұшыраған мыңдаған жан- дар басына түскен ауыртпалықтың өзгелердің де иығында бар екенін, өзінің жалғыз еместігін түсінеді, әрі студияға келген кейіпкерлер мен танымал қонақтардың дәл сондай мәселеге жаны ауыратынын, әрі өз тәжірибелерімен, ақыл-кеңестерімен бөлісуге даяр екенін біледі. Ал екінші қыры, дәл осы ток- шоу жанры қоғамда болып жатқан түрлі құбылыстардың астарына көппен бірге үңіліп, күрмеулі мәселелерді де біріге отырып шешуге, тығырықтан шығудың жолын бірге қарастыруға, тіпті кей жағдайда адам өзін қалай ұстауы тиіс, қандай қадамдар жасауы керек де- ген сияқты әр алуан қам-қарекеттерді қамтиды. Америкалық ток-шоулардың басым көбі әу баста үйде отырған әйелдерге арналып түсіріліп, әрі күндізгі уақытта көрсетілгені, сондай-ақ оның мазмұндық астарында қоғамдық пікір қалыптастыруға бағытталған идео- логия жүргізілгені соңғы кездері ғана ашық айтыла бастады. Америкалық ток-шоудың «атасы» Фил Донахьюдің атышулы бағдарламаларынан кейін, әлемнің түкпір-түкпірінде осы жанр телевизия саласына дендеп ене бастады. Ал көршіміз Ресейде бұл жанр 90-жыл- дан бастап қарқын алды. Нәтижесінде, тек ресейліктерді ғана емес, посткеңес- тік елдердің де көрерменін жаулап алған «Большая стирка», «Страна со- ветов», «Принцип домино», «Что хо- чет женщина», «Короткое замыка- ние», қазіргі «Пусть говорят» сияқты ток-шоулар өмірге келді. Заманның тынысы өзгерген сайын ток-шоулар да мазмұндық-формалық жағынан түрленіп, әрбірінің мақсат-мұраттары бір-бірінен ерекшеленіп отырары анық. Қазақ елінің медиа кеңістігінде де осы кезге дейін, бүгінгі күні де түрлі ток-шоулар жарыққа шықты. Эфир – эстетикалық тәрбие құралы, ал теле- визия – қуатты күш. Осыған саятын болсақ, «бүгінгі қазақ телевизиясын жаулап алған ток-шоулар неге ұлттық танымға негізделмейді? Халықтың жағдайына үңілетін, бүгінгі өскелең ұрпаққа тәлім беретін ток-шоулар неге жоқ?» деген сауалдар көлденеңінен шығып отырады. Қазақстан шоудан кенде емес. Түрлі тұрмыстық шоуларды былай қойғанда, телеарналардағы шоулардың есебінен жаңылатын күйге жеттік. Отандық телевизия тек ән салып тұрғандай әсер қалдырады. Бұлай дейтініміз, қай арнаны ашсаңыздар да әнге бай- ланысты жаңа бағдарлама шығады. Бізде одан басқа мәселе қалмаған ба болмағандықтан жүргізушіге айналған әнші тілінің жұтаңдығын, телевизия мәдениетін білмейтінін көрсетіп жа- тады. Міне, осыдан телевидение мен жалпы журналистиканы бүгінгі ұрпақ жеңіл-желпі дүние ретінде қабылдайды. Телевидение әу бастан танымдық, тәрбиелік және ойын-сауықтық сынды үш мақсатты көздесе, бүгінгі арналар ойын-сауық бағытында келе жатқанын аңғару қиын емес. Әрине, көрерменді тарту оңай емес екені ақиқат. Десек те, миллиондаған көрерменнің талғамын қалыптастырып, тәрбиелейтін де осы бағдарламалар емес пе?! Бүгінгі күндері шетелден, көрші Ре- сейден келген көшірме бағдарламалар көп. Мұндағы бірден-бір себеп идея тапшы лығынан екені анық. Телеви- зиядағы әрбір журналист өзінің идеясын ұсынып, ұлттық болмыс-бітімімізге сай тың дүние жасауға ұмтылу керек қой. Тіпті көшірме бағдарлама болғанның өзінде ұлттық менталитет, ұлттық пси- хология ескерілуі керек. Сонда ғана ол бағдарлама көрермендер жүрегінен орын табады. Егер көшірме бағдарлама сәтті шығып жатса оның ғұмыры ұзақ болып жатады. Ал сәтсіз болса, ел ара- сында пародия деген атқа қалады. Өткен ғасырдың журналистерінің еңбегін тағы да айта кеткен жөн. Мысалы, 1970-жыл- дары эфирге шыққан «Қымызхана» бағдарламасы халық арасында әлі күнге дейін жақсы лебіздермен еске алы- нады. Ол да кезінде Мәскеудің «Ка- бачок «13 стульев» бағдарламасынан алынған. Бағдарламаны жасаушы топ формасын ұқсастырып, оны ұлттық мінезімізге сай икемдеді. Сағат Әшімбаевтың «Қарыз бен парыз» бағдарламасы қазақ қоғамындағы түрлі түйінді мәселелерді батыл сөз етіп, ойға қозғау салған жобалардың бірі болған. «Қарыз бен парыз» бағдарламасы пішіні жөнінен көне болып көрінгенімен, онда телетехнологияның барша мүмкіндіктері, қосымша құрамдары аз пайдаланылғанымен, журналистің озық ойы, парасатты пайымдаулары арқылы қоғамдық пікірдің көшін ба- стады.Сол сияқты «Ұят болмасын», Офицерлер жаңа үлгідегі радиациялық, химиялық және биологиялық қорғаныс құралдарын пайдалану, радиациялық ластану аймағында құтқару жұмыстарын жүргізу бойынша теориялық және практикалық даярлықтан өтті. Ұлттық ұлан офицерлері қару- жарақ пен техниканың, киім- кешек пен өзге құралдардың, азық- түлік пен ауыз судың радиоактивті лас тануын бақылау, залалсыздан- дыру, рациациялық, химиялық және биологиялық барлау сынды тақырыптарды талқылады. ҚР Ұлттық ұланы Бас қол- б а с ш ы л ы ғ ы Р а д и а ц и я л ы қ , химиялық және биологиялық қызметінің басшысы, полковник Данияр Шакаев биылдан бастап Азаматтық қорғаныс жасақтары Ұлттық ұланның қарамағына өткенін, Ұлан әскери бөлімдері «Еркектің аты еркек», «Мың бір мақал» секілді бағдарламалар халық жадында сақталған. Себебі халыққа берері де мол болды. Әсіресе, «Ұят болмасын» бағдарламасының безендірілуі, бүкіл өнер жұлдыздарына бір қазанан дәм ұсынған, киелі дастарқан басына жиып, халқымызға жақсы көңіл-күй сыйлай- тын, тәрбиелік мәні жоғары дүниелердің бірі еді. Сондықтан қай бағдарламаны ашсаңыздар да, ұлттық бедер мен нақыш көрінбесе ол бағдарламаның ұлтқа, мемлекетке әкелер пайдасынан гөрі залалы көп боларын ұғынған абзал. Ал бүгінгі бағдарламалардың басым бөлігі жеңіл-желпі әңгімеге құрылып, көрермен талғамын түсіріп жатыр десек те жаңсақтық болмас. Отандық ток- шоуларға келсек «Айтуға оңай», «Алаң», «Ашығын айтқанда», «Әйел бақыты», «Кешкі кездесу», «Ой жүйрік», «Қызық Times», «Қыздар арасында» деп жалғаса береді. Кейбір ток-шоулар ұлттық мұрат-мүддеден гөрі батыстық идеоло- гияны жоғары қойып жатады. Кейде тіпті атаулары да қазақи болмай жата- тыны қынжылтады. «Қазаққа қандай ток-шоу керек?» деген сауалға жауап іздеу қажет. Өйткені тікелей көшірме, арзан күлкі телевидениеге деген жұртшылықтың көзқарасын өзгертуде. Бағдарламалардың қайсысын алсақ та ең бірінші журналистер тілінің жұтаңдығы, әде би нормадан ауытқуы, сахна мә де- ние тін, телевидение мәдениетін білмеуі байқалады. Мәселен, бір ғана мысал ретінде бағдарламаны «Қайырлы кеш» деп бастауы орыс тіліндегі «Добрый вечер» тіркесінің тікелей аударма- сы. Осы сынды қателіктерге бүгінгі жұртшылықтың құлағы да үйреніп кет- кен секілді. Керісінше, әрбір журналист мемлекеттік тілдің көсегесін көгерту жолында өз үлесін қосуға мүдделі болуы керек қой. Өзге тілді өз сөз саптауын- да араластыруы да бағдарламаға сән бермейді. Қ а з а қ қ о ғ а м ы н д а ә л і к ү н г е дейін шешімін таппаған түйткілді м ә с е л е л е р к ө п . Б і р а қ с о ғ а н қарамастан, ол тақырыптар көбіне- көп қозғаусыз қалады, болмаса мен құрамалары еліміздегі табиғи және техногендік апаттар ды ж о ю ғ а қ а т ы с ы п ж ү р г е н і н атап өтті. Сондықтан мұндай ж и ы н д ы ө т к і з у д і ң м а ң ы з ы зор ерекше, себебі төтенше жағдай кезіндегі радиоактивті химиялық зақымдану ошағының қарқынын азайту, азаматтарға жедел жәрдем көмегін көрсету, қауіпті аймақтардан құтқара білуді сарбаздар дәл осындай жиындарда меңгеріп, біліктілігін өсіріп, тәжірибеден өтетінін тілге тиек етті. Мәселен, Алматы қаласының Қарағайлы ықшам ауданында күні кеше болған сел тасқынынан зардап шеккен тұрғындарға Ұлттық ұланның білікті, тәжірибелі сарбаздары көмекке келген. ҚР Ұлттық ұланның «Оң- түс тік» өңірлік қолбасшылығы тақырып ашылмай жатады. Кейбір тақырыптар дер кезінде көтерілмей жатады. Сондықтан журналистің ізденімпаздығы жетпей жатады. Екіншіден, бүгінгі ток-шоу кей- кездері дау-дамай алаңын елестетеді. Белгілі бір тақырып талқыланса, соған байланысты оң көзқарас пен теріс көзқарас білдіретін екі жақ болады. Ал жүргізуші кей кездері өз міндетін ұмытып, оларды бір-біріне жекпе- жекке салғандай әсер қалдырады. Тіпті кейбір журналистердің тақырыпты алдын-ала зерттемей қонақпен дауға түсіп жатқанын көріп жатамыз. Бұл бүгінгі ток-шоулардағы үлкен қателік. Ресейдің әйгілі «Пусть говорят» деп аталатын ток-шоуында қатысушылар мен студия қонақтары арасында үнемі пікірталастар туып отырады. Бүгінгі ток-шоулар осындай көрініспен ау- дитория жинауды мақсат тұтқандай көрінеді. Ал шын мәнінде «Пусть говорят» бағдарламасы өз рейтингісін уақыт талабына сай тақырыптарды қозғап, халықтың ойын дөп басып айтуымен жалғыз ресейлік ғана емес, бүкіл посткеңестік аудитория ны жау- лап алған еді. Бағдарламаның бір ерекшелігі, бүгін халық арасында қозғалған түйткілді мәселе уақытылы күн тәртібіне қойылып отыруында. Бұл жағынан алғанда, бізге көп нәрсені үйрену қажет. Үшіншіден, телевидениеде сұлу- лық пен эстетикаға үлкен мән беріледі. Алайда журналистердің сахна мәде- ниетін сақтамауы, қарапайым киім кию үлгісін дұрыс таңдамауы көптен кездесіп жатады. Мәселен, «Еуразия» телеарнасында «Ашығын айтқанда» ток-шоуын жүргізуші Алмас Алтайдың өзін-өзі ұстауынан, екі жеңін түріп алған жейдесінен бағдарлама көркін бұзып тұрғандай әсер береді. Телеви- дение – өнер. Оған өнер тұрғысынан, мәдениет тұрғысынан, эстетикалық талғам тұрғысынан қарау керек. Ол базбіреудің эфирге шыққысы келсе шыға салатын хоббиі емес. Осы тұрғыда талғам, біртұтас жүйе болуы керек. Сонда ғана журналистер телевидениеге РХБҚ қызметінің басшысы До- сым Қабылбеков радиациялық, химиялық және биологиялық қ о р ғ а н ы с т ы ң м а т е р и а л д ы қ базасының дамуы көңіл қуан- татынын айтты. Бүгінде Ұлттық ұланның құрамалары мен бө- лімдері заман талабына сай қару- жарақ пен қажетті аспаптары- мен қамтамасыз етілген. Жаңа үлгідегі техникалық жабдықтар Болгария, Германия және Ресей елдерінен жеткізілген. Сонымен қатар отандық зауыттар құрылғы- жауапкершілікпен қарайды. Журналист үнемі жұрт назарында. Сондықтан оның жүріс-тұрысы, киім киісі, күнделікті өмірде өзін ұстауы жастарға үлгі бола- тыны ұмытылып жататыны өкінішті-ақ. Ал енді студияға келген қонақтарға к е л с е к , о л а р д ы ң т а қ ы р ы п п е н қаншалықты таныс екендігі ескерілмей жатады, қонақтар сөйлеу мәдениетін сақ тамайды. Осындай жайттардың барлығы көрерменге кері әсер етіп оты- рады. Бағдарлама барысында айтылған әрбір сөз, әрбір қимыл назарда болу қажет. Осындай жайттар бүгінгі ток- шоулардың маусымының тез аяқталып, халықтың жадында сақталмайтынына себеп болып отыр. Телебағдарламалар кестесін қарап отырсақ, ток-шоулар мен ән-думан бағдарламалардан басқа эфирлік уақыт жатжұрттық киномен толты- рылады екен. Рейтингті қуып, жеңіл дүниемен халық санасын жаулағаннан гөрі, ұлттық, елдік мұраттармен үндескен салиқалы әңгімеге құрылған телетуындылар шықса құба-құп. Танымдық, әсіресе жастардың ой- өрісін дамытатын бағдарламалардың аздығы қынжылтады. Бұған қоса ұлттық дүниемізді жаңғыртып, дәріптейтін бағдарламаларға да аз көңіл бөлінеді. Мәселен, көрші Ресейдің «Что? Где? Когда?» деп аталатын интеллектуалдық ойын бағдарламасы 1975 жылдан бері эфир- ден түспей, керісінше күн сайын аудиториясын кеңейтіп келеді. Бағдарламаға қатысуға қызығушылық танытқандар қатарында өзге мемле- кететтердің азаматтары да бар. Міне, осындай интеллектуалдық бағдар ла- малар бүгінде некен-саяқ. Өскелең ұрпақтың, жастардың елді сыйлап, ұлттық дәстүрді ұмытпауы, білімді де парасатты, мәдениетті болып өсуі тікелей бүгінгі телевидениеге бай- ланысты. Себебі еліктегіш жасқа ата-анасынан гөрі көк жәшіктегі журналистің сөзі өтімдірек болатынын ұмытпаған абзал. жүктеу/скачать 33,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|