Жануарлардың қан түсінің айырмашылығы Пән: Биология Сынып: 8a орындаған: Муратбекова Алина

Жануарлардың қан түсінің айырмашылығы

Пән: Биология Сынып: 8A Орындаған: Муратбекова Алина

Қан – ағзаның ішкі ортасының сұйық және қозғалмалы дәнекер ұлпасы. Ол сұйық ортадан – плазмадан және онда ілінген пішінді элементтерден, яғни эритроциттер, лейкоциттер және тромбоциттерден тұрады.

Қанның құрамы

Қан келесі қызметттерді атқарады:

1.Асқорыту – қан, ұлпалар мен мүшелерге қоректік заттарды, суды, минералды тұздарды және витаминдерді тасымалдайды;

2.Бөліп шығару – қан бөліп шығару мүшелері арқылы ыдырау өнімдерін шығарады;

3.Тыныс алу - өкпе мен ұлпалардың арасында газ алмасу процесін қамтамасыз етеді;

4.Регуляторлық - әр түрлі мүшелердің реттелуін анықтайды, ағзада гормондар мен басқа заттарды жеткізеді, олар мүшелердің қызметіне әсер етеді

5.Қорғаныш – қанның құрамында фагоцит қабілеті бар жасушалар болады және арнайы ақуыздар - антиденелер болады, олар улы ағзалардың көбеюіне кедергі жасайды да оларды бөліп шығарады.

6.Терморегуляторлық – қан ағзаның тұрақты дене қызуын сақтайды және т.б

Қан қан жасушаларынан және сұйық плазмадан тұрады. Қан жасушаларына эритроциттер, лейкоциттер және тромбоциттер жатады. Қанның бұл жасушалары бүкіл қанның 40-45%-ын, ал плазма 55-60%-ын құрайды.

Қан плазмасының құрамы да күрделі: оның 90%-ға жуығы су, 7-8 % нәруыздар, 2 % түрлі органикалық және бейорганикалық заттар.

Плазмадан қан жасушалары — эритроциттер мен лейкоциттер және қан пластинкалары — тромбоциттер болады. Тромбоциттер сүйектің кемік майындағы жасушалардан түзіледі. Олардың жетілуі, қорға жиналып, бұзылуы басқа мүшелерде өтеді. Эритроциттер тасымалдау, лейкоцит фагацитоздау жəне тромбоцит қан ұшуға қатысады. Адамның денесіндегі қан — организмнің сұйық негізгі ішкі ортасы. Қанның жалпы мөлшері ересек адамда 4,5-6 л шамасында, яғни дененің жалпы салмағының 6-8 %. Жаңа туған нәрестеде ол 10-20 %, 1 жаста 9-13%, 5-7 жаста 7-8 % болады.

Лейкоциттер, тромбоциттер, эритроциттер

Лейкоциттер - ядросы бар қан жасушалары. Ересек адамның 1 мл қанында 6-8 мың лейкоциттер болады. Баланың иммундық қабілеті (ауруға қарсы тұру , қорғану қабілеті) лейкоциттерге байланысты. Лейкоциттер бала организмінің жұқпалы, яғни инфекциялық ауруларға қарсы тұруын қамтамасыз етеді. Қан жасушаларының бұл маңызды қызметін Нобель сыйлығының лауреаты орыс ғалымы И. И. Мечников ашқан. Қанның құрамындағы үшінші пішінді элементтер - тромбоциттер немесе қан пластинкалары. Олар сопақша немесе диаметрі 2-5 мкм дөңгелектеу пішінді келеді. Тромбоциттердің жалпы саны 1 мкл 300 мыңнан 100 мыңға дейін. Тромбоциттер сүйек кемігінде пайда болады. Олардың өсіп жетілу мерзімі 7-8 күн, ал қан айналымында 5-11 күндей болады. Тромбоциттердің саны тамақ ішкеннен кейін, ауыр дене жұмысымен шұғылданғанда, әйел екіқабат болғанда көбейеді. Эритроциттер (сондай-ақ қызыл қан жасушалары деп аталады) - омыртқалылардың, адамдардың қан жасушалары және кейбір омыртқасыздардың гемолимфалары болып табылады. Олар өкпеде немесе желбезектерде оттегімен қаныққан, содан кейін оны жануардың денесі арқылы өткізеді. Эритроциттердің цитоплазмасы гемоглобинге, құрамында екі валентті темір атомы бар қызыл пигментке бай, ол оттегін байланыстыруға қабілетті және эритроциттерге қызыл түс береді.

Жануар мен адамның қан түсінің әртүрлі болуы

Адамдарда және басқа омыртқалы жануарларда қан құрамында темір атомдары бар гемоглобинге байланысты қызыл түсті болады. Гемоглобин оттегін бүкіл денеде біздің жасушаларымызға тасымалдайды, сонымен қатар тіндерден көмірқышқыл газын алуға және оны өкпеге қайта «лақтыруға» көмектеседі. Қызыл қан барлық сүтқоректілердің, балықтардың, құстардың, бауырымен жорғалаушылардың және қосмекенділердің тамырлары арқылы өтеді. Бірақ кейбір жануарларда қан түсі өзгеше болады, яғни басқа түсті болады. Қанның түсі көк, қара, қызғылт, жасыл, күлгін болуы мүмкін. Мыс иондары бар қанның түсі көк болады. Өрмекшілерде, кейбір ұлуларда, сегізаяқтарда, кальмарларды қанның түсі көк болады. Кесірткелер – жасыл қанды терілер, олардың қаны биливердин өт пигментінің нормадан тыс жоғары концентрациясына байланысты жасыл түсті. Ол кейбір анелидтер мен полихлеттерде бірдей түсті, бірақ басқа себеппен - олар оттегін байланыстыру үшін хлорокруорин ақуызын пайдаланады. Кейбір адамдарда да жасыл қан бар. Бұл қанда күкірт қосылыстары артық болғанда өте сирек кездеседі. КҮлгін түс теңіз омыртқасыздары сипункулидтерде, приапулидтерде, брахиоподтарда болады. Олардың қанында қанның тыныс алу пигменті болып табылатын және гемоглобиннен бес есе көп темір бар гемеритрин ақуызы бар. Оттегімен қаныққан гемеритрин қанға күлгін реңк береді, ал тіндерге оттегін берсе, мұндай қан қызғылт түске ие болады.

Достарыңызбен бөлісу: