Жауапты редакторлар: ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор Р. Сыздық


се, са, палійтсе, ыстанса, тсе, тса



Pdf көрінісі
бет68/248
Дата06.01.2022
өлшемі3,26 Mb.
#14345
түріБағдарламасы
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   248
Байланысты:
zhubaeva o khkh gasyr basyndagy kazak tili zhonindegi zertte

се, са, палійтсе, ыстансатсе, тса мелетсе, канстрыйтут-
се, екіспедійстсе, кібійтанса, демəністіратсе, əбелійгатсе 
тағы сол сияқтылар. 
д)  жауропа  тілінде  келетін  «ійзім»дер  сөз  айағында 
қазақша жалғау мен өзгеріп, екі түрлі мағынада жұмсалады. 
Мəселен: егер «ійзім» келетін сөз ғылымый түрге айналып, 
пəн атын көрсететін болса, ол уақытта «ійзім» бізше «шілік», 
«шылық» деген жалғаулар мен тынады. Мəселен: 
марксизм    
– 
 
маркісшілік
ленинизм    
– 
 
ленійншілік
коммунизм  – 
 
кəмүншілік
империализм –   жійəнгершілік
социализм    
– 
 
сатсыйалшылық
символизм   - 
 
 
бейнешілік
романтизм    
– 
 
сарыншылық
Егер «ійзім»дер білудің біреуге жұуықтығын көрсететін 
мағынада  келсе,  ал  уақытта  бзше  «шілдік», «шылдық» 
жалғаулар мен таныды. Мəселен: 


170
171
славизм  
 
– 
 
ысыланшылдық
исламизм  
– 
 
ісілəмшілдік
Тағы сол сияқты жеке адамдарды көрсететін жалғаулар. 
ғ) сөз бір түсті жазылыу үшін жауропада сөйленетін пре-
зиедум, программа, поркурор, президент деген сөздердің бас 
бұуыны  бізше  «пыр»мен  басталады.  Мəселен:  пірезійдүм, 
пырағырам, пырезійдент, пыркарор. Бірақ «пұр» (рич) мен 
басталмайды. 
к) жауропа сөздерінің айағында келетін «арий»лар бізше 
«ар»мен таныда; мəселен: семнар, ыстенар, пыролетар. 
қ) орыс тілінде келетін «ор» жалғауы, бізге «ыр» болыб 
тынады. Мəселен: доқтыр, кəмезійтір, əператор сыйақты. 
Жауропа  тілінен  кіріб,  біздің  тілге  əсерін  тійгізетіл  басқа 
түрлі  ұсақ  елементтер  көп.  Бірақ,  оларды  арпағырапійе  ті-
зіуші өзі ескеріуі керек. 
4. Арпағырапійе сөздігіне тұрмыста аз жұмсалатын ұмы-
тылған  сөздер  тізіліуі  керек.  Мəселен: «сейтік», «кіреуке», 
«кеспір», «дамбал», «татау», «қасаба» деген сыйақты. Одан 
басқа тұрмыста жійі жұмсалатын сөздің жеңілдері тізілмей, 
тек  жазыуға  дүдəмал  көрінетін  сөздер  тізіледі.  Мəселен: 
«мүнет», «мійнүт», «мүйнұут», «менүт», «мілійон». Бұларды 
іретке түсіргенде мына сыйақты сүгіретті көреміз. а) мектеб 
балаларына жеңіл болыу үшін ұйқас жүретін дыбыстар мен 
келетін сөздерді тізіу. Бұл ұйқас дыбыстар, дауысты, дауыс-
сыз түрі мен жүреді
1

Мəселен:  дауысты  дыбыстың  жаңылдыратын  түрлері: 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   248




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет