Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
«Алматы энергетика және байланыс университетінің» КЕАҚ
Жылуэнергетика факультеті
«Инженерлік кибернетика» кафедрасы
«Бекітемін»
ЖЭФ деканы________ М.У.Зияханов
«_______»_________________2016 г.
5В070200 – «Автоматтандыру және басқару» мамандығының
MSSSB2217 –Метрология, стандарттау, сертификаттау және сапаны
басқару
оқыту бағдарламасы
(Syllabus )
Курс 2
Семестр 4
Барлық кредиттер
3
ECTS – гі барлық кредиттер
5
Барлық сағаттар
135
Соның ішінде:
Дәрістер 22
Зертханалық сабақтар 30
Практикалық сабақтар 8
СӨЖ 75
Соның ішінде СОӨЖ 30
ЕСЖ 3
Емтихан
Алматы, 2016
2
Syllabus-ты пәннің жұмыс бағдарламасы негізінде т.ғ.к., АЭжБУ проф.
Ибраева Л.К. құрастырған.
«Инженерлік кибернетика» кафедрасының 20.06.2016 мәжілісінде
қарастырылды және бекітілді, №10 хаттама.
Кафедра меңгерушісі ________________ Федоренко И.А.
Syllabus
жылуэнергетика
факультетінің
оқу-әдістемелік
комиссиясының отырысында 22.06.2016 қарастырылды және бекітілді, №4
хаттама.
3
1. Оқытушы:
Ибраева Лида Куандыковна, профессор, т.ғ.к.
Байланысу: ж.т.2606710,
ibrayeva_lk@mail.ru
2. Аудиториялық сабақтардың жүргізілу уақыты және орны сабақ
кестесінде көрсетілген, СӨЖ консультация кестесі жылуэнергетика
факультеттің деканаты (Б227) және Инженерлік кибернетика кафедрасының
(А435) ақпарат тақталарында көрсетілген.
3. Оқу пәнінің сипаттамаcы
3.1 Пәннің мақсаты - метрология және өлшеу саласында
студенттердің білім деңгейін қалыптастыру, жас маманға келешекте
толығымен жетілуге, халықаралық, өңірлік және ұлттық деңгейде
техникалық шешімдерді өз бетінше қабылдауға, сондай-ақ өлшейтін
арналардың қосынды қателерін, курстың практикалық негіздерін және
әдістерін автоматтандыру және басқару жүйелерін жасаған кезде
пайдалануды, өлшеу құралдарын сауатты таңдауды білу.
3.2 Пән мәселесі– студенттерге әртүрлі физикалық шамаларды
өлшеудің негізгі әдістерін білу, өлшеу құралдарды және әдістерді таңдауын
жасап білу, өлшеу нәтижелердің дәлдігін бағалау және өлшеулердің
орындалуын үйрену.
3.3 Пәнді сипаттау
«Метрология, стандарттау, сертификаттау және сапаны басқару» пәні
МАУ 08 – Метрологиялық қамтамасыздандыру модулінің құрамына кіреді.
Пән «5В070200 – Автоматтандыру және басқару» мамандығының
студентеріне арналған және студенттерді келесілермен таныстыру –
өлшеулердің негізгі әдістерімен, қателіктер теориясымен, тура және жанама
өлшеулердің қателіктерін есептеу әдістерімен.
«Метрология және өлшеу» курсының соңында студентте
келесі түсініктер болуы қажет:
-
өлшеулердің түрлері және әдістері;
-
өлшеу құралдарын классификациялау және олардың метрологиялық
сипаттамалары;
-
электр шамаларды өлшеудің принциптері;
білетіні:
-
метрологияның негізгі түсініктемелерін, физикалық шамалар
жүйелері және оларды жұмыс өлшеу құралдарына көшіріп қалпына келтіру
әдістерін; қателіктер теориясының негізгі түсініктемелерін;
-
әртүрлі физикалық шамаларын өлшеудің кең таралған әдістері мен
құралдарын, олардың сипаттамаларын және әрекет принциптерін;
-
өлшеу құралдарының негізгі метрологиялық сипаттамаларын;
-
өлшеу қателіктерінің мен құралдарының классификациясын;
-
өлшеу нәтижелерін өңдеудің әдістерін;
қолынан келетіні:
4
- әртүрлі физикалық шамаларды өлшеу құралдарын және әдістерін
таңдауы;
- өлшеулерді жұрыс орындап, өлшеу қателіктерін есептеу;
- бір ретті және қат –қабат өлшеулерді өңдеу;
- аналогты-цифрлық түрлендіргіштері және микропроцессорлық
басқаруы бар аспаптар базасындағы, кәзіргі заман өлшеу жүйелерін
қолданып өлшеулер орындауын.
3.4
Қайта деректемелері: Ықтималдылық теориясы және
математикалық статистика, Информатика, Физика 1, Физика 2, Нәтижелерді
математикалық өңдеу.
3.5 Кейінгі деректемелері: Өлшеудің техникалық құралдары,
Технологиялық өлшеулер және аспаптар, Cызықты автоматты реттеу
жүйелері, Ақпаратты жинау және тарату негіздері, Ақпараттың қолданбалы
теориясы.
4. Пәннің құрылымы мен мазмұны
4.1 Теориялық дайындық
Тақырып
№
Тақырыптар
Әдебиет
1
Кіріспе. Метрология – өлшемдер бірлігін
қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесінің ғылыми
негізі - 2 сағат
Ә.1,3,4,6,9,15
2
Өлшеудің негізгі түрлері және әдістері - 2 сағат Ә.3,4,5,6,9,10
3
Өлшеулер қателіктері - 2 сағат Ә.1,5,6,9,14
4
Өлшеулер қателіктері (жалғасы) - 2 сағат Ә.1,5,9,15
5
Өлшеу нәтижелерін оңдеу - 2 сағат Ә.1,2,11,12
6
Өлшеу құралдары туралы негізгі мәліметтер
- 2 сағат
Ә.1,2,11,12
7
Өлшеу құралдарының негізгі метрологиялық
сипаттамалары - 2 сағат
Ә.1,2,6,9
8
Стандарттау негіздері - 2 сағат Ә.1,2,6,9,10
9
Халықаралық стандартизация - 2 сағат Ә.1,2,6,11
10
Сәйкестікті растау негіздері - 2 сағат Ә.1,2,6,11
11
Сапаны басқару (квалиметрия негіздері) - 2 сағат Ә.1,2,6,11,12
4.2 Практикалық дайындалу
4.2.1 Зертханалық жұмыстар тізімі
Тақырып
№
Тақырыбы
Әдебиет
1
Зертханалық жұмыс №1. Саны көп бақылаулары бар
тура өлшеулер нәтижелерін стандартты өңдеу
– 4 сағат
Ә. 1,6,7,8,13
5
2
Өрескел қателіктер болған жағдайда көпсанды
бақылаулары бар тура өлшеулер нәтижелерін өңдеу
– 4 сағат
Ә. 1,6,7,8,13
3
Температураны өлшеу каналының қосынды қателіген
имитациялық модельдеу – 4 сағат
Ә. 1,6,7,8,13
4
Өлшеу құралдарының негізгі және қосымша
қателіктерін оқу .– 4 сағат
Ә. 1,6,7,8,13
5
Техникалық термометрлерді тексеру және шкалаға
бөлу – 4 сағат
Ә. 1,6,7,8,13
6
Температураны өлшеу каналының қателіктерін
азайту әдістерін зерттеу – 4 сағат
Ә. 1,6,7,8,13
7
Бірсанды тура және жанама өлшеулер нәтижелерін
өңдеу – 2 сағат
Ә. 1,6,7,8,13
8
ТермоЭҚК нормалау түрлендіргішін бір санды өлшеулер
әдісімен тексеру және сынау – 2 сағат
Ә. 1,6,7,8,13
9
Нормалау термокедергі түрлендіргішті саны көп өлшеулер
әдісімен тексеру және сынау - 2 сағат
Ә. 1,6,7,8,13
4.2.2 Практикалық сабақтардың тақырыптары
Тақырып
№
Тақырыбы
Әдебиет
1
Қат-қабат байқаулары бар өлшеулер нәтижелерін
стандартты өңдеу – 2 сағат
Ә. 1, 5,13
Қ.5,6
2
Өлшеу нәтиже қателіктерін ықтималдылық
бағалау – 2 сағат
Ә. 1, 5,13
3
Өлшеу құралдардың қателіктерін сандық көрсету
тәсілдерін оқу – 2 сағат
Қ.5,6
4
Бір реттік түзу және жанама өлшеу нәтижелерін
стандартты өңдеу – 2 сағат
Ә. 1, 5,13
4.3 Есептеу-сызба жұмыстары
Тақырып
№
Тақырыптары
Әдебиет
1
Саны көп өлшеулердің нәтижелерін статистикалық
өңдеудің стандартты әдістемесі
Ә.1,2,3,8,13
2
Өлшеу құралдардың қателіктерін сандық көрсету
тәсілдері
Ә.1,2,3,8,13
3
Стандарттау объекттердің параметрлерін оптималдау Ә.1,2,3,8,13
4.4 Студенттердің өзіндік жұмыстарының тақырыптары
1.
Қазақстан Республикасының метрологиялық жұмыстарының
негіздері.
ҚР
мемлекеттік
метрологиялық
қызметі.
Өндірістегі
метрологиялық қызметінің функциялары және құрылымы.
6
2.
Шетел мемлекеттерінің метрологиясы, халықаралық және
регионалды метрология жөнінде ұйымдар. Батыс Европа елдеріндегі
метрология. Шығыс Европа және ТМД елдеріндегі метрология.
3. Құқықтық метрологияның халықаралық ұйымы. Шамалар және
салмақтардың халықаралық ұйымы. Құқықтық метрологияның халықаралық
ұйымы.
4. Өлшеу-ақпараттық жүйелері (ӨАЖ). ӨАЖ сәйкестілік түрлері.
Өлшеу-есептегіш (микропроцессорлық) жүйелік қолдану құралдары.
5. МЕРТРАН типті өлшеу түрлендіргіштері.
5. Аралық және қорытынды бақылаудың сұрақтары
1. ТПБАЖ құрылымдық сұлбасы және метрология орны.
2. Заңнамалық метрология.
3. Фундаменталдық және тәжірибелік метрология.
4. Физикалық шамалар бірліктерінің халықаралық жүйесі (СИ жүйесі).
5. Дәлдік класы мен негізгі және қосымша қателіктер
6. Кездейсоқ және жүйелік қателіктер. Тұрақты және айнымалы қателіктер
7. Кездейсоқ шаманың таралу заңдары
8.Таралу заңдарының негізгі сипаттамалары
9. Бірқатар бақылаудың негізгі сипаттамаларының бағалары
10. Өлшеулер әдістері. Өлшеуіш.Тікелей баға беру өлшеулер әдісі
11. Өлшеуішпен салыстыру әдісі. Нөлдік әдіс
12. Дифференциалды әдіс
13. Бірреттік тура және жанама өлшеулері
14. Жүйелік қателіктерін анықтау және жою
15. Дәл өлшеулер қателіктерін бағалау және есептеу
16. Техникалық өлшеулердің қателіктерін бағалау және есептеу
17. Бірқатар байқаулар негізіндегі өлшеулер нәтижесі қателігінің
ықтималдылық бағалары
18. Бақылау нәтижесінің қателігін (дәлдігін) бағалау
19. Техникалық өлшеулердің қателіктерін есептеу және бағалау
20. Өлшеу құралдарын және өлшеу дәлдігін арттыру әдістері
21. Өлшем, өлшеу құрылғылары, өлшеу құралы, өлшеу түрлендіргіші,
өлшеуіш қондырғылар және жүйелер
22. Бір ізге салынған ӨҚ – МҚЖ
23. Жұмысшы ӨҚ, үлгілі ӨЖ. эталон, біріншіреттік эталон
24. Өлшеу құрылғыларының статикалық сипаттамасы
25.Өлшеу аспабының қателіктері
26.Өлшеу түрлендіргіштерінің қателіктері
27.Аддитивтік қателіктер
28.Мультипликативтік қателік
29.Гистерезис қателігі
30. Құралдық, орнату, әдістемелік, субъективтік қателіктер.
31.Тұрақты ток және кернеу өлшеу схемалары
7
32.Кіші токтар және кернеулерді өлшеу
33.Үлкен токтар және кернеулерді өлшеу
34.Өлшенетін шама өлшеміне тәуелді тұрақты ток өлшеу қателігінің өзгеруі
35.Жиілікке тәуелді айнымалы ток өлшеу қателігінің өзгеруі
36.Тұрақты токтар және кернеулер өлшеу құралдары.
37. Айнымалы токтар және кернеулерді өлшеу құралдар
38.Үшфазалы тізбектерде токтарды өлшеу
39.Тұрақты және айнымалы ток электр тізбегінде құатты өлшеу
40.Электрэнергияны өлшеу
41.Тұрақты және айнымалы бірфазалы токтың құатын және энергиясын
өлшеу құралдары
42.Электр мөлшерін өлшеу құралдары
43.Уақыт және жиілік бірліктердің мемлекеттік біріншіреттік эталоны
44.Фазалық ығысу бұрыштың мемлекеттік арнайы эталоны
45.Жиілікті өлшеу
46. Уақыт интервалын өлшеу
47. Фазалық ығысуын өлшеу
48. Тұрақты және айнымалы бірфазалы токтың құатын өлшеудің жанама
әдістері
49. Лиссажу фигуралар әдісін пайдаланып жиілікті өлшеу
50. Шеңберлік көріністер әдісі
51. Электронды-сәулелік осциллографты пайдаланып уақыт интервалдарын
өлшеу
52. Фазалық ығысуын өлшеу үшін электронды-сәулелік осциллографты
пайдалану
53. Лиссажу фигуралар әдісін пайдаланып фазалық ығысуын өлшеу
54. Электр энергияны өлшеу диапазоны
55. Реактив энергиясын өлшеу
56. Тұрақты және айнымалы бірфазалы токтың құатын жанама өлшеу
57. Тұрақты ток және кернеу өлшеудің мемлекеттік біріншіреттік эталондары
58. Айнымалы токтар және кернеулерді өлшеудің ерекшелігі
59. Үшфазалы тізбектерде кернеулерді өлшеу
60. Тұрақты ток және кернеулерді өлшеу үшін тұрақты ток
компенсаторларды пайдалану
61. Автоматтандыру бойынша инженерлерді дайындаудағы пәннің рөлі.
Басқа жалпығылыми және арнайы пәндермен байланысы.
62.Өлшеулер бірлігі. «Өлшеулер бірлігін қамтамасыз ету туралы» Заңның
рөлі
63 Тұрақты ток кедергілерін тура өлшеу.
64 Тұрақты ток кедергілерін жанама өлшеу..
65. Сызықты емес кедергілерді өлшеу және кедергілерді тура өлшеу.
66.Кіші кедергілерді өлшеу. Кіші кедергілерді өлшеу құралдары.
67. Үлкен кедергілерді өлшеу. Үлкен кедергілерді өлшеу құралдары.
68.АӨЖ. Проектилеудің агрегатты-модульдік әдісі. АӨЖ функциялары.
69.АӨЖ. Біріктірілген құрылымдық сұлбасы.
8
70.АӨЖ. АӨЖ құрымдары.
71.АӨЖ. Электроэенергияны бақылау және есептеудің автоматтандырылған
жүйесі.
72.ЭБЕАЖ. Өлшеу нәтижелрінің сенімділігі және түрлері.
73.Өлшеулер нәтижелерін көрсету формалары. Өлшеулер нәтижелерін
дөңгелектеу ережелері.
6. Студенттердің баға деңгейі жөнінде ақпараттар
6.1 Білімді бағалау жүйесі
Студенттердің жетістіктері кредиттік технологиясында қолданылатын
қорытынды бағалар шәкілдері бойынша бағаланады (1 кесте).
1 кесте
Символдық жүйе
бойынша бағалау
Баллдары
Пайызбен
(%)
Дәстүрлі жүйе
бойынша
бағалар
А
4,0
95- 100
Өте жақсы
А-
3,67
90-94
Өте жақсы
В+
3,33
85-89
Жақсы
В
3,0
80-84
Жақсы
В-
2,67
75-79
Жақсы
С+
2,33
70-74
Қанағат
С
2,0
65-69
Қанағат
С-
1,67
60-64
Қанағат
D+
1,33
55-59
Қанағат
D-
1,0
50-54
Қанағат
F
0
0-49
Қанағатсыз
Рұқсат
рейтингісінің бағасы семестр бойынша жинақталады.
Жұмыстарың әр түрі 100-баллдық шкаласымен бағаланады және 2 кестеге
сәйкес коэффициенттік деңгей рұқсаты ағымдағы бақылау орташа бағасына
қосылады.
2 кесте. Әр жұмыс түрінің маңыздылығы
Параметр
Салмақ коэффициенті
Дәрістер сабақтарына қатысу
0,20
Практикалық сабақтарға қатысу
0,20
Зертханалық жұмыстарды орындау
0,30
Есептеу-сызба жұмыстары
0,3 (0,1*3)
Ағымдағы бақылаудың орташа бағасы (O
р
)
1,0
Аралық бақылау (АБ) академиялық күнтізбеге сәйкес семестрде екі рет
өткізіледі. Әр АБ (Б
1
және Б
2
) 100-баллдық шкаласымен бағаланады,
ақпараттық жүйемен АБ бағасының орташа мәні есептеледі
Б
ор
= (Б
1
+Б
2
)/2
9
және 0,2 салмақ коэффициентімен қабылдау бақылауына қосылады
Семестрдің 7 және 14 апталарында рубеждік бақылау өткізіледі
(бірінші рубеждік бақылаудың бағасы – Р1, екіншінің – Р2).
Семестр аяғында емтиханға рұқсат ету рейтингі келесі формуламен
есептеледі:
БР=0,2Б
ор
+0,8О
р
.
Пән бойынша қорытынды баға шұығарылады
Қ = 0,6*БР+0,4*E,
мұндағы Е – емтихандық бағасының сандық баламасы.
6.2 Бағалардың қойылу саясаты
Жұмыстарды жоғарғы сапамен уақытысында орындау шартында
максималды бағалар қойылады. Дәрістерге қатысу және тесттілік бағалау
дұрыс жауаптар санымен және қатыспаған дәрістер санымен анықталады.
6.3 Білім алушылардың оқу орындарының баға аударымдары
ECTS (Кредиттерді жинау және көшірудің еуропалық жүйесі)
бағаларын ҚР оқытушыларының оқу жетістіктерінің баллды-рейтингті
символдық жүйесіне (және кері қарай) көшіру 3 және 4 кестелерге сәйкес
орындалады.
3 кесте - ҚР оқитындардың оқу жетістіктерінің бағалаудың баллдық-
рейтингтік әріптік жүйесі ECTS бойынша бағаларды ауыстыру
ECTS
бойынша
бағалар
Символдық
жүйесінің
бағасы
Баллдардың
сандық
эквиваленті
Пайыздық
түрде
Дәстүрлі жүйе
бойынша баға
А
А
4,0
100
Өте жақсы
В
В+
3,33
85
Жақсы
С
В
3,0
80
D
С
2,0
65
Қанағат
E
D
1,0
50
FX, F
F
0
0
Қанағатсыз
4 кесте - ҚР оқытушыларының оқу жетістіктерінің балды-рейтингті
символдық жүйесінен ECTS бағаларына көшіру
Символдық
жүйесінің
бағасы
Баллдардың
сандық
эквиваленті
Пайыздық
түрде
Дәстүрлі жүйе
бойынша баға
ECTS
бойынша
баға
А
4,0
95-100
Өте жақсы
А
А-
3,67
90-94
В+
3,33
85-89
Жақсы
В
В
3,0
80-84
Жақсы
С
В-
2,67
75-79
10
С+
2,33
70-74
Қанағат
С
2,0
65-69
Қанағат
D
С-
1,67
60-64
D+
1,33
55-59
D
1,0
50-54
Қанағат
E
F
0
0-49
Қанағатсыз
FX, F
7 Курс саясаты:
- сабаққа кешікпеу және сабақты жібермеу;
- мұғалімнің ұсынған дәрісін мұқият тыңдау;
- сабаққа белсенді түрде қатысу;
- белгілі себептермен жіберілген зертханалық сабақтарды өтеу
(деканаттан
жеке рұқсат қағазы болған жағдайда);
- курстық жұмысты қорғауға семестр аяқталуынан бір апта бұрын
өткізу;
- кітапханада және үйде өзбетімен оқу.
