Жылдың қазан айынан шығады

...ДОСЫНЫЅ ОСЫ ТЎРЫСЫ КҐЗ АЛДЫНДА ЌАЛЫП ЌОЙДЫ

...ДОСЫНЫЅ ОСЫ ТЎРЫСЫ КҐЗ АЛДЫНДА ЌАЛЫП ЌОЙДЫ 11

ӘРІПТЕСКЕ – АҚ ЖОЛ!

Газетіміздің 

тілшісі 

Эльмира 

Оралбаева 

болашағынан  мол  үміт  күттірген  жас  журналист. 

Ол жастар тақырыбына 

жиі  қалам  тартып, 

проза  жанрымен  айна-

лысады.  Болған  оқиға 

негізінде  жазған 

« Ү з і л м е г е н 

үміт»  атты  де-

ректі 

әңгімесі 

былтыр 

«Жа-

лын» 

альманағында 

жарық  көрген  еді.  Соны 

назарларыңызға  ұсынып 

отырмыз. 

Эльмираға  қаламың 

ұштала 

берсін, 

қиындығы  мен  қызығы 

қатар  жүретін  жауын-

гер  мамандықтың  мойымас  найзасы  өткір  сарбазы 

болуыңа шын тілектеспін!                                         

                    Бас сарашы

                                    Марат ӘБДІХАЛЫҚ  

                                    Марат ӘБДІХАЛЫҚ

                                    Марат ӘБДІХАЛЫҚ

Ауылдың кешкі у-шуы басылып, далада тыныштық ор-

най бастады. Адамдардың бәрі тірліктерін бітіріп, үйлеріне 

кірген.  Дәурен  әкесі  айтқан  біршама  жұмыстарды  бітір-

гендей  боп,  әдетінше  есіктің  алдындағы  орындыққа  кеп 

жайғасты.  Төңірек  тым-тырыс.  Өлі  тыныштық  жайлаған. 

Күн қызарып ұясына батуға жақын тұр. Кеш болды. Шіркін, 

ауылдың салқын, таза ауасы қандай десеңші! Ыстық леп-

пен ақырын соққан самал жел табиғаттың қазіргі күйімен 

әдемі үндесіп, адам жанына ерекше бір жылулық сыйлап 

тұрғандай. Аспандағы сансыз жұлдыздар бір-бірінен өтіп 

жымыңдайды. Табиғат ана бірқалыпты жадырап тұра бер-

мейтіні анық. Бірде шуағын төгіп, мейірімге бөлесе, енді 

бірде  тұнжырап,  мұңды  кейіпке  түседі,  кейде  ашуланып 

тосын  мінезін  көрсетіп  алады.  Дәл  қазір  көңілді,  аса  бір 

мұңды да емес. Мейірімділік пен қаталдық араласқан бей-

не  бір  тылсым  кейіпке  енген.  Пендесін  терең  ойлануға, 

сабырға шақырып, сырласқысы келіп тұрғандай. Осы сәт 

Дәурен үшін ерекше әсерге толы еді. Табиғат анамен сыр-

ласып отырып, тұңғиыққа батады...

Сырғып, зымырап өтіп жатқан уақыт. Ол өмір туралы, 

болашақ өмірі туралы көп ойланатын... Биыл оныншыны бі-

тірейін деп отыр. Мектепті бітіріп, қалаған мамандығының 

иесі  болса,  ата-анасына  көмектессе.  Қала  өмірімен  ете-

не танысып, жаңа достар тауып, өмірін өзгертсе. Сүйген, 

жүрегі  қалаған  жанмен  қосылып,  кинодағыдай  бақытты 

өмір  сүрсе...  Көңіліңе  көктем  ұялатқан  армандары  әсте 

таусылған  емес,  ертегіше  жалғасып,  тізбектеліп  кете  бе-

реді.  Ол  болашағын  тек  өзі  ойлағандай  ғып  елестететін. 

Осындай тәтті сезімнің құшағында тербеліп отырған бала 

көңіл өмірдің сан соқпағы туралы қайдан ойласын...  Алға 

жетелеген  үкілі  үміт,  сәби  жанындай  мөлдір  де  тұнық, 

аңғал мінез оған ерік бермейтін. 

–  Дәурен,  балам-ау,  неғып  отырсың  қараңғыда?    Кір 

үйге, тамағыңды іш.

Анасының даусынан селк ете қалды. Атып тұрып, жуы-

нып үйге кірді. Үйдегілер кешкі астарын ішіп болған екен. 

Әкесі  теледидардан  жаңалық  тыңдап  отыр.  Кішкентай, 

ерке қарындасы жаймасын жайып тастапты. Сурет салып, 

соны бояумен әлек болып отыр. 

-  Сені  Алмастың  үйіне  кеткен  екен  десек,  есіктің  ал-

дында отыр екенсің ғой, өзіміз ішіп алдық, бізге қарамай 

ала бер. Анасы тамағын ысытып алдына қойып,  кесеге шай  

құйып берді. Асықпай отырып жүрегін жалғап алды.

-  Айтпақшы,  ертең  емтихан  екен  ғой,  Алмасқа  бару-

ым  керек.  Физикадан  болатын  емтихан  есіне  енді  түсіп, 

асығып-аптыққан  күйі  дәптер,  қаламын  алып  Алмастың 

үйіне қарай жөнелді. 

Алмас – Дәуреннің көршісі әрі бірінші сыныптан бір-

ге  оқып  келе  жатқан  түйдей  құрдас  досы.  Алмастың  үйі 

бұлардан екі үйден кейін орналасқан. Ата- аналары да ара-

ласып  тұрады.  Екеуі  кішкентайынан  бірге  ойнап,  бүгінде 

жақын достарға айналған. Қазіргі кезге дейін достықтарына 

сызат түскен емес. Бастарына түскен қандай жағдай бол-

сын,  бірге  отырып  талқылайды.  Бір-бірінің  көңіл-күйін 

қабағынан ұғатын. Екеуінің қан жағынан жақындығы бол-

маса да,  рухани туыс еді. 

Дәурен  аптығын  басып,  үйдің  есігін  ашты.  Төргі 

бөлмеге қарай беттеп келеді.  Ата - анасы  дастархан ба-

сында отыр екен. Дәуренді көре сала:

-  Ой,  балам,  кел,  отыр  !    –  Екеуі  бірдей  бәйек  болып 

жатыр.   Бір - бірінің үйіне күнде келіп жүретіндіктен ата-

аналары  да  кәдімгідей  бауыр  басып,  өз  балалары  сияқты 

көздері үйреніп қалған. 

-  Жоқ,  әпке,  әуре  болмаңыз,  үйден  ішіп  келе  жатыр 

едім...

- Ең болмаса ауыз тиіп, бір кесе болса да шай ішесің, 

әйтпесе  жібермейміз.  Бейғам  отырған  Алмастың  әкесі 

келіншегіне  қарап,  «солай  ма?»  дегендей,  аздап  езу  тар-

тып қойды. Ол да басын изеп, «иә, иә» деген күйі күйеуін 

мақұлдады. Дәурен тойып тұрса да, дастарханға отырды. 

Салтанат  әпкесінің  дәмді  етіп  дайындаған  қуырдағынан 

ауыз тиіп, қастарында сәл кідірді.

- І-м-м, енді баруыңа болады. Үйде ғой, досыңды ешкім 

алып  қашып  кеткен  жоқ.  Мұртты  кісі  қалжыңдап  қойды. 

Алмастың бөлмесіне кірді.

Алмастың бөлмесін кішігірім кітапхана деуге болады. 

Кішкентай,  аядай  ғана  бөлмесін  кітаппен-ақ  толтырған. 

Мұнда әдеби кітаптар, есеп кітаптар болсын, конституция, 

құқық  тақырыбында  болсын  іздегеніңді  табуға  болады. 

Қашан  көрсең  де  барлық  зат  өз  орнында,  жып-жинақы. 

Шашылып  жатқан  ешнәрсені  көрмейсің.  Сыныптастары 

ұқыптылығына таңқалысып, «әттең, қыз болмай қалғансың 

ғой»-  деп  күлетін.  Ол  парақты  шимайлап,  есеп  шығарып 

отыр екен. 

Алмас – мектептің мақтанышы болатын. Гуманитарлық 

пәндерден, есеп жағынан да жақсы. Аудандық, облыстық 

жарыстар  болатын  кезде  мұғалімдер  таласып  қалатын. 

Ешқайсысының  көңілін  қалдырғысы  келмей,  әр  сабақтан 

ауысып барып жүреді. Алайда өзі болашақта мықты есепші 

және саяхатшы болуды армандайтын. Жер жүзін аралап, әр 

елді жан-жақты зерттеп, тіршілігімен терең танысуға қатты 

қызығатын.

- Емтиханға дайындалып отырсың ба ?

Дәуреннің даусын естіп, жалт қарады. Басын изеп, «кел, 

отыр» деп, жанындағы орындықты нұсқады.

-  Менің  есіме  түсіп...Дәурен  сәл  кідіріп  ары  қарай 

сөйлеп отыр.

- Маған да бір-екі есеп шығарып көмектесіп жіберші. 

Сәуле апайдан ұят болды, сабағында жөндеп сабақ айтқан 

емеспін. Осы емтиханды жақсы тапсырсақ екен...

- Көмектесем ғой, не болды сонша? Емтиханға да бірге 

кіреміз, қорықпа!

-  Саған  таңқалам.  Осыны  қалай  шығарасың,  шата-

спай  ?    Мың  бір  түрлі  формула,  есіңде  қалай  сақтайсың 

?  Қанша  оқысам  да  миыма  кірмейтін  сияқты.  Қиын 

ғой... Баяғыдаа, әлі есімде мамам маған үнемі сені айтып 

ұрсатын. «Көрмейсің бе, Алмасты?! Үйінен шықпай сабақ 

оқиды. Сен болсаң қаңғырудан басқаны білмейсің!» - деп. 

Сол  сөздерін  әлі  ұмытпаған  ғой,  ашуы  келгенде  айтып 

қалатыны бар.

-  Қойшы,  енді.    Есесіне  спорт  жағынан  жақсысың, 

ауылдың атаманысың.

Болашақта арманыңа жетсең болды да...

- Мектепті бітіруімізге бір-ақ  жыл қалыпты. Айтқандай, 

мен  келесі  жылы  атамның  үйінде  оқиды  екенмін  ғой.  

Дәуреннің атасы ауылдарынан екі жарым сағаттық жерде-

гі көрші ауылда тұрады. Өткенде үйіне келгенде : «Балам, 

биыл біздің үйде оқисың ғой, ана Орал ағаң жұмыстарымен 

біраз уақыт қалада болатынын айтты. Самат болса әлі кіш-

кентай,  бос  қой.  Жұмыс  істегені  көңілімнен  шықпайды. 

Қасында  жүріп,  соны  үйретіп,  пісіресің  ғой,  маған  да 

қолғабыс болар едің» - деген. Дәурен он жыл бойы бірге 

оқыған достарын, мектебін қанша қимай тұрса да, атасына 

«жоқ» деп айта алмаған. Осы жәйт тосыннан есіне түсіп, 

біраз қиналып қалды.

- Ой, мынау тұрған жер ғой!  Еш қиындығы жоқ, ара-

мыз содан үзіледі дейсің бе?! Екі ортаны жол қыламыз әлі. 

Алмас досының көңілін орнына түсіргендей болды.

