материалдық негізі болып
табылатын
хромосомалардың және
гендердің өзгеруімен
сипатталады. Генотиптік
өзгергіштіктің екі формасын
ажыратады. Олар:
мутациялық және
комбинативтік өзгергіштік.
Мутациялық өзгергіштік. Мутациялар деп генетикалық материалдың
мөлшерінің артуына немесе кемуіне, сондай-ақ нуклеотидтер санының
немесе орналасу ретінің өзгеруіне себеп болатын тұқым қуалайтын
өзгерістерді айтады. Мутациялар кейде мардымсыз болса, кейде едәуір
дәрежеде байқалып ағзаның түрлі белгілері мен қасиеттерін қамтиды.
Мысалы, ультракүлгін сәулелердің әсерінен жеміс шыбыны
дрозофиланың қанаттары, қылшықтары, көздері мен денесінің түсі,
өсімталдығы — түрліше дәрежеде өзгереді. Мутациялар пайдалы да,
зиявды да болуы мүмкін. Зиянды мутациялық өзгерістер ағзаның тіршілік
еткен ортасына бейімділігін төмендетсе, пайдалы өзгерістер сұрыптауға
қажетті материал болып табылады. Ағза үшін зиянды өзгерістері бар
даралар сұрыпталудың нәтижесінде біртіңдеп популяциядан
шығарылады, сөйтіп ондай рецессивті гендер жойылады.
Комбинативтік өзгергіштік. Өзгергіштіктің бұл формасының
себептері мыналар: біріншіден мейоздық бөліну кезіңде
гомологтық хромосомалардың айқасуы, бір-бірінен тәуелсіз
ажырауы. Екіншіден ұрықтану кезінде гаметалардың кездейсоқ
қосылып, гендердің жаңа үйлесімдерін түзуі. Соның
нәтижесінде комбинативтік өзгергіштік сұрыпталуға қажетті
бастапқы материалды молайтады және ұрпақта ата-енесінде
жоқ жаңа қасиеттердің қалыптасуына себеп болады. Бүған
мысал ретінде генетика тарауында айтылған бұршақ тәрізді
Достарыңызбен бөлісу: |