8 Академиялық этика нормалары:
- тәртіптілік;
- ұқыптылық;
- адалдық;
- жауапкершілік;
- дәрісте ұялы телефондарды өшіріп жұмыс істеу.
Түсініспеушілік тудыратын жағдайлар оқу топтарында оқытушымен,
эдвайзермен ашық талқылануы керек, ал түсіністікке қол жеткізілмесе бұл
мәселе
деканат қызметкерлеріне жеткізілуі керек.
9 Әдебиеттер тізімі:
Негізгі
1.
Хан С.Г., Ибраева Л.К. Метрология, стандарттау, сертификаттау
және сапаны басқару. 5В070200 - Автоматтандыру және басқару
мамандығының студенттеріне дәрістер жинағы.- Алматы: АЭжБУ, 2016.
2.
Анциферов С.С. Общая теория измерений. - М., 2007.
3.
Аскаров Е.С. Стандартизация, метрология и сертификация.-
Алматы., 2005.
4.
Герасимова Е.Б. Метрология, стандартизация и сертификация. – М.,
2008.
5 Айтжанов Н.М., Джумагалиев Б.С., Хан С.Г. Метрология, өлшеу
және техникалық реттеу: Оқу құралы. – Алматы, АЭжБУ, 2010.
6. Хан С.Г. Метрология, измерения и техническое регулирование.
Учебное пособие –Алматы: АИЭС, 2009.
11
7. Хан С.Г., Ибраева Л.К. Метрология, стандарттау, сертификаттау
және сапаны басқару. 5В070200 - Автоматтандыру және басқару
мамандығының студенттеріне зертханалық жұмыстарға әдістемелік
нұсқаулықтар.- Алматы: АЭжБУ, 2016.
8. Хан С.Г., Ибраева Л.К. Метрология, стандарттау, сертификаттау
және сапаны басқару. 5В070200 – Автоматтандыру және басқару
мамандығының студенттеріне есептеу-сызба жұмыстарын орындауға
әдістемелік нұсқаулықтар – Алматы: АЭжБУ, 2016
Қосымша
9. Айтжанов Н.С., Хан С.Г. Метрология және өлшеу. Оқу құралы.
– Алматы: АИЭС, 2009.
10. Тартаковский Д.Ф., Ястребов А.С. Метрология, стандартизация и
технические средства измерений. – М.: Высшая школа, 2001.
11. Крылова Г.Д. Основы стандартизации, сертификации, метрологии:
Учебник для вузов. – 2-ое изд., перераб. и доп. – М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2001.
12. Аубакиров Г.О. Практикум по метрологии, стандартизации и
управлению качеством: Учебное пособие для вузов. – Алма-Ата, 1992.
13. Преображенский В.П. Теплотехнические измерения и приборы:
учебник для вузов по специальности «Автоматизация теплоэнергетических
процессов». – М.: Энергия, 1978.
14. Новицкий П.В., Заграф И.А. Оценка погрешностей результатов
измерений. – Л.: Энергоатомиздат, 1991.
15. «Өлшеулердің бірлігін қамтамасыздандыру» ҚР Заңы, Астана,2000.
16. Батоврин В.К. Lab View: практикум по основам измерительных
технологий. – ДМК пресс М. 2005г.
Достарыңызбен бөлісу: |