Популяциянын жыныстык кұрамы

Популяцияның 
құрамы 
өзгермелі. 
Жэне 
оның 
өзгерісі 
популяцияның жастык кұрамьша байланысты. Себебі жануарлардың 
тобындағы еркек және ұрғашы даракгардың сандық қатынасы топтың 
эр түрлі жасында едәуір өзгеріп отырады. Соған сәйкес популяцияның 
бірінші реттік, екінші реттік жэне үшінші реттік жыныстық қатынасы 
деп ажыратылады. Бірінші ретгік қатынас деп жыныстық жасушалар 
түзілген кезде байқалатын, жынысты аныктайтын хромосомдардың 
әртүрлілігіне (X және У) байланысты қатынасты айтады. Жоғарыда 
көрсетілгендей 
(18-сурет )
бұл қатынас бойынша еркек үрғашы 
дарақтар тең (
1
:
1
) болуға тиісті.
Дарақтардың жынысы тек генетикалық механизмге ғана 
байланысты емес. Бір қатар жағдайларда дарақтың қандай жыныста 
болуы физиологиялық, гормондык факторларға жэне ұрыктанғаннан 
кейін құрсакта даму сатысында сыртқы ортаның жағдайына 
байланысты болады. Осыған байланысты топ жануарлардан туған 
төлдердің жынысының сандық қатынасы генетикалық механизм 
арқылы негізделген тепе — тендіктен (
1
:
1
) ауытқып, не еркек, не 
ұрғашы жыныстылардың біреуі басымдық көрсетеді. Популяцияда 
туылған топ төлдің ішіндегі еркек жэне ұрғашыларының сандық 
арақатынасы екінші реттік жыныстық қатынас деп аталады. Мысалы 
бауырымен жорғалаушылардың 
көптеген түрінің, 
сондай - ақ 
құмырсқа жэне термиттердің қандай жыныста тууы олардың 
жұмыртқаларының дамуы кезеңіндегі негізгі сыртқы ортаның 
температурасына 
тәуелді 
болады: 
құмырсқалардың 
жұптасып 
ұрықтануы +20°С -тан жоғары температурада жүріледі. Үрықганган 
жұмырткадан тек ұрғашы (аналық) құмырсқа дамып жетіледі. Ал егер 
+20°С-тан салқын болса құмырска ұрықтанбай жұмыртқалайды. 
Бұндай жұмыртқадан тек еркек жынысты (аталық жэне жұмысшы 
құмырсқалар) дамып жетіледі.
Жыныстық толысу сатысына жеткен ересек жануарлардың 
арасынлагы еркек, ұрғашы жыныстыларының сандық қатынасы 
үшінші 
ретгік 
жыныстық 
қатынасқа 
саналады. 
Экологиялық 
жағдайдың эртүрлі өзгерісіне ересейген еркек жэне ұрғашы 
жануарлардың 
төзімділігі 
бірдей 
емес. 
Осыған 
байланысты 
популяциядағы еркек жэне ұрғашы топтардың өлім — жетімге ұшырау 
көрсеткіші де біркелкі емес. Сол себептен популяциядагы еркек, 
ұрғашы дарактардың сандык қатынасының арасында айырмашылық 
шығып жэне ол айырмашылық жыл өткен сайын молая түседі. 
Мысалы, семсер қүйрық балықгың еркек, ұрғашыларының сандық 
катынасы ортаның РН - ына тәуелді: РН=7,8 судагы семсер 
құйрықгың популяциясында еркектері небэрі 15 пайызды ғана
120

А дам
реттік жыныстық
ұддардың саны кыздардан артық, ал үшінші реттік қатынаста ^ересек 
адамдарда) эйелдердің саны артық болатынын көреміз: орта есеппен 
жаңа туған эрбір 
100
қыз балаға 106 ұл бала дүниеге келеді, үл 
балалардың өлімі артық болатындықган 1 6 - 1 8 жастағыларда қыз бен 
үлдың саны теңеседі, 50 жастағы адамдарда 85 еркекке 100 әйел, ал 80
жастағыларда 50 еркек адамға 100 эйелден келеді.
Популяциядағы жыныстық қүрылымның неғізғі бағыт бағдары
осындай болғанымен әртүрлі жан>арлардың жыныстык қүрылымы
бірдей емес.
шығындану
жыныстық
еркек үрғашыларының сандық қатынасы эртүрлі мекенде эртүрлі 
болуымен қатар бір ретте үрғашыларының саны басым болса, келесі 
ретте еркектері басым болып, қысқа уакыттың ішінде тез өзғеріп 
отырады. Бүған мысал ретінде сүтқоректілерден жәндік-жегілерді

жүктеу/скачать 12,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: