Жануарлар этологиясы

175 
Зачиньева (1950) орнатқандай, иттер көруге қарағанда, есту қоздырғышына жиі 
және тұрақты жауап қайтарады, тіпті егер олар нанмен немесе етпен бекітілетін 
болсада. Павловтың зерттеулік белсенділігін ұсыныстары бойынша келесідей. 
Жүйке орталықтарында, сезім мүшелерінен түскен ақпараттарды сүзуі жүреді. 
Алайда, барлық ақпарат жүйке орталықтары келіп түспейді. Сенсорлық жүйе 
деңгейінде рецепторларларға әсер ететін, тітіркендіргіштерді жинауы жүреді. 
Жақсартуға бағытталған реакциялардың жиынтығы - зерттеулік мінез-құлығы 
деп аталады. 
Бұл ретте оның келесі түрлері ажыратылады: 
1. Бағдарлы реакция – сезім мүшелерінің ережелері мен бағдарының 
өзгеруінен құрылады; 
2. Өзіндік зерттеу мінез – құлығы – ол жануарлардың қозғалысына 
байланысты; 
3. Айла табу – зерттеу мінез – құлығы, жануардың көші – қону кезі ғана 
емес, сондай – ақ қоршаған орта жағдайының әсер етуі (заттармен айласы). 
Бағдарлы реакциясы омыртқалыларда күрделі және ағзада мынадай 
өзгерістерімен қосақтанады : 
а) сезім мүшелерінде – мысалы, көз қарашағы кеңейеді, ал сезімталдықтың 
шегі төмендейді; 
б) бұлшық ет сезім мүшелерінде – көздері кеңінен ашылады және көздің 
тітіркендіргішіне бұрылады; жануарлар құлақтарын сақтықта ұстайды, иіскелене 
бастайды; 
в) қаңқалық бұлшық күйінде – жануар тоқталып тұрады (жалпы бұлшық 
тонусы көтеріледі, жиі бұл ретте сондай-ақ басы және дене тұласы бұрылады) 
және жаңа іс-әрекеттер дайындалады. Бұлшықтарында электр белсенділігі артады;

176 
г) орталық жүйке жүйесінде - α-толқыны электроэнцефалограммда жылдам, 
тұрақты белсенділікке орынын береді; жануардың ұйқышылдық күйінде, мидың 
электрлі белсенділік десинхронизациясы жүреді. 
д) вегетативті жүйеде - қан тамырлары аяқ- қолдарында тарылады, ал 
бастың тамырлары кеңейеді, терілі – гальваникалық реакциясы, сондай-ақ тыныс 
алу ырғағы мен жүрек қызметі өзгереді. 
Бағдарлы реакция кезінде ретикулярлы формациясының қозуын, 
физиологтар орнатты.
Зерттеулік мінезқұлығына әр түрлі факторлар әсер етеді: заттардың 
жаңашылдығы, 
күрделілігі, 
тітіркендіргіштердің 
кереғарлығы 
және 
қарқындылығы, заттарға сезім әрекеті, бағыттылығы. 
Ойын.Әсіресе жиі сүтқоректі жануарларда кездеседі. Барлық ойын 
мінезқұлық түрлері, басқа өмір сүру нысандарында уақыт қажеттілігі болмағанда, 
туындайды (дұрыс тамақтану немесе жыртқыштан құтылу). Өйткені ойын әсіресе 
сүт қоректілердің төлдеріне тән, көпшілік зерттеушілердің ойынша ойын ересек 
дарақтардың жақсы дамуы үшін қалыптысқан мінезқұлық.

жүктеу/скачать 1,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: