Жергілікті өлкенің (қаланың, ауданның) табиғаты. Табиғатты қорғау
жүктеу/скачать 127,49 Kb.
|
Баяндама Дәрия (1)
| Тақырыбы: Бақылау және эксперимент.
1.Бақылаудың маңызы және ұйымдастырылуы. Бақылау — мақсатқа бағытталған қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін танымдық күрделі процесс. Анализаторлардың бірлесе іс-әрекет жасауы, тәрбиешінің сөздері негізінде балаларда нақтылы білімдер пайда болады, ойлауы, тілі жетіледі, табиғатқа деген материалистік көзқарасқа, ынта-ықыласқа, сүйіспеншілікке, әдемілікті сезінуге тәрбиеленеді. Бақылау кезінде ойлауды белсендірек ететін методикалық бағалы әдіс — теңеу болып табылады, ол — айырмашылығына немесе ұқсастығына қарай заттар мен құбылыстардың ерекшелік сипаттарын салыстыру. Табиғаттағы заттарды салыстырған кезде балалар айырмашылық белгілерді оңай табады. Айырмашылығына қарай салыстыру топтардың барлығында өткізіледі. Ұқсастығына қарай салыстыру әдетте балаларды қиналтады, өйткені олар ұқсас заттардың айтарлықтай қасиеттерін өз беттерінше ажырата алмайды. Бұл әдіс ересек және мектепке даярлық топтарындағы бақылаулар кезінде колданылуы мүмкін. Бұл топтардың балалары объектілерді салыстыра отырып, тәрбиешінің көмегімен ұқсас заттар мен құбылыстардың айтарлықтай қасиеттерін ажыратады, оларды топтастыратын және қарапайым ұйымдарды тудыратын материал алады. Бақылауларды сабақтарда, экскурсияларда, күнделікті серуендерде, жер учаскесіндегі жұмыстар кезінде, табиғат мүйісінде өткізуге болады 2.Сабақтардағы бақылаулар. Табиғи объектілермен сабақтар өткізген балаларды өсімдіктер мен жануарлардың бөліктерін жақсылап көріп, дұрыс атауға үйретеді. Кейбір сабақтарда балалар жануарлардың қалай қоректенетінін, калай қозғалатынын бақылайды. Тәрбиеші балаларды жануарлардың коректенуі, қозғалуы — олардың дене мүшелерінің құрылысымен байланысты деген қорытындыға келтіреді, мысалы: «Кролик, көк шегіртке, бақа секіреді, себебі олардың артқы аяқтары алдыңғы аяқтарынан ұзынырақ», «Құстарда (көбелектерде, инеліктерде) қанат бар, олар сол арқылы ұшады», «Мысық білдірмей жүреді, өйткені оның табандары мамықтай жұмсақ, жүрген кезде тырнақтарын соның ішіне тартып алады».Бөбектік жас топтарындағы екі жасқа қараған балалар сабақтарда мысықтың баласын, күшікті, тауық балапанын, тордағы құстың балапанын, шылапшындағы суда жүзіп жүрген балықты, жазда — б а қ а н ы, қоңызды бақылай алады. Сәбилер топтарындағы сабақтарда бақылаулар ұзақ болмауы тиіс. Зерттеп отырған объектіні балаларға жақындату, олардың ба-кылауларын әрекеттерімен және қуанышты көңіл күйлерімен байланыстыру өте маңызды. Тәрбиешінің сабақтардағы негізгі әдісі — заттарды балаларға жақындататын түсініктерді көрсету («Балық Анарға карай жүзді, ал енді Алиға» және т. б.) Бұл, кішкене балалардың бақылауларға деген ынта-ықыласын арттырады. Сондай-ақ балыктарды аквариумнан шылапшынға, ал содан кейін, қайтадан аквариумға жіберудің де маңызы бар. Ойындық әдіс — балықтың қимылдарына қолдарьшен еліктеу — балаларды оны тағы да бақылап көруге мәжбур етеді. Қабылданған қимылдардын, елесі оны санада бекітуге мүмкіндік береді. Осындай әдістерді пайдалана отырып, сабақтарда балалармен қ ұ с т ы, бақ а н ы бақылауға болады. Табиғат мүйісіндегі жануарларды көрсете отырып, тәрбиеші балалар назарын соған аударады. Әдетте, балықпен танысқан сабақтан кейін, балалардың аздаған тобы аквариумға келеді, оның тұрғындарын бақылайды және осы кезге дейін байқамаған нәрселерін байқап алады. Естияр топта аквариумдағы балықтарды бақылаған кезде, балықтрдың қозғалу, қоректену ерекшеліктерін, сыртқы түрінің ерекше сипаттарымен байланыстыра отырып ажыратады, мысалы: «Балық құйрығын қозғалтып, жүзгіш қанаттарымен жүзеді»; «Ол жемдерді көреді, оны ауызымен ұстайды». Ересек топтарда аквариумдағы балықтарды