Жастар және қОҒАМ: Әлеуметтік және экономикалық
жүктеу/скачать 329,04 Kb. Pdf көрінісі
|
| 2 Ж АС ТА Р Ж Ә Н Е Қ О ҒА М : « Ә Л ЕУ М ЕТ ТІ К Ж Ә Н Е Э КО Н О М И К А Л Ы Қ Ә Д ІЛ Д ІК » СОРОС-ҚАЗАҚСТАН ҚОРЫ «Қүқықтық реформа» бағдарламасы гАлматы қаласы, Желтоқсан көшесі, 111 а Тел.: (727) 250 38 11, факс 250 38 14 www.soros.kz www.budget.kz www.krw.kz Жоба үйлестірушісі: Жәнібек Хасан, Сорос-Қазақстан Қорының бағдарлама менеджері Авторлар коллективі: Изимбергенова Гүлмира Пірмағамбетов Ескендір Гилева Наталья Әбдірахманов Санжар Қырықбаева Әсел Асанбаев Мұхит Тінәлиев Ұлықбек Тираж: 500 дана Осы басылымда келтірілген ой-пікір қорытындылар мен ұсыныстар авторларға тиесілі және Сорос-Қазақстан Қорының ұстанымымен сәйкес болуы міндетті емес.
3 МАЗМҰНЫ «Әлеуметтік және экономикалық әділдік» тақырыбындағы есепхаттар жинағына кіріспе сөз . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 «Тұрғылықты халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтарына мемлекет ұсынатын жәрдемақылар мен көмектері туралы әрекетті модельдерін ақпараттандыру». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 «Тараз қаласы және Жамбыл облысындағы қант диабетімен ауыратын сырқаттарға өмірге қажетті ММКК және диабетке қарсы дәрі-дәрмектердің оңтайлылығын қарастыру» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 «Мемлекеттік қызметтің сапасы және олардың қолайлылығы» . . . . . . . . . . . . . . 18 «Мемлекеттік бюджеттің әлеуметтік блогы шығындарын талдау: денсаулық, білім беру және тұрғындарды әлеуметтік қорғау» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 «Қазақстан Республикасы әлеуметтік қолдау және әлеуметтік қызметтермен қамтамасыз ету заңдарына шолу» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 «Қазақстандағы елішілік қонысаударушылардың және Алматы қаласындағы қонысауыстырудың: мәселелері мен келешектегі жағдайлары». . . . . . . . . . . . . 33 «Мемлекеттік тұрғыдан қорғаумен қамтамасыз етілген балалардың әлеуметтік-экономикалық құқығын сараптау» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 4 Ж АС ТА Р Ж Ә Н Е Қ О ҒА М : « Ә Л ЕУ М ЕТ ТІ К Ж Ә Н Е Э КО Н О М И К А Л Ы Қ Ә Д ІЛ Д ІК » «Әлеуметтік және экономикалық әділдік» тақырыбындағы есепхаттар жинағына кіріспе сөз Әлеуметтік әділдік тұжырымдамасында әлеуметтік игіліктердің айтарлықтай біркелкі бөлінуі қарастырылады және оған құқықтық және әлеуметтік қана емес, сондайақ экономикалық құрамдасы да кіреді. Бұл тұжырымдама қоғамның барлық мүшелерінің тиімді тіршілік етуі үшін, оларға белгілі бір игіліктер берілуіге тиіс деген қағидаға негізделеді. Әлеуметтік әділдікті түпкі нәтиже, немесе қоғамның барлық мүшелері қатысатын процесс ретінде қарастыруға болады. Дегенмен әлеуметтік әділдікті процесс ретінде қарастыратын тұжырымдаманың дәл өзі неғұрлым ашық және демократиялық қоғам құрудың маңызды алғышарты болып табылады. Осындай көзқарас ұстанатын Сорос – Қазақстан Қоры (СҚҚ) халықаралық келісімдерде және ел Конституциясында кепілдік берілген әлеуметтік әділдік құқықтарының белгілі бір ауқымымен тарихи тұрғыда айналысып келді, мұның мақсаты Қазақстан қоғамына қазақстандықтардың экономикалық және әлеуметтік құқықтарын лайықты түрде қамтамасыз етуге қабілетті әлеуметтік әділдіктің институционалдық құрылымын құруға және нығайтуға көмектесу. Қазақстанда әлеуметтік көңіл бөлуді және қолдауды қажет ететін халық топтары алуан түрлі әрі олардың саны да көп, олардың ішінде зейнеткерлер (халықтың 10 пайызы), мүмкіндіктері шектеулі адамдар (3 пайыз), әлеуметтік жәрдемақы алып жүрген адамдар (4 пайыз), мектеп оқушылары мен студенттер (сәйкесінше 16 пайыздан астам және 4 пайыз). Осы халық топтарының құқықтарын формалды түрде емес, лайықты деңгейде қамтамасыз ету үшін жеткілікті көлемде қаржыланыру қажет. Қазақстанда мемлекеттік бюджеттің әлеуметтік шығыстар блогының жыл сайын абсолютті және салыстармалы шамада ұлғайып, оның басым бөлігін құрап отырғаны ешкімді таң қалдырмаса керек. Осы орайда ұсынылатын әлеуметтік қызметтердің көлемі мен сапасы туралы заңды сұрақ туындайды. Осы жинақ әлеуметтік әділдік және Қазақстан азаматтарының білім, медициналық қызмет алу және әлеуметтік қолдауға ие болу құқықтары жөніндегі мәселелер бойынша диалог бастаудың амалы болып табылады. Ол жастарда әлеуметтік әділдік мәселелеріне қызығушылық туғызу және белсенді жастардың Қазақстанның үкіметтік емес ұйымдарымен (ҮЕҰ) ынтымақтастығын жүзеге асыру міндетін алға қойған СҚҚның пилоттық жобасының нәтижесінде дүниеге келіп отыр. Осындай ынтымақтастық екі бағыт бойынша жүзеге асырылған: біріншіден, қоғамдық ұйымдармен бірлесе отырып зерттеу жүргізілді және әлеуметтік қызмет көрсету стандартта- рын әзірлеу бойынша ұсыныстар дайындалды; екіншіден, конкурста жеңіп шыққан жоғары оқу орындарының түлектеріне әлеуметтік әділдік мәселелері бойынша ҮЕҰда жартыжылдық прак- тикадан өтуге мүмкіндік берілді. Осы жинақты жасаудың негізіне алынған талдамалы зерттеуді «Қазақстан жастары конгресінің» және «Болашақ» Халықаралық Президенттік стипендияның стипендианттары қауымдастығының қолдауынсыз жүргізу қиын болар еді. Оны үкіметтік емес ұйымдардың және зерттеушілердің белсенді атсалысуынсыз жүзеге асыру мүмкін болмас еді. Әбдірахманов Санжар, Асанбаев Мұхит, Гилева Наталья, Изимбергенова Гүлмира, Қырықбаева Әсел, Пірмағамбетов Ескендір мен Тінәлиев Ұлықбек есімді жас зерттеушілерге ерекше алғыс айтқымыз келеді. 5 «Ә Л ЕУ М ЕТ ТІ К Ж Ә Н Е Э КО Н О М И К А Л Ы Қ Ә Д ІЛ Д ІК » ТА Қ Ы РЫ б Ы Н Д АҒ Ы Е С Еп х АТ ТА Р Ж И Н АҒ Ы Н А К ІР ІС п Е С ө З Қорыта келе атап өтетіні, әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайында әлеуметтік әділдік тұжырымдамасына қатер туып тұр. Дағдарыс бұл құқықтарды іске асыру аясында азаматтық қоғамның мемлекетпен қалай жұмыс жүргізетінін қайта түйсіну қажеттігін көрсетті. Дәл қазір, бұрынсоңды болып көрмегендей, әлеуметтік қызметтерді ұсыну үшін ресурстарды қайта бөлудегі мемлекет пен қоғамның рөліне жаңаша қарау және Қазақстанда әлеуметтік әділдік тұжырымдамасын іске асыру туралы диалог бастау қажет.
6 Ж АС ТА Р Ж Ә Н Е Қ О ҒА М : « Ә Л ЕУ М ЕТ ТІ К Ж Ә Н Е Э КО Н О М И К А Л Ы Қ Ә Д ІЛ Д ІК » «Тұрғылықты халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтарына мемлекет ұсынатын жәрдемақылар мен көмектері туралы әрекетті модельдерін ақпараттандыру» ИЗИМбЕРГЕНОВА Гүлмира Зерттеу құралы Зерттеу құралы болып тұрғындардың әлеуметтік тұрмысы төмен топтарының тұтынуы мен қажеттігі туралы оларға мемлекет тарапынан ұсынылған кепілдендірілген жәрдемақылары мен көмектері туралы ақпараттарға зәрулігі болды. Зерттеудің өзектілігі Тұрғындардың әлеуметтік тұрмысы төмен топтарының көпшілігі мемлекетпен кепілдендірілген әлеуметтік жәрдемақы туралы ақпараттарды жете білмейді тіпті мүлдем естімегендері де бар. Мақсатты топтар арасында заң мәдениетінің болмауы онсыз да тұрмысы ауыр от басыларының жағдайларын шиеленістіре түседі, содан барып осын- дай отбасындағы балардың дамуы мен тәрбиесіне тікелей кері әсерін тигізеді. Қазіргі уақытта әлеуметтік жобаға сәйкес осындай отбасылармен жұмыс жүргізіліп және от- басыларды нығайту жолында оларға белгіленген жүйелер бойынша материалдық, білім беру, медициналық және әлеуметтік-психологиялық қызмет көрсетілуде, дегенмен де бөлінетін бюджеттік лимиттер бойынша туындайтын заңды сұрақтар ескерусіз қалады. Осы жобаның мақсаты тұрмысы нашар от басыларын (көп балалы, тұрмысы төмен, толық емес; сонымен қатар от басы мүшелерінің жазылмайтын ауру немесе мүгедектігі бол- са) әлеуметтік жәрдемақыларды мемлекеттік деңгейде, мақсатты бенефициарлар топ- тары арасында анкета жүргізу, тұрмысы төмен от басыларды қатыстыра отырып және де тұрғындарды жұмыспен қамту орталықтарының және әлеуметтік бағдарламалар және басқа да мемлекеттік құрылымдарға сәйкес басқармалардың өкілдерінен фокус-топтар құру, жағдайға байланысты бақылауда ұстай отырып осындай от басылар арасында оқыту семинарларын өткізу. Бүгінгі күннің өзекті мәселесі әсіресе тағдарыс кезеңінде көптеген адамдар, соның ішінде бірінші орында кедей тұратын от басылар жоқшылықтың әсерін қатты сезінуде. Кадрлардың қысқартылуы, толық емес жұмыс күні, азық-түлік тағамдарына қаржының жетіспеушілігі, коомуналдық қызметтерге, дәрі-дәрмекке, демалыс туралы айтпағанның өзінде, – осы тізбеде толық көрсетілмеген факторлар, осындай отбасылардағы балалардың тәрбиесі мен олардың толық дамуы мен денсаулықтарына айтарлықтай нұқсан келтіруде. Мемлекеттің қоғамды тұрақты дамуын қамтамасыз ету шаралары – мемлекет тарапынан берілетін әлеуметтік жәрдемақылар мен көрсетілетін қызметтері демеушілігі бірден-бір қажетті және дұрыс шара. Дегенмен де осы жүргізіліп жатқан саясат кедей отбасыларының қажеттіліктері мен талаптарына толықтай жауап бере ал- майды.Осы зерттеулердің нәтижесінде осы санаттағы тұрғындарға әрекетті модельдерді талдап беруі, мемлекет тарапынан берілетін көмек зәру адамдарға жетуіне бастау болды.
7 «Т ҰР ҒЫ Л Ы Қ ТЫ х А Л Ы Қ ТЫ ң Ә Л ЕУ М ЕТ ТІ К Қ О Р ҒА Л М АҒ АН Т О п ТА РЫ Н А М ЕМ Л ЕК ЕТ Ұ С Ы Н АТ Ы Н Ж Ә РД ЕМ АҚЫ Л АР М ЕН Кө М ЕК ТЕ РІ Т УР А Л Ы Ә РЕ К ЕТ ТІ М О Д ЕЛ ь Д ЕР ІН А Қ п АР АТ ТА Н Д Ы РУ » Мақсатты топ Осы зерттеулердің қорытындысы әлеуметтік-экономикалық талдау жұмыстарымен айна- лысатын мемлекеттік құрылымдардың өкілдерін, әсіресе жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармалары қызметкерлерін, МЖАТО; үкіметтік емес әлеуметтік ұйымдар мен халықаралық ұйымдардың сарапшыларына белгілі бір қызығушылықты ұсынады.
Нарықтық дағдарыстың әсерінен қоғамда туындаған әлеуметтік проблемалар әсіресе әлеуметтік жағдайлары нашар тұрғындар тобының арасында тепе-теңдіктің бұзылуын тіпті ушықтырып жіберді: өмір сүру деңгейінің төмендеуі, жұмыссыздық, тұрғындардың ел ішінде бір орыннан бір орыннға қоныс аударуға мәжбүрлігі, қылмыстекті жағдайлардың орын алуы, отбасы және неке институтының тарауы. Бүкіләлемдік дағдарыстың басталуымен бірге онсыз да әлеуметтік қорғалмаған тұрғындардың өмір сүру деңгейлерін одан ары тұтыну бағасының көтерілуі және кірістің төмендеуіне байланысты тіпті құлдырап кетті. Жұмыссыздықтың өсуі қылмыстық даму үдерісіне әкеліп соқты. Күрделі әлеуметтік-экономикалық жағдай неке және отбасы институтына да кері әсерін тигізуде. Өткен жылдармен салыстырғанда некеге отыру азай- ып, неке бұзылу жағдайлары өсіп барады. Тұрғылықты халықтың әлеуметтік қорғалмағал топтары азаматтық некеде тұруды қалайды, осыдан барып неке және отбасы институтынан тыс туылған балалардың жедел өсу қарқыны артады, әрине мұндай жағдай балалардың қалыпты дамуына және тәрбие алуына кері әсер етеді. Осындай жағдайларда мемлекетпен уақылы экономикалық және әлеуметтік бағдарламалар жасалады. Бірінші орынға өмірдің ауыр жағдайларына төтеп беруге шамалары жетпеген, өздерін де және балаларын да дұрыс және жұғымды тамақтандыра алмайтын, балалардың дамуы мен тәрбиесіне қарай алмайтын, тұрмысы өте төмен тұрғындарды қорғау және демеу мақсаты ұсынылады. Дегенмен де осындай көмекке зәру тұрғындардың заң мәдениетінен мақұрым болуы себепті мемлекетпен кепілдендірілген ақшалай төлемдерді рәсімдеуге күштері жете бермейді. Осы зерттеулердің нәтижесінде тұрғылықты халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтарына берілетін жәрдемақылар мен қызметтер туралы негізгі ақпараттар тізбесін белгіледі. Ары қарай жергілікті деңгейде зерттеулердің қорытындысын апробациялау қарастырылады.
Соңғы кездері мемлекет тұрғындардың әлеуметтік қорғалмаған топтарына айтарлықтай қолдау көрсетуде. Әлеуметтік қолдау және қызмет көрсетудің қосымша түрлері пайда болды. Әлеуметтік қолдау мен көмек көрсетудің әр түрлі көрістерін ұсынатын құрылымдардың саны артты. Осыған қарап, даму үрдісінің дұрыс бағытта екеніне көз жеткізуге болады. Дегенмен зерттеу көрсеткендей бенефициарлар – әлеуметтік жәрдемақы мен қызметті потенциалды алушылар, рәсімдеу және тиісті төлемдер есебін рәсімдеу тәртібінен, сонымен бірге көмекті алу механизмінен толық дәрежеде мемлекеттік демеушіліктің негізгі түрлерінен бейхабар. Мемлекеттік қолдауға зәру жандарға хабарламалардың жетпей жатуының негізгі себебі: ұсынылатын жәрдем ақша туралы толық ақпараттың болмауы, аз қамтылған отбасылардың қажеттіліктері мен мұқтаждықтарына жеткілікті 8 Ж АС ТА Р Ж Ә Н Е Қ О ҒА М : « Ә Л ЕУ М ЕТ ТІ К Ж Ә Н Е Э КО Н О М И К А Л Ы Қ Ә Д ІЛ Д ІК » түрде назар аудармалуы, қарапайым заң мәдениетінің жоқ болуы. Осы зерттеудің нәтижесінде тұрғылықты халықтың қорғалмаған өкілдеріне оларға мемлекет тарапынан ұсынылатын әлеуметтік жәрдемақылар туралы оқыту семинарларында хабардар етілді. Сонымен, осы зерттеудің қорытындысы бойынша наурыз – қыркүйек айлары аралығында үш қала бойынша азқамтылған, кедей отбасылардың 60 адамы тиісті ақпараттарды алды және әлеуметтік жәрдемақыны рәсімдеді: солардың ішінде 35 % бала тууына байланысты жәрдем ақы; 30 % – 1жасқа дейінгі бала күтіміне жәрдемақы; 10 % – 18 жасқа дейінгі балаларға берілетін жәрдемақы; 7 % тұрғын үй көмегін; 7 % мүгедектіктерін рәсімдеді; 11 % – жұмыссыздық бойынша жәрдемақы алды.
Әлеуметтік осал отбасыларға ақпараттардың жетімсіздігі (сонымен қатар, толық емес,
➣
барлар және т.б.); Ақпараттарды білудің оңай жолдарының мүмкіндігінің болмауы;
➣
➣ сауатсыздық; ➣ өмір сүрудің ауыр жағдайлары/жазылмайтын аурулар/мүгедектік. ➣
Осы туындаған проблемалар талапқа сай деңгейде шешілмесе, онда, балалар арасында кенет- тен әлеуметтік жетім балалардың көбейіп кетуі мүмкін, кедей отбасылары балаларын жоқшылық жағдайында тәрбиелей алмайды да интернаттық мекемелерге беруге мәжбүр болады. От басын- да өмір сүрудің ауыр жағдайларын көрген балалардың көшеде қалып қалулары мүмкін, соның салдарынан қатыгездік мінезді қалыптастырып, қылмыстық жолға түсіп кетулері де ғажап емес. Статистика бойынша, балалар қылмысын жасаушылар өзінің биологиялық отбасында қажетті қамқорлық пен дамуды көрмеген балалардан шығады. Потенциалды отбасын нығайту және әлеуметтік жетімдіктіктің алдын алу, әлеуметтік осал топтардың өмір сүрудің күрделі жағдайынан шығуына көмектесуге тікелей мүдделі мемлекеттік құрылымдардың роліне байланысты.
Қажет:
мемлекетпен кепілдендірілген әлеуметтік жәрдемақылар және қызметтер туралы
➣ ақпараттық кампания жұмыстарын ауқымды түрде мақсатты жүргізуді қамтамасыз ету; қоғамдық ұйымдардың назарын жағдайлары төмен отбасыларына көңіл бөлуге аудару,
➣
9 «Т ҰР ҒЫ Л Ы Қ ТЫ х А Л Ы Қ ТЫ ң Ә Л ЕУ М ЕТ ТІ К Қ О Р ҒА Л М АҒ АН Т О п ТА РЫ Н А М ЕМ Л ЕК ЕТ Ұ С Ы Н АТ Ы Н жүктеу/скачать 329,04 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|