Жұмыс бағдарламасы (Syllabus). Бірінші басылым Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

ЕҰУ Ф 703-08-17. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Алтыншы  басылым 

құрамы, салмағы, энергиясы бар барлық тірі организмдердің жиынтығы болып табылады. 

байланыста болады деп түсіндірді. 

Осылайша, В.И.Вернадский, биосфераның негізгі ерекшелігі-Күн сәулесі энергиясы 

әсерінен болатын химиялық элементтер атомдарының миграциясы нәтижесінде жүретін 

организмдердің көбею, өсу және зат алмасу процестері болып табылады деп түсіндірді. 

Э.Зюсс ұсынған биосфера терминіне В.И.Вернадский тереңдетілген, жан-жақты жер 

қабықшасының сапалы ерекшелігін көрсететін жаңа мағына берді. В.И.Вернадский 

ілімінің негізі болып саналатын түсінік бойынша, биосфера- тірі организмдер мекендеген 

және планетадағы тірі заттар әсерінен сапалы өзгерістерге үшыраған Жердің қабықшасы.               

 

«Тірі заттар»-биосфераның негізі, бірақ аз ғана бөлімін құрайды. Тірі заттардың 

ең  жоғарғы  орта  өзгерткіш  іс  әрекетіне  байланысты,  негізгі  ерекшеліктеріне  келесілер 

жатады: барлық еркін кеңістікті тез меңгеру қабілеттілігі, қозғалыстың белсенділігі, саның 

тұрақты болуы, бейімделушілік қабілеттілігі,реакция жүруінің ең жоғарғы жылдамдығы, 

Тірі  заттардың  орта  өзгерткіш  қызметтері:  энергетикалық,  газдық,  тотығу-

деструктивтік,транспорттық, 

орта 

өзгерткіштік, 

      Топырақ-  континенттер  беттеріндегі  биосфераның  күрделі  компонентті  топырақ 

жабыны.  Әдетте,  топырақ  деп-климаттық  және  биогенді  заттар  әсерінен  түзілетін 

континенттердің борпылдақ беткі қабатын айтады. 

            Топырақтану  ғылымынын  негізін  қалаған  орыстың  дарынды  табиғаттанушы 

ғалымы  В.В.Докучаев (1846-1903).  

Топырақтың табиғаттағы рөлі өте зор. Топырақ арқылы жер бетінде заттардың үздіксіз 

үлкен геологиялык және кіші биологиялык айналымы өтеді.  

Топырақтың тағы бір функциясы - ол ауа және су сферасының химиялық құрамдарын 

реттейді.  

Биосфераның ең төменгі шекарасы құрлық бетінен 3 км тереңдікте және теңіз түбінен 0,5 

км төменгі қабатта орналасқан деп есептелінеді. Жоғарғы шекарасы-тропосфераны және 

жер бетінен 25 км биіктікке дейінгі старотосфераның төменгі қабатын алып жатыр. 

Жоғарғы жағынан биосфера стратосфера қабатымен және ионосферамен шектеседі. 

Биосфера өзін қамтитын қабаттар бойынша сипатталады; атмосфера, гидросфера, 

литосфера.  

Жердің кейбір жекелеген аудандарында жасанды экожүйелерінің түзілуіне мысал ретінде 

жасанды су қоймалары, орман алқаптары,  және жасанды көлдердің жасалуы 

жатады.Келешекте ғарыш кеңістігін меңгеру бағытанда да жұмыстар жүргізілуде.