Оларға бастапқы жыныстар, ауа райы, жер бедері және уақыт, өсімдіктер мен
жануарлар жатады. Кейін ғылыми зерттеулердің нәтижесіне байланысты бұларға су
(топырақ суы, жерасты суы) және адамның шаруашылық әрекеті қосылады.
Топырақтағы заттектердің миграциясы мен трансформациясына байланысты топырақ
құрылымы бірнеше қабаттарға, немесе горзинаттарға (жиектерге) дараланады. Қабаттардың
арақатысы мен байлығы топырақ түріне байланысты. Ең жоғарғы органикалық заттектердің
шіруінен пайда болған өнімінен тұратын қабат ең негізгі құнарлығы жоғары горзинат болып
саналады. Оны гумсты немесе қарашірінді деп атайды, құрылымы қиыршықты – түйірлі
болады. Гумус немесе қарашірік жиынтығы деп крахмал, целлюлоза, белок қосылыстарын
ыдырататын микроорганизмдер әсерінен пайда болған өсімдіктекті мен жануартекті
қалдықтарды айтады.
Топырақ құнарлығы негізінде осы өсімдіктекті және жануартекті қалдықтардың
биохимиялық ыдырауынан түзілген қарақоңыр түсті гумсқа байланысты. Қарашірінді
негізінде гуминнен, гуминқышқылынан және фульвоқышқылынан, сонымен қатар
белоктардан, көмірсуларынан, майлардан, шайырлардан, лигниннен және т. б. тұрады.
| 
