Жастар газеті жастар – болашақтың кепілі №10 (47) 30 қараша, 2013 ж. Газет 2005 жылдың

№35 ЖББОМ оқушысы 

Исаəділ СҮЙІНДІК

ТІЛ СЫРЫНА САЯХАТ

ТІЛ СЫРЫНА САЯХАТ

Дүниежүзінде  халық  та,  соған 

орай  тіл  де  көп.  Ғалымдар  соңғы 

кездерге дейін əлемде екі мыңнан 

астам  немесе  үш  мыңға  жуық  тіл 

бар деп келген еді.

1980  жылы  Герман  Федерация-

лық  Республикасында  жарияланған 

мағлұматтарға  қарағанда  5661  тіл 

бар  екен.  Қазір  дүниеде  2796  түрлі 

тіл  қолданылады.  Қолданатын  жан 

саны 50 миллионнан асатын тіл – 13. 

Егер  бұл  тілдерді  қолданатын  жан 

санының  аз-көптігіне  қарай  тізсек, 

реті мынандай болады: қытай тілі, һинді-ор-

до тілі, ағылшын тілі, испан тілі, итальян тілі. 

Бұл  тілдер  65  мемлекетте  мемлекеттік  тіл 

ретінде қолданылады.

Дүние  жүзінде  ресми  тіл  саны  алтау:  қы-

тай тілі, ағылшын тілі, орыс тілі, испан тілі, 

француз тілі, араб тілі.

Дүниедегі  барлық  аударма  шығарма-

лардың  33 %  ағылшын  тілінен  аударылса, 

15 % – француз тілінен, ал 1 % неміс тілінен 

аударылады.

Жалпы  6  мыңға  жуық  тілдің  100-і  ғана 

мемлекеттік деген статусқа ие болған. 1989 

жылы  «Тіл  туралы»  Заң  қабылданғаннан 

бері қазақ тілі де осы мемлекеттердің қата-

рына кіргеніне қуаныштымыз.

Полиглоттар тарихынан қызықты деректер

*Шығыс ғұламасы Əл-Фараби  70-ке  жуық 

тілді меңгерген.

*А.  Пушкин  француз,  ағылшын,  неміс, 

итальян, испан, латын, грек, славян тілдерін 

білген. Көне еврей тілін зерттеген.

*Ұлы  Абай  орыс-қазақ  тілдерімен  қатар 

парсы, араб тілдерін меңгерген. Орыс тілін 

орта жастан асып барып, кеш меңгерген.

*Қазақ халқының ұлы перзенті Ш. Уəлиха-

нов араб, шағатай жəне түркі тілдерінің біра-

зын білген. Кадет корпусында оқып жүрген-

де орыс тілін жетік біліп үлгерген.

*А. Грибоедов бейтаныс біреуге жазған ха-

тында: «Менің игерген білімім славян жəне 

орыс тілін, латын, француз, ағылшын, неміс 

тілдерін игергенімде болса керек. Персияда 

болған кезімде парсы жəне араб тілдерімен 

шұғылдандым», – дейді.

*А.  Луначарский  испан  тілін  57  жасында 

үйренген екен.

*И. Крылов Еуропаның негізгі тілдерін тү-

гел игерген. Елу жасында ол көне грек тілін-

де еркін сөйлеген.

*Профессор Қ. Жұбанов көп тіл білген кісі. 

Тіпті  ана  тілімізді  салыстырмалы  жүйемен 

үйренуге де, зерттеуге де себі бар деп жапон 

тілін де игерген.

*Белгілі  қазақстандық  жəне  ресейлік  та-

рихшы,  прозашы,  ақын,  əлемге  Ш.  Уəли-

хановтың  есімін  танытқан  С.  Марков  түркі 

тілдерінің  көбін  білген,  тіпті  санскритті  де 

меңгерген.

*Шотландиялық  Дерик  Хернинг  те  22 

тілде  еркін  сөйлейді  екен.  Ол  1990  жылы 

Брюссельде өткен «Европа полиглоты» бай-

қауында жеңімпаз болған.

*Кибернетика  «атасы»  деп  есептелетін 

Норберт Винер 13 тілді зерттеген.

*Люксембург халқының түгелге жуығы төрт 

тілде еркін сөйлей алады, əсіресе, жастары. 

Ең бастысы, Люксембург балалары мектеп-

ке дейін төрт жастан бастап тегін ана тілін-

де, екінші сыныптан бастап француз тілінде 

оқиды.  Ағылшын  тілі  алтыншы  сыныптан 

басталады.

*М.  Əлімбаев  татар,  қырғыз,  қарақалпақ 

тілдерін  сөздіксіз  аударады.  Өзбек,  түрік-

мен,  башқұрт,  балқар,  ноғай,  қарашай  тіл-

деріндегі  шығармаларды  оқи  алады,  сөздік 

арқылы тəржімалайды.

*Г.Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі – 

шабытымның үш қайнар бұлағы» деп есептейді.

Осы  бөлімді  қазақ  халқының  «Жеті  жұрт-

тың тілін біл, жеті түрлі білім біл» деген ма-

қалымен,  А.  Чеховтың  «Бірер  тіл  білмеген 

адам өзін паспортсыз жандай сезінеді» де-

ген қанатты сөздерімен аяқтай отырып, көп 

тіл игергісі келетіндерге бірер кеңес береміз.

Полиглоттарға кеңес:

*Үзбей  жаттығу.  Атақты  неміс  археологы 

Генрих  Шлиман  үнемі  жаттығуының  арқа-

сында күніне прозалық текстің жиырма бетін 

жаттап алуға  қолы  жеткен.  Ол  орыс  тілін  6 

апта ішінде үйренген.

*Алдымен негізгі тілдерді, ал сонан кейін 

сол  тілдерге  жақын  тілдерді  үйрену  қажет 

екен.  Əрине,  адам  көбірек  тіл  білсе,  жаңа 

тілді игеру де жеңіл болады.

*Ең бастысы – қорықпау керек. Тілді үйре-

не  жүріп,  өз  ойыңызды  сол  тілде  түсіндіруге 

тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя 

отырып, тіл білетін жəне өзіңізге көмек көрсете 

алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.

*Музыканы  көбірек  тыңдап,  есту  қабі-

летіңізді  дамыта  беріңіз.  Жақсы  естіп-білу, 

шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.

Антик философтары тілді бесіктегі демің-

нен, соңғы деміңе дейін үйренсең де аз де-

генін ұмытпайық!

Қазақ тілі сайтынан

 



ҚҰРАҚ КӨРПЕ 

Қараша 

қандай ай?

Мал семіретін мезгіл. Ертеде 

салық малын осы айда жинаған 

көрінеді.  Оны  халық  «қараж», 

«қаражшы»  деп  (қаражат  жи-

наушы деген мағынада) атапты. 

Содан осы ай атауы қалыптасса 

керек.  Қарашада  қысқа  шыдай 

алмайтын  малдар  сойып  алы-

нады.  Қарашадағы  ауа  райы 

күн  бұрынғыдан  да  суытады. 

Қар  түсе  бастайды.  Мұны  «қа-

рашаның  қары»  деген.  «Қара-

шаның  қайтуы»  деген  сөзді  де 

халық арасынан жиі естиміз. Ол 

осы  айда  құстардың  оңтүстікке 

қайта  бастауын  білдіреді.  Қа-

рашада  туғандар  Шоқан  Уəли-

ханов  (1835),  Ыбырай  Алтын-

сарин  (2.11.1841),  Мыржақып 

Дулатов  (25.11.1885),  Ғабиден 

Мұстафин (21.11.1902), Мариям 

Хакімжанова (16.11. 1906).

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫСЫНЫҢ 

ДҰРЫС ТАМАҚТАНУЫ

8