ЙәКҮНЛӘш аттестациягә ТӘйярлинишқа беғишланған оқуш-методикилиқ Қурали астана, 2018 Киришмә

Қазақстан Жумһурийити Билим вә пән министрлигиниң 2016 –жилниң 16-ноябрьда чиққан №660-буйруғиға бенаән 2016-2017-оқуш жилида умумий оттура билим беридиған мәктәпләрниң 11-синип оқуғучилирини йәкүнлүк аттестацияләшкә өзгиришләр киргүзүлди. 11-синип оқуғучилири үчүн уйғур тили вә әдәбияти пәнлиридин эссе йезиш жүкләнди. Эссе йезиш муәллимләр билән оқуғучилар үчүн йеңи формат болғанлиқтин, Миллий тест мәркизи тәрипидин қошумчә методикилиқ қолланма тәйярланди. Методикилиқ қолланмида эссе термини, түрлири, түзүлүши, йезилиши, алаһидилиги, тәләплири вә униң иншадин айримчилиғи һәққидә чүшиник берилиду. Шундақла, эссе мавзулири, уни баһалаш критерийлири вә эссе йезиш үлгиси тәвсийә қилиниду. Методикилиқ қолланма умумий билим беридиған мәктәп муәллимлиригә, оқуғучилириға беғишланған.

Эссе йезиш оқуғучиларға ойини ениқ вә саватлиқ шәкилләшкә, әхбаратни өзләштүрүшкә, асасий чүшәнчиләрни пайдилинишқа, бағлинишниң сәвәп-нәтижилирини ениқлашқа, өз тәжрибисини керәклик мисаллар билән тәсвирләшкә, өзиниң хуласисини чиқиришқа мүмкинчилик бериду.

1. 
   Киришмә – берилгән мавзуни асаслаш, у мәнтиқий вә стилистикилиқ бағлинишқан компонентлардин туриду. Бу басқучта өзи тәтқиқ қиливатқан мавзуға соални дурус қоюши керәк. «Киришмә қисмида берилгән мавзуға ениқлима бериш керәкму?», «Мән таллиған мавзу немә үчүн муһим?», «Мән қандақ чүшәнчиләрни пайдилинишим мүкин?», «Мән мавзуни кичик мавзучиларға бөләләймәнму?» в.б. соалларға жавап издигән дурус.
   
2. 
   Асасий бөлүм. Мавзуниң нәзәрийәвий асаси билән соалниң мәзмунини йезиш. Бу йәрдә эссениң асасий мәзмуни йезилиду, шуниң үчүн асасий бөлүмни кичик мавзучиларға бөлүшкә болиду. Мавзучиларни аргументлиқ түрдә йәкүнләш асасий соалға жавап беришкә ярдәмлишиду. Берилгән мавзудики аргументлар билән тәһлилләр, позицияләрни көрситиш арқилиқ асасий бөлүмни толуқ йезишқа мүмкинчилик яритиду. (тезислар «яқлаймән» яки «мән қарши» дегән аргументлар билән асаслиниши һажәт. Аргументлар-бу дәлилләр, жәмийәтлик һадисиләр, вақиәләр, тирикчиликтики тәжрибиләр, илмий дәлилләр, алимларниң пикирлиригә тайинишлар (тор бетини көрситишкә болиду) в.б. Һәр бир тезисқа кам дегәндә икки аргумент кәлтүрүш керәк).
   
3. 
   Хуласә – умумий вә аргументлиқ, қоллиниш даириси көрситилгән в.б. түрдә болуши мүмкин.Эссениң хуласисидә асасий қисимда ейтилған соалниң мәнасини йәкүнләйду вә мәзмуниниң муһимлиғини ачиду. Хуласидә қоллинилидиған усуллар: тәкрарлаш, иллюстрация, цитата, тәсирлик йәкүнләш ибарилири.