Емтиханды ойдағыдай тапсырып шықты. Бұл соңғысы 

болатын. Алда үш ай демалыс күтіп тұр. Дәурен демалы-

сты ойлап қуанғанмен, келесі жылы басқа мектепке бара-

тыны есіне түссе қимастық сезімі өзегін өртейтін.

Жаздың аптап ыстық күндері басталды. Мына ыстықта 

«терімді  күнге  қыздырып,  қараюым  керек»  -  деп  жүрген 

адамның  арманы  бір-екі  сағатта  орындалады.  Күндер 

легімен  өтіп  жатты.  Демалыстың  екінші  айы  таяғанда 

Дәурен қаладағы ағасының үйіне барғысы келгенін айтты. 

Ата  –  анасы  онша  қарсылық  білдіре  қоймады.  Бұл  ойын 

Алмасқа айтып, оны да бірге баруға көндірді. «Ертең ба-

лалармен кездесіп, заттарымызды жинап, арғы күні жолға 

шығамыз»  -  деп  шешті.  Ертесіне  сыныптастарымен  кез-

десіп, сөйлескен болатын. Қолы бос үш-төртеуі  бұларды 

шығарып салатын болды.

-  Хабарласасыңдар  ғой,  телефонымыз  бар,  құдайға 

шүкір. Көп ұзамай біз де барып қаламыз, қаланың шаңын 

шығарып тұрып қыдырамыз ғой! Отырыстарының асабасы 

боп үйреніп қалған Санжар барлығын өзіне қаратып сарнап 

тұр.

-  Иә,  шынымен  баруымыз  мүмкін,  хабарласып  тауып 

аламыз  ғой.  Асылбек  Санжырдың  сөзін  ары  қарай  іліп 

әкетіп, Бекзатқа қарады.

- Ал, жақсы, жолдарың болсын! Бағанадан бері үндемей 

тұрған Бекзатқа сөз кезегі енді тиіп, қол алысып қоштаса 

бастады.  Зымырап  келіп  тоқтаған  жеңіл  көліктің  қарасы 

атқан оқтың жылдамдығындай көз ұшында бұлдырап кете 

барды. Бес сағат дегенде қалаға жетті.

- Бір жерге кіріп тамақтанып аламыз ба ?

- Иә. Салқын, желдеткіші бар жерге барайықшы, мына 

ыстықтан  шаршап  кеттім.  Алмас  бет  орамалын  қолынан 

тастамай, терін сүртумен болды. Екеуі әлденіп алған соң, 

кешкі  салқынмен  Дәуреннің  ағасының  үйіне  қарай  жол 

тартты. Екі күн өткен соң Алмастың қалта телефонына Бек-

зат хабарласып, қалаға келгендерін айтты. Екеуі тез киініп 

оларды күтіп алуға барған. Санжар мен Асылбек бастаған 

бір топ балалары бұларды көріп жүздері жайнап кетті.

- Тез жеттіңдер ғой, жақын жерде тұрасыңдар ма?

- Иә.

Бір сыныпта оқитын құрдастар анау – мынау әңгімені 

айтып, күншуақтап біраз отырды. 

- Кешке қайда барамыз?

-  Киноға!  Киноға  барайықшы,  неше  түрлі  жаңа 

кинолардың жарнамасы жүріп жатыр. Бүгін менің айтқаным 

болсыншы,  ертең  өздерің  білесіңдер.  Бауыржанның 

көтеріңкі  көңіл-күйін  бұзғысы  келмеді.  Бәрі  бірауыздан 

келісе кетті. 

Тауға шығу, суға шомылу, кино көру, ойын – сауық ... 

Үйге ұйықтауға ғана келіп жүріп, бір айдың қалай өткенін 

білмей қалды. Ақшалары да да таусылайын деген сияқты. 

Жолдарына  жететіні  қалыпты.  Құмарларынан  шығып, 

мауқын  басып  қайтқандарына  көңілдері  жайланып,  улап-

шулаған күйі ауылдарына бірге қайтты.

- Дәурен, неге көңілсізсің десем, биыл біздің мектеппен 

қоштасады  екенсің  ғой  ?!  Асылбек  жаңа  әңгіменің  бетін 

ашты.

- Онша алыс емес, келіп тұрам ғой. Дәурен іштей уай-

ымдап  тұрса  да  сыр  білдірмеуге  тырысып,  салмақты  үн 

қатты.

-  Жоқ,  мұны  бұлай  қалдыруға  болмайды,  достар! 

Демалыстың аяқталуына да аз қалыпты, Дәуреннің кететі-

нін тіпті ұмытып кетіппіз ғой. Кеш ұйымдастырып 

жіберейік  !  Санжардың  тұла  бойына  қан  жүгіріп, 

қоңыр  көздері  күлімдеп,  жүзі  қуаныштан  жадырап 

сала  берді.  Отырысты  сағынып  қалған  бұған  мына 

жаңалық тамаша сылтау болғандай. 

Сыныптастары түгел жиналып Дәуренге қоштасу кешін 

жасап берді. Кезекпен ақ тілектерін ақтарып жатты. Әсіресе, 

«Бәріңе сәт сапар! Біріншіден, денсаулық тілеймін. Алдағы 

сынақтан сүрінбей өтіп, қалаған мамандықтарыңның иесі 

болыңдар!» - деген тілектер көп айтылды. Бәрінің алдағы 

күннен  тілегені  де  осы  болатын...  Іштерінде  осындай 

кештердің сәнін кіргізетін әншілері бар. Жанардың әуезді 

әнінен кейін бәрі бір серпіліп қалды. Мектептің концерт-

тері Жанарсыз өтпейді. Оқушылар қауымы, мұғалімдер де 

оны  ерекше  құрметтейтін.  Үнінде  ерекше  бір  биязылық, 

қарапайымдылықпен  қоса  адам  жанын  рахатқа  бөлеп, 

сезім  иірімдерін  әлдилейтін  лирикалық,  романтикалық 

саз  бар.  Отырғандар  тағы  ән  сұрап  жатты.  Ән  шіркіннің 

құдіреті-ай десеңші! Бойымызды қуаныш билеп толқысақ 

та, алдамшы өмірден рақым күтіп мұңға батсақ та емімізді 

әннен іздейтініміз рас. Тіпті, кейбір әндер өмір жолымыз-

бен тұспа-тұс келіп, ойымыздың үстінен дөп басып қалған 

кезде, ет-жүрегің езіліп, еріксіз өзге әлемнің есігін ашасың. 

Үмітті  көзбен  сығалап,  жабырқаған  көңілге  жұбаныш 

іздейсің. Қайғының ығымен жүріп, көлеңкесіне жайғасып 

алған жаныңды қараңғы қапастан алып шығатын жарықты 

іздейсің.

-  Санжар,  сен  неғып  тұрсың,  біздің  намысымызды 

қорғамай ? Бекзат қып-қызыл болған беті бал-бұл жанып, 

көтеріле  сөйледі.  Жігіттердің  арасында  «әу»  дейтіні  осы 

Санжар  еді.  Басқалары  тамылжып  ән  салмаса  да,  жан-

жүрегімен сезініп тыңдай білетін.

- Одан да Жанар екеуі қосылып айтсыншы. Алдында, 

«Жігіт сұлтаны» болған кезде, айтқан өлеңдерін...

- Қай ән еді ол ?Жанар мен Санжар бір-біріне қарады.

- Екі ән орындап едіңдер ғой, бірінші айтқандарың ше?

Сәл ойланып, естеріне түсіргендей болды.

- А – а, «Қоштасудың қиынын-ай» деген бе?

- Иә, иә. Сол. Әсел қуанғанынан екі қолын шапалақтап 

кетіпті. Екеуі әнді қосыла шырқап, сызылта жөнелді. Бұл 

ән  Дәуренге  де  ұнаған.  Білетін  жерлерін  қосылып  айтып 

отырады.

Біз айтатын ән қайда?

Амал бар ма тағдырға?

Жазылған маңдайға.

               ***

Қия алмадым, қимадым

Қинадың – ау, қинадың

                ***

Қарай бердім қиыла – ай,

Қоштасудың қиынын – ай, қиынын – ай ...

Сыңғырлаған күміс қоңыраудың үні оқушыларды мек-

тепке  шақырады.  Бөтен  орта,  бейтаныс  адамдар.  Дәурен 

басында  аздап  қиналғанмен,  бұл  ортаға  да  бейімделе  ба-

стады.  Тоқсан  аяғындағы  демалыс  сайын  туып  -  өскен 

жеріне, он жыл оқыған алтын ұя мектебіне ат ізін салып 

тұрады. Ондағы достарымен арадағы байланыс жібін үзген 

емес. Үшінші тоқсан аяқталып, кезекті сапардың сәті түсті. 

Атасы  екі-үш  күнге  жіберген  болатын.  Бірінші  күні  ата-

анасының,  қарындасының  жанында  болды.  Екінші  күні 

Алмастың үйіне қонды. Екеуі екі жақта жүргенмен, теле-

фон арқылы жиі сөйлесіп, хат алмасып тұратын. Бұл жолы 

да әңгімелерін айтып, іштегі шерлерін тарқатып алды.

- Сабақ жағы сол бұрынғыдай шығар?

- Иә. Жыл басынан бері дайындалып жүрміз ғой. 

-  Алмас,  саған  айтайын  дегенім  –  мен  тестке  бармай-

тын  болдым.  Өткенде  Орал  ағам  келгенде  «бірінші  жыл 

спорттық  үйірмелерге  қатысып,  жаттықсаң.  Әрі  өзіңнің 

бейіміңді де байқар едің» - деген. Сол дұрыс сияқты, қалай 

ойлайсың?

- Иә, солай дұрыс. Біздің Ермек те солай істеймін деп 

жүр. Бірақ ол тоғызды бітіріп бармақшы.

Ермек – Алмастың туған інісі. Биыл сегізіншіде оқып 

жүр. Бұл Алмас сияқты емес, кішкентайынан сәл бұзықтау 

боп өсті. Дене шынықтырудан басқа сабақтарды жарытып 

оқыған емес.

-  Үйдегілер  бір  жерге  шығып  кеткен  ғой  деймін,еш-

кім жоқ. Өзіміз бірдеңе қылып тамақтанып алайық. Алмас 

дастархан  дайындауға  кірісіп  кетті.  Түстеніп,  Дәуреннің 

үйіне келді. Заттарын жинап, түс ауа жолға шықты. 

-  Дәурен,  екі  күнге  келгенің  маған  екі  аптадай  боп 

көрінді. Ол жақта қалай, уақытың тез өтіп жатыр ма?

- Тез болмағанда, қандай! Кеше ғана сияқты еді. Енді 

міне, екі айдан соң биылғы оқу жылы да бітейін деп тұр. 

Аз қалды ғой. Сен оқуға түсесің. Бірге шығамыз қалаға, бір 

жерде тұратын боламыз...

Үлкен автобус бұлардан сәл ұзап барып тоқтады. Ал-

мас сөмкесін көтерісіп қасына дейін шығарып салды.

- Хабарласамыз ғой, Алмас, рахмет саған !

- Жолың болсын !

Дәурен автобусқа қарғып мініп, жан-жағына қарап алды. 

Ішінде адам қарасы көп емес екен. Артқы бос орындыққа 

кеп жайғасты. Терезенің пердесін сырып, далаға көз салды. 

Алмас  соңынан  әлі  қарап  тұр  екен.  Бір-  біріне  қолдарын 

бұлғап  қойды.  Досының  осы  тұрысы  көз  алдында  қалып 

қойды. 

жүктеу/скачать 9,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: