Қазақ халқының қалыптасуының аяқталуы. «Қазақ» этнонимі

Халықтың қалыптасуы өте күрделі және ұзақ үрдіс. Қазақ қалыптасу тарихы өте терең. Б.з.б 7 және 3 ғасырларда өмір сурген сақтар ірі тайпалық одақтарды біріктіріп , ұлы мемлекет құру сатсында тұрды.

Сақ қоғамының ыдырауынан пайда болған ғұн, уйсін, қаңлы, сарматтар да қазақ халқының арғы ата-бабасы болып саналады. Моңғолодиядан Батыс Еуропаға дейінгі Еуразияның кең даласы, құдіретті Рим империясының құлауына себепкер болған ғұндар қазақ халқының қалыптасу тарихында ерекше орын алды.

«Қазақ» сөзін түсіндіріп, оның мағынасын ашатын ортақ бір ғылыми көзқарас жоқ. Бұл атаудың мағынасы, шығуы туралы әр түрлі дерек өте көп.

ІХ–Х ғасырларда Шығыс Дешті Қыпшақ даласында «Алаш» деп аталған этникалық топ өмір сүрген. Осы алаш қауымы арасында «қазақ» сөзі ІХ–Х ғасырларда сол кездегі батыс пен шығысқа таныла бастаған. ХІV ғасырда Алтын Ордадан бөлініп шыққан Ақ Орданың негізгі халқын алаш деп атаған.

Кезінде қазақ жерінен ежелгі Мысыр еліне ауып барған қыпшақтар жазбасында «қазақ» атауы кездескен. Енді бір деректе ғалымдар «қазақ» атауын ежелгі сақ тайпаларымен байланыстырады. «Қазақ» термині алғаш рет «Араб-қыпшақ сөздігінде» кездескен.

«Қазақ» этнонимін айтатын болсам ертеден қалыптасқан осындай этностардың бірі – қазақ халқы. Этнос деген – түрлі тарихи жағдайда қалыптасқан, тілі, салт-дәстүрі, мәдениеті ортақ қауымдар тобы.

Жоғарыда қазақ халқының қалыптасуы ежелден басталып, ХV ғасырда аяқталғанын айттық. Қазақ халқының құрамына Орталық Азияны мекендеген түркі тайпалары біріктірілді. Кейіннен қазақ халқының құрамындағы үш ірі территориялық-әкімшілік бірлік айқындалды. Олар – Орта жүз ,Ұлы жүз және Кіші жүз. Осылайша қазақ халқы үлкен территорияға ие болды.

XІV-XV ғ тұрғындардың ұзақ уақыт бойы жекелеген мемлекеттер жүйесіне ену әсерінен Қазақстан аумағында үш жүз құрылды. Қазақ жүздеріне енетін тайпалар бір-бірімен ортақ байланысты болды. Ұлы жүз Жетісудан Сырдарияға дейінгі жерлерде орналасты. Құрамында шапырашты,үйсін, қаңлы, албан, жалайыр, дулат деген тайпалар болды. Орта жүз - Солтүстік-Шығыс және Орталық Қазақстан аудандарын мекендеді. Құрамындагы тайпалар найман, қоңырат, қыпшақ, арғын, керей. Кіші жүз - Батыс Қазақстанды, Каспий теңізі жағалауының солтүстігін, Сырдария сағаларынан Арал теңізі жерлерді мекендеді. Құрамына кіретін тайпалар байбақты, алшын, , адай , жаппас және тағы басқалары.