бақылаған кезде, олардың дене пішіні мен қозғалу шапшаңдығы салыстырылады, мысалы: «Қозғалу шапшаңдығы үшін қызмет атқаратын семсері бар, семсер балықты табан немесе карппен салыстырыңдар. Олардың ішінен қайсысы шапшаңырақ қозғалатынын айтыңдар. Неліктен?» Балыктың бұрылған кездегі құйрығы мен жүзгіш қанаттарының қозға-лыстарын бақылау керек. Естияр, ересек және мектепке даярлық топтарындағы бақылауға да тәрбиеші бағыт береді. Балаларға жануарлар денесінін, жеке бөліктерінің ерекшеліктерін атауды, олардың түсін анықтауды, олардың қалай қозғалатынын, қалай қоректенетінін бақылап көруді ұсынады. Бұл топтарда зерттеп жүргендерін белгілі нәрселермен салыстыру да қолданылады. Балалардың ойлауын белсенді ету үшін, оларды қорытынды жасауға, құбылыстың байланыстары мен себептерін анықтауға мынадай сұрактар көмектеседі: сен қалай білдің? Сен неліктен олай ойлайсың? Өздерінің бақылаулары мен қорытындыларын балалардың сөзбен дұрыс жеткізуін қадағалап отырудың өте маңызы бар. Бұл сабақта тәрбиеші, әр түрлі анализаторларды (есіту, көру, түйсік) қатыстыра отырып, балалар зейінін белсенді етеді. Ол жануарға қарап алуды (жүнінің түсіне, көзіне, аяғына, саусақтарына), теңіз шошқасының қызылшаны қалай кеміретінін тыңдауды, оны сипауды ұсынады. Тәрбиеші сұрақтар береді, балалардың білгісі келгендерінің бәрін түсіңдіреді, жануарларды бақылауға ынталандырады. Бақылау барысында әр түрлі анализаторлар пайдаланылады. Балалар қоянның сыртқы ерекшеліктерін, оның қылықтарын, қозғалысын көру арқылы қабылдайды; жануарды ұстай отырып, оның жүнінің сапасын анықтайды. Сабақта тәрбиешінің зейінін салыстыруға бағытталған сұрақт а р ы сияқты әдіс пайдаланылған (алдыңғы және арткы аяқтарының ұзындық айырмасы). «Қоян неге секіреді, неге ол жүрмейді?»— деп сұрақ қойып, тәрбиеші балаларды «Қояы» секіреді, өйткені оның артқы аяқтары алдыңғыларынан ұзын» деген қорытындыға келтіреді. Сабақтар балалардың табиғат бұрышындағыларды бұдан былай өз бетімен бақылауларымен байланыстырылады: олар кроликтің нені қызығып жейтінін анықтайды; Жануарлар мен өсімдіктердің ортаға бейімдедуін түсіндіргенде: «Жаулары байқап калмауы үшін, балык, судың түсіндей түске боялған», «Қоян көрінгісі келмегендіктен сұр болған», «Құстарда ұшу үшін канаттар бар» деген сияқты сөйлемдерді қолдануға болмайды, кең таралған осындай қателерді тәрбиешілердің ескеріп отырғаны жөн. Мұндай түсінік биологияның организм мен ортаның бірлігі жө-ніндегі негізгі заңын ғылыми түсінуге қайшы келеді. Сөйлемдер шамамен мынадай болып құрылуға тиіс: «Қоянның секіретін себебі, оның артқы аяқтары алдыңғы аяқтарынан ұзынырақ»; «Қоянның жазда сұр болатын себебі, мұндай бояу оны шөптің арасына жасырады да, ол көрінбейді. Бұл —оны жауларынан сақтап қалады»; «Құстарда қанат бар, сондықтан олар ұша алады». 3.Экскурсиялардағы бақылау. Экскурсияларда балалар тәрбиешінің басқаруымен өсімдіктердің ерекшелігін, жануарлардың сыртқы түрі мен қылықтарын, табиғаттағы маусымдық өзгерістерді бақылап, олардың арасындағы кейбір байланыстарды анықтай алады. Осының бәрі мектеп жасына дейінгі балалардың нақтылы білімін кеңейтеді, «білуге құмарлығының артуына ықпал етеді, дүниені ғылыми тұрғыдан түсінуіне негіз болады. Экскурсияда зерттелетін заттар мен құбылыстардың саны көп болмауға тиіс (сәбилер тобы үшін—1—2, естиярлар үшін — 2—3, ересектер үшін — 3—4). Экскурсияда балаларды бақылауға ұйымдастыру әрқашанда оңай емес. Олардың тек кейбіреулері ғана тәрбиешіні тыңдап, қалғандары жан-жаққа қарап тұрады. Кішкене балалардың (2—4 жастағы) зейінін, жоғарыда көрсетіп өткеніміздей, оларға заттарды жақындату және олардың қабылдауын қуанышты сәттермен біріктіру арқылы аударуға болады. Сөйтіп, мысалы, тәрбиеші балаға қарап: «Тыңда, сен үшін құс қалай әндетіп тұр», дей алады. «Мен үшін ән салып тұр ма?»—деп, сол сәтте басқа балалар да сұрайды. «Жақсылап тыңдаңдар,— дейді тәрбиеші,— егер естісеңдер, демек, сендер үшін де ән салып тұр». Балалар құлақ қойып тыңдайды да, қуанышпен былай деп хабарлайды: «Мен үшін де ән салып тұр» (Тәрбиеші Е. П. Хромовских тәжірибесінен, Ленинград). «Бақаның қалай қарғып, шымшық торғайдың қалай секіретінін көрсетіңдерші»— деген секілді ойындық әдістерді де қолдануға болады. Бала қозғалысты көз алдына елестету үшін жануарларды бақылап қарауға тиіс. Экскурсия мен серуенде бастаған бақылаул а р д ы ж е р у ч а с к е с і н д е ж а л ғ а с т ы р у ғ а б о л а д ы. Мысалы, Свердлов облысындағы балалар бақшасының бірінде орман мен жайылымнан алып келген жабайы өсімдіктерден мүйіс жасалған. Балалар бұл өсімдіктерді күтті және оларға өте жақсы жағдайлар жасады. Экскурсияларда орманда қалған өсімдіктерді учаскеге алып келген өсімдіктермен үнемі салыстырып отырады. Өз бақылауларын жинақтай келіп, балалар өздері күткен өсімдіктерінің тезірек өсетініне, әдемі де ірі болатынына қорытынды жасады. Табиғат мүйісіне бақылау жасау. Балалардың экскурсиялар мен серуендерде гусеницаларды (жұлдызқұрттарды), балықтарды, бақаларды, құстарды және тағы басқа объектілерді бақылаулары өте бағалы, өйткені бұл жануарлардың тіршілік етуі табиғи жағдайларда бақыланады. Өкінішке орай, мұндай бакылаулар кездейсоқ және-әдетте өте қысқа мерзімді болады. Сондықтан серуенде және экскурсияда басталған бақылаулар табиғат бұрышында жалғаса береді. Мысал келтіреміз. Серуенде балалар гусеницаларды бақылайды, олардың сыртқы түрін, қозғалыстарын қарап шығады. Тәрбиеші ағаштың жас бұтағынан ұстап алған гусеницаны банкаға салады да, оны табиғат бұрышына апарады. Балаларға тапсырма береді: «Ертең қараңдаршы, бұл бұтақтың не болатынын». Келесі күні олар бұл бұтақтың жапырақтарын гусеницалардың кеміріп тастағанын көреді, демек, олардың жасаған знянкестігін анықтайды. Табиғат бұрышы мен жер учаскесінде балалар зейінін бақылауларға аудару үшін: «Кім бірінші болып көреді?» немесе «Кім шап-шаңырақ табады» деген секілді ойындық әдістерді қолданған пайдалы. 5.Эксперимент. Эксперимент немесе тәжірибе — арнайы жасалған жағдайларда ұйымдастырылған бақылаудың ерекще түрі. Сабақтарда, серуендерде немесе табиғат мүйісінде және балалар бақшасының учаскесінде балаларды жай тәжірибе жасауға тартудың, бақылағыштығын және білуге құмарлығын дамыту үшін, заттар мен табиғаттағы құбылыстарға белсенді де дұрыс көзқараста болуға тәрбиелеудің өте зор маңызы бар. Қарапайым тәжірибелердің көмегі арқылы судың қатуы, қар мен мұздың суға айналуы, кемпірқосақтың және т. б. пайда болуы сияқты өлі табнғаттағы құбылыстарды балаларға көрсетуге болады. Табиғатқа деген ынта-ықыласты тұрақтандыруға және өсімдіктерге ұқыпты қарауға тәрбиелеу — олардың еңбегінің жағымды нәтижелерінің үлгісі арқылы ғана болады. Балаларды өсімдіктердің жақсы өсуін қамтамасыз ететін бағып-күту әдістеріне үйрету керек. Бақылағанды белгілеп қою. Балалар нені бақыласа, соны баянды етуге, белгілеп қоюға — объектілердің суретін салу және жабыстыру, көргендері, ойындары, ойыншықтары жөнінде әңгімелер айту жатады. Көріп алған гүлдердің, жапырақтардың, ағаштардың, жемістердің, жануарлардың Cурет салыну— олардың формаларын балалардың есінде мықтап қалдырады. Овощтарды, жемістерді жәңе жануарларды ж а б ы с т ы р у д ы ң да сондай маңызы бар. Олар жөнінде балалар кейбір нақтылы түсініктер алғаннан кейін-ақ солардың суретін салады және жабыстырады. Сурет салу мен жабыстыру балалар-дың бақылағыштығын жетілдіреді, олардың білімін молайтады. Затты қағазға немесе пластилинмен көз алдына елестете салу үшін, оны өте ұқыпты түрде қарап алу керек екендігі табиғи нәрсе. жүктеу/скачать 127,49 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|