Су жануарларьгаьвд тьгаыс алу ерекшеліктері

теңіздердің 50-1000 метрлік терең қабатындағы оттегінің мөлшері
беткі 
қабаттарымен салыстырганда 
5-10есе аз болады. Оудың
жануарлар 
мен 
микроагзалар 
көп 
шоғырланіш 
белдемінде
тұтынушылар 
көбеюіне 
байланысты 
оттегінің 
тапшылыгына
ұшыраушылық та кездеседі. Теңіздер мен мұхиттың түбінде оттегі 
жоқгың қасы.
Судың әртүрлі қабатында оттегінің қанымдылыгы бірдей емес 
болуына байланысты көптеген жануарлар су кабаттарыңдағы 
оттегінің 
азайып-молайып 
ауыткуына төзімді 
болады. 
Бұлар 
эвриоксибионт жануарлар тобына жатады. Бұларга тұпды судың 
түтікшеқұрты 
(
ТиЬі/ех іиЫ/ех)
деп аталатын буылтык қүрт, 
қүрсақаяқты үлудың 
кейбір түрлері 
(М: 
Үпірагш уіуірагиз),
балықтардан сазан, оңғақ, мөңке қатарлы балықгар жатады. Алайда 
отгегі жеткіліксіз суда тіршілік ете алмайтын жэне судагы оттегінің 
мөлшерінің азайып-көбейіп ауыткуына төзбейтін с т е н о к с и б и о
нт жануарлар да аз емес. Бүган жәндіктерден көктемші (
Ріесоріега
), 
біркүндік 
(Ерһетегоріега),
балыкгардан патшабалық, албырт, талма, 
кірпікшелі қүрттардан таусүламасы катарлы жануарлар жатады. 
Сонымен қатар оттегі жетіспеген жағдайда зат алмасуын шегінше 
азайгып, тіршілік ететін ортасы оттегінің қанымдалғанша белсенсіз, 
қозғальіссыз тіршіліктің түріне (аноксибиоз) ауысу арқылы қолайсыз 
мезгілді аман өткізетін жануарлар да кездеседі.
Су жануарлары не денесінің терісі арқылы, не желбезек, өкпе, 
трахей түтікшесі қатарлы арнайы тыныс мүшелері арқылы тыныс 
алады. Арнайы тыныс мүшесі дамыған жағдайдың өзінде су 
жануарларының тыныс алуына тері жамылғысы косалқы түрде 
кіріседі. Мысалы; үйіршек деген балық оттегінің 63 пайызын терісі 
арқылы 
денесіне 
сіңіріп 
тьшыс 
алатыны 
тэжірибе 
аркылы 
дэлелденген. Терісі арқылы тыныс алатын жануарлардың денесі үзын, 
жалпақ жэне эр түрлі өскіндері көп болуы арқылы терісінің жалпы 
сыртқы ауданын үлкейтеді. Бүл оттегіні көп сіңіріп алуына 
жәрдемдеседі. Кейбір жануарлар оттегі жетіспеген жағдайда тьшыс 
алатьін мүшелерінің ауданын үлкейтуге мэжбүрленеді. Ол үшін 
керіліп денесін созу (түтікше құрт), қармауыштарын созып ұзарту
жасайды. Су түбінде отырмалы тіршілік 
ететін жануарлар жэне козгалысы аз жануарлар 
өз төңірегіндегі 
пайдаланылган суды оттегі пайдланылмаған жаңа сумен ауыстыру 
үшін тербелу, айналу тәрізді қозгалыстар жасайды.
Кейбір жануарлар суда да, ауада да тыныс алуға кабілетті 
(қостынысты балықтар, снфонофорлар, өкпелі ұлулар, кейбір
шаявдар). Алгаш қүрлықта пайда болып, тарихи дамуының соңғы

дәуірінде суда тіршілік етуге ауыскан - екінші реттік су жануарлары 
атмосфералық ашык ауамен тыныс апады. Сондықтан олар тыныс 
алар кезінде ұдайы су бетіне шығуга мәжбүрленеді (кит, ескекаяқты 
с\тқоректілер, су қоңыздары, масалардың дернәсілдері, т.б.).
Суда оттегінің жетіспеуі кейде су жануарларьш жаппай 
қыргынга ұшыратады. Оттегі жетіспеуінен қырылуы көбінесе 
тогандарда, өзендер мен көлдерде кездеседі. Қыскы қыргын әдетте 
судьщ үстін мүз басьш, суга сырттан ауа кірмеуінен туындайды. Ал 
жазгы кырылу судың жылынуына байланысты. Жылы ауада отгегі 
нашар ериді, сондыкган су оттегінің тапшылығына үшырайды. 
Мысалы, Перудің жағасына 10-12 жылда бір рет экватордың жылы 
агысы жақындайды. Осы кезде зоопланктондар мен бальгктар жаппай 
кыргынға үшырайды. Оттегінің жетіспеуінің сыртында метан, күкіртті 
сутегі, көмірқышқыл газы және басқа да улы газдардың суда 
көбеюінінен жануарлар қырылады. Бүл газдар көбіненесе судың 
түбінде 
органикалық 
заттардың 
шіруінен 
және 
өндіріс 
қалдықтарының әсерінен көбейеді.

жүктеу/скачать 12,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: