Жоспар: Кіріспе Жүйелі тәсіл – жалпы түсінік Жүйелік тәсілдің негізгі категориялары Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер Кіріспе

Жүйелік тәсілдің негізгі категориялары

жүктеу/скачать 26,12 Kb. бет 2/2 Дата 05.10.2022 өлшемі 26,12 Kb. #41451

Бұл бет үшін навигация:

• Пайдаланылған әдебиеттер

Жүйелік тәсілдің негізгі категориялары Жүйелік тәсілдің категориялық аппараты-бұл жүйені көрсететін санаттар жиынтығы. Оның айтарлықтай байлығы бар. Сонымен қатар, жүйелік тәсіл категориялары әлі қалыптаспағанын атап өткен жөн, өйткені жүйелік тәсіл өте тез дамып келеді және оны категориялық тұрғыдан түсіну уақытты, санаттарды бірнеше рет қолдануды және үнемі нақтылауды қажет етеді. Санаттар тұрақты дамуда. Олардың кейбіреулері философия мен жүйелердің жалпы теориясын түсіну деңгейіне жете алмайтындығы, жеке ғылымдардың, мысалы, әлеуметтанудың немесе психологияның қамқорлығында қалатындығына да әсер етеді. Біздің ойымызша, жүйелік тәсілдің тұжырымдамалық ансамбліне 300-ден астам санатты қосуға болады. Оның жіктелуін келесі негіздер бойынша ұсынуға болады: барлық басқа категориялар негізделетін базистік категориялар; жүйенің категориялары; жүйені құрайтын категориялар; қасиеттерін сипаттайтын категориялар; жүйенің күйлерінің категориялары; жүйенің қоршаған ортасы; процестер категориялары; жүйенің рефлексиясы; жүйенің тиімділігін сипаттайтын категориялар және жүйелік талдау категориялары. [2] Негізгі категориялар жүйені анықтауға негіз болады. Жүйені анықтай отырып, біз әрқашан негізгі ұғым түрінде тірек нүктесін іздейміз. Біз олардың кейбірін келтіреміз: -бүтін-бұл жүйенің басқа жүйелерден тәуелсіздігін білдіретін қатаң белгіленген сапада өмір сүру формасы. Тұтас әрқашан толық, бір-бірімен тығыз байланысты бөліктерден тұрады; -тұтастық-жүйенің біртұтас қасиеті, оның элементтері олардың нақты өзара әрекеттесуінде көрінеді-жүйенің тұрақтылығының, тұрақтылығының негізі; -жиын-барлығына ортақ қасиеті бар кез-келген объектілердің жиынтығы, жиынтығы, жиынтығы. Бұл тұжырымдама логикалық емес, тек түсіндірме болып табылады, өйткені бұл тұжырымдамаға енетін жалпы түсінік жоқ. Бірақ " көп " ұғымы жалпы болып табылады. Бұл бұлыңғырлық қатаң емес ұғымдарға негізделген жүйелер теориясының бұлыңғырлығын анықтайды; -жиынтық-комбинация, байланыс, бір нәрсенің жалпы нәтижесі; -ұйым-материалдық және дерексіз объектілердің қасиеті ретінде бүтін шеңбердегі бөліктердің өзара тәуелді мінез-құлқын анықтайды. Жүйе туралы түсінік беретін категориялар: -жүйе-белгілі бір тұтастықты, бірлікті құрайтын ортамен өзара қарым-қатынаста және байланыста болатын элементтер жиынтығы; -ішкі жүйе-бұл егжей-тегжейлі қарастырылған кезде жүйе болып табылатын жүйенің элементі. Кез келген жүйе ішкі жүйелердің бірнеше деңгейінен тұрады; -супрасистема-бұл ішкі жүйелерді қамтитын жалпы жүйе; -жүйе-әмбебап-бұл жүйе мен оның ортасының бірігуі; -бос жүйе-жүйе мен ортаның қиылысы, жүйеде бірде-бір элемент жоқ. Жүйелік тәсілдің көмекші категориялары: элемент, қасиет, байланыс, құрылым, гомеостаз, функция, қызмет, интеграция, интегралдық эффект, бейімделу және т. б. Жүйенің құрылымын анықтайтын ең маңызды категориялар: - элемент-бұл бөлшектеу әдісімен одан әрі ыдырамайтын бірлік. Элементтер арасындағы байланыстар тұтас жүйеде элементтерге жеке тән емес жаңа қасиеттердің пайда болуына әкеледі. Осы элементтердің жиынтығына байланысты жүйелер зерттеу мақсаттарына байланысты ішкі жүйелер ретінде қарастырылуы мүмкін; - байланыс-объектілердің мінез-құлқына және олардың арасындағы тәуелділікке шектеу тудыратын объектілердің мінез-құлқына өзара шектеу; -тікелей байланыс-объектілердің бірінің екіншісіне тікелей әсері; - кері байланыс-жүйенің жұмыс істеу нәтижелерінің осы жұмыс сипатына әсері; - қатынас-басқа жиынға ұқсас бір жиындағы заттардың айырмашылығы немесе сәйкестігі; - құрылым-жүйенің элементтерін байланыстыратын және оның тепе-теңдігін қамтамасыз ететін қатынастардың реттілігі, жүйені ұйымдастыру тәсілі, байланыс түрі; - ұйым тек бар нәрсенің қасиеті ғана емес, сонымен қатар мазмұнның белгілі бір реттілігі; - жүйе құраушы фактор — объектілерді жүйеге біріктіретін белгі.Жүйенің күйін сипаттайтын категориялар: -жүйенің күйі-объектінің немесе жүйенің бір уақытта бар қасиеттерінің жиынтығы; -процесс-күйдің өзгеруі; -ұйымдастыру-жүйе құраушы факторға сәйкес жүйенің реттілігі; -хаос-бұл бұзылуды ғана емес, жүйелердің пайда болуын анықтайтын тәртіпсіздік жағдайы; -өтпелі күй-екі күй арасындағы аралықта процестегі жүйенің күйі; -тұрақты күй-жүйенің өз сипаттамаларын сақтауы; -дағдарыс жағдайы-бұл жүйе өзінің мақсатына сәйкес келмейтін жағдай.[3] Қорыта келе, жүйелік тәсіл категориялары үнемі дамуда. Оларды жетілдірудің қайнар көздері-жаратылыстану және әлеуметтік ғылымдардағы жүйелік зерттеулер мен жүйелі зерттеулердің дамуы, олар пайда болған ұғымдарды мазмұнмен толтыруға, олардың тұжырымдамаларын жетілдіруге көмектеседі. Пайдаланылған әдебиеттер: https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D2%AF%D0%B9%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D1%82%D3%99%D1%81%D1%96%D0%BB «Теория систем и системный анализ» , Ю. П. Сурмин , 2019 https://www.victor-safronov.ru/systems-analysis/lectures/surmin/07.html жүктеу/скачать 26,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу: