Жоспары: Мартин Хайдеггер жайлы толығырақ
жүктеу/скачать 30,84 Kb.
|
РЕФЕРАТ-Хайдеггер онтологиясы
|
РЕФЕРАТ Тақырыбы: Хайдеггер онтологиясы Орындаған: Қабылдаған: Жоспары:
Мартин Хайдеггер жайлы толығырақ. Хайдеггер онтологиясының жалпы сипаты. Хайдеггер онтологиясының негізгі ұғымдары. Пайдаланылған әдебиеттер. Мартин Хайдеггер жайлы толығырақ. Онтология – Парменидтің, Сократқа дейінгі философ пен ғұламалардың зерттеп бастаған ежелгі европалық философиялық тақырып. Қазіргі кезде онтология болмысты зерттейтін, тәлімдейтін философияның бір бөлімі ретінде қарастырылады. Онтология жауап іздеген басты сұрақ: «Не бар?». Осыған қатысты негізгі түсініктер қатарына болмыс, құрылым, қасиеттер, болмыстың формалары (материалды, идеалды, экзистенциалды), кеңістік, уақыт, қозғалыс жатады. Бұл теорияның қалыптасуына көптеген философтар еңбек етті. Әр заманда сан түрлі ғалымдар, ғұламалар, философтар онтологияны зерттеп, еңбектерін жазып, аталмыш философия бөліміне өз үлестерін қосқан. Солардың жарқын мысалының бірі – Мартин Хайдеггер. Ол онтологияны ХХ ғасырда зерттеген және осы тақырыпта «Болмыс және уақыт» атты өз мақаласын жазған. Хайдеггердің бұл жазған еңбегі ХХ ғасырдың танымал бірегей туындыларының бірі ретінде мойындалады.[1] М. Хайдеггердің онтологиясын «фундаменталды онтология» деп те атайды. Мартин Хайдеггер - Мартин Хайдеггер 1889 жылы 26 қыркүйекте Баден – Вюртембергтегі Месскирхта (Штутгарт қаласының оңтүстігінде 80 км қашықтықта) қарапайым католик отбасында дүниеге келген. Әкесі Фридрих Хайдеггер Месскирх қыстағындағы католик шіркеуінде төмен діни қызметкер болған. Мартин Хайдеггер бала кезінде шіркеу мектебінде оқиды. 17 жасында ол шіркеу әкейінен Брентано жазған «Аристотель бойынша болмыстың түрлі мән-мағынасы» атты кітапты алып оқып, болмыс мәні мәселесіне айырықша назары ауады. 1990 жылы Фрайбург университетінде алғашында теология мамандығы бойынша екі жыл оқып, кейін философия мамандығына ауысады, гуманитарлық және жаратылыстану пәндеріне ден қояды. 1913 жылы Генрих Риккерт және Шнайдер секілді ғалымдардың ғылыми жетекшілігінде «Психологизмнің тұжырым ілімі» атты докторлық диссертация қорғады. Ал, оның оқытушылық біліктілігін айқындаған мақаласы «Дунс Скоттың категория және мәнділік ілімі» деп аталды. 1918 жылы соғыстан оралған соң, Хайдеггер феноменологияның негізін салған әйгілі философ Эдмунд Гуссерльдің ассистенті болды. Хайдеггер Гуссерльдің жетекшілігінде әрі өз білімін шыңдайды, әрі сабақ өтеді. Бұл кезде оның сабақ тақырыбы Аристотель төңірегінде өрбіді. 1923 жылы Хайдеггер Марбург университетінің философия профессоры болады. Бұл кезде ол Тодтнаубергте,[15]«Болмыс және уақытты» жаза бастады. Сол жылы ол Марбург университетінде атағы асқақтаған жаңа профессор болып танылды. 1926 жылы қаңтардан сәуірге дейін ол тау лашығында оқшау жатып «Уақыт ұғымының тарихы» дәріс қолжазбасын «Болмыс және уақыт» кітабы етіп, алғашқы 240 бетін реттеп шықты. Келесі жылы ақпанда «Болмыс және уақыт» «Феноменология жылнамасының» VIII томына енді және жеке кітап болып та басылып шықты. Соғыстан кейін ол экзистенциализмдік мағынада көптеген шығармалар жазды. 1976 жылы 26 мамырда адамзаттың ой-парасат тарихына бірегей идеяларымен үлкен ықпал еткен ойшыл Мартин Хайдеггер өз туған жері Месскирхта 86 жасында қайтыс болды және Католик шіркеуі дәстүрі бойынша жерленді.[2] Хайдеггер онтологиясының жалпы сипаты. Хайдеггердің ойынша, философияның ең басты мәселесі болмысты түсіну. Егер грек антикасы заманында философтар болмысқа жақындау болса, кейінгі замандарда одан ауытқып, мүлде басқа жаққа, жасанды философиялық жүйелер жасау жағына кетіп қалған. Ал философтың бір-ақ қана міндеті бар, ол болмысқа құлақ түру. Болмыс деген сөз болу етістігінен шыққан. Грек философиясына зер сала үңілген Хайдеггер «Дүние неге жоқ емес, бар?» деген сауалдан бастайды. Сөйтіп ол шынайы дүниенің қасиеті жоқ болу емес, бар болу деген түйінге келеді. Алайда бар болудың да түрлі түрлері бар ғой, мақұлық түрі, адамдық түрі, данышпандық үлгілері. Осыған қарап неміс философы бар болу аз дейді, әрбір бар нәрсенің өзінің болмысы болуға тиіс, ол адамның бар тірлігіне мән беретін нәрсе, сөйтіп ол тірлікті бар болу және мәнісі, болмысы бар бар болуға бөледі. Орысша айтқанда, бытие и сущее. Бұлар бір біріне қосылмайды дейді Хайдеггер. Тек хайуанның болмысы ғана жәй барболушылықпен шектеледі, ал адам мән іздеуші, болмысқа көтерілуші тұлға. Өйткені оның өмірі өлімге аяқ басқан өмір, немесе оның өмірі өлімге дайындық. Ал бұл адамды қамсыздықты қойып, қамдануға жетелейді. Орысша бұл термин забота деп айдарылады. Сөйтіп Хайдеггер философияны аспаннан жерге түсіріп, ол тек адамның өмір сүруіне, сол сүрген өмірін өзінің жеке санасымен сезінуіне байланысты дейді. Демек, Гегельдің пайымындағыдай ешқандай Абсолютті Рух жоқ, тек қана болмыстың мәнін түрлі түсінуші жеке адамның жеке санасы бар. Міне, осы жеке адамды Хайдеггер мындағы болмыс дейді. Осылай айтқанда ол бір жағынан болмысты жекелесе, екінші жағынан, жеке адамды жалпы болмысқа, космологияға сіңіріп жібергендей. Бұл тұрғыдан да ол біздің дала ойшылдарымызға жақын. Мысалы, Қорқыт туралы аңызды алсақ, ол Хайдеггердің ойларына тура иллюстрация сияқты. Аңыз бойынша, Қорқыт біраз жыл қамсыз жүреді, тек 40-қа толғасын ғана оған Әзірейлі келіп, оның жақында өлетінін айтады. Содан Қорқыт қамдана бастайды. Дүниенің төрт бұрышына қашады. Бірақ қайда барса да оны Қорқыттың көрі күтіп тұрады. Бұл Хайдеггердің адамның өмірі өлімге дайындық деген қағидасына келеді. Осындай қамсыздануы арқасында Қорқыт, адамның тек рухы ғана мәңгі екенін түсініп, қобызды ойлап табады. Ал қобыз деген өнер ғой, поэзия ғой. Бұл тұрғыда да екі ойшыл бірінің сөзін бірі сөйлегендей. Өйткені Хайдеггер кей тұрғыда поэзияны философиядан биік санаған. Себебі, ақынға болмысқа құлақ түру үшін, философиялық система жасаудың қажеті жоқ, не сезсе, соны жаза салады. Сосын философтар тіл жәй ғана инструмент, мен оны пайдаланам деп ойлайды, ал ақын өз-өзін тіл құралы ретінде сезінуге тиіс Хайдеггердің ойынша. Неміс ойшылының тіл туралы ілімі мүлде бөлек. Хайдеггер тілді лингвистикалық немесе тарихи құрылым деп ұғынбайды; оның ойынша тіл онтологиялық статусқа ие, демек, ол өзі жатқан бір болмыс, өйткені тіл болмыспен тығыз байланыста, сөз о бастан болмысқа тән нәрсе. Болмыс тек тілдің ғана тұзағына түседі, болмаса оны ұстау, немесе елестету мүлде мүмкін емес, ол тек тіл арқылы ғана көрініс береді. Міне, сондықтан ғана Хайдеггер тілді болмыстың үйі дейді. Тіл болмыс өзін қауіпсіздікте сезінетін кеңістік, тіл ең жақын арадағы нәрсе. Ол өз-өзін басқаратын нәрсе. Тіл субъект - объектке бөлінген адам орнатқан заңдылық емес. Тіл өзіндік әлемі бар дербес күш, адам тілде сөйлемейді, тілдің өзі сөйлейді. "Болмыс (немісше Sein, ағылшынша Being)- болушының (Beings) болуы." Болмыс сөзі "бар болу", "өмір сүру", "ғұмыр кешу", "шын болу" секілді мағыналарды беретін ең жалпылық философиялық категория есептеледі. «Болмыс және уақыт» кітабының бірінші бетінде Мартин Хайдеггер өзінің жазушылық жоспарын ұсынады: "нақты әрі нәзік түрде болмыс мәселесін айқындау – міне осы бұл кітаптың жазылу мақсаты." Хайдеггердің ойынша, дәстүрлі онтология бұл мәселеде шындықты шатастырған, тіпті олар бұл шатасуға назар аудармауға тырысып, болмыс мәселесін жалпылық көріп, "айтпаса да болады" дегендей шетке сыру мәмілесін ұстанған. Хайдеггер болмысты (Being) тануды нақты болушыны (нәрсе, Beings) танудан айқын ажыратады. Болмыс мәлім болушы секілді нәрсе емес. "Болмыс болушыны болушы етіп белгілейді, әрі осы себепті болушы танылады, түсініледі." Болмысты тану арқылы Хайдеггер нақты заттың болу өлшемі мен алғышартын нақты белгілеуге тырысады.Егер болмыс түсінілсе, онда болмыстың мәні, немесе болмыс сезінісі (Sinn des Seins) де айқындалады. "Сезініс" сөзін Хайдеггер "зат сол арқылы түсініледі" деп анықтайды. Хайдеггердің ойынша, болмысты сезіну кез келген болушыны, затты сезінуден бұрын болады, мейлі бұл зат, не болушы қалай болса да, қандай үлгіде бар болса да, болмыс алғашқы ұғым дерлік, нақты тұжырымдауға келмейтін, ғылымнан бұрынғы шындық. Сондықтан Хайдеггер фундаменталды онтологияны "түсінуді түсіндіру" ретінде бағалап, ол логика, теория, нақты онтологияның қолданылым, толғаныс секілді басқа таным үлгілерінен де алғашқы деп есептеді. Болмыс арқылы ғана болмысқа тұтасуға болатындықтан, болмысты сұрастыру мәлім бір болмыстың болмысын негіз ету арқылы сұрастырудан дерек береді. Хайдеггердің ойынша, болмысты шынайы тану ерекше болушыны алғышарт етеді. Демек, бұл болмысты танудың әдіснамасы герменевтикалық қайталаным шеңберінен ажырай алмайтынымызды көрсетеді. Яғни, болмысты тану қайталану барысында алға жылжитын әрекет болып, ол методологиялық мағынада феноменологиялық түсіндіруді қайта түсіндіруі тиіс. Хайдеггер бойынша, болмысты танитын болмыс тек адам - Осыболмыс болып, адам болмысы өзі болмыс ретінде болмысты тануға қабілетті, онтологиялық қабатта өмір сүре алатын болмыс болғандықтан, болмысты тану адам болмысын - Осыболмысты тануға бағытталу арқылы орындалуға тиіс. Хайдеггер онтологиясының негізгі ұғымдары. Хайдеггер онтологиясы көбінесе оның жоғарыда аталып кеткен «Болмыс және уақыт» кітабымен байланысты. Негізгі проблематика (болмыс, уақыт, тіл) оның алғашқы еңбектерінде, атап айтқанда, «Дунс Скотустың категориялар мен мағынаны оқыту» (1915) докторлық диссертациясында, Хайдеггердің өзі атап өткендей, категориялар туралы доктрина болмыстардың тіршілігін талдауға арналған кәдімгі атауды білдірді, ал мағыналар доктринасы бойынша - тілге метафизикалық шағылысу баяндалған. Әрине, ол кезде бұл проблемалар толыққанды анықталмаған болса да, философ еуропалық философия мен мәдениетке өте күшті әсер еткен «Болмыс және Уақыт» атты негізгі шығармасының жұмысын аяқтағанға дейін оны тағы он екі жылдай өз ой өзегінен өткізген. Хайдеггер бүгін де келесі сұраққа, "болмыстың мәні туралы сұраққа" әлі жауап жоқ екенін көрсеткен. Оның айтуы бойынша: «Болмыстың мағынасы туралы сұрақтың нақтылануы - келесі шығарманың мақсаты. Кез-келген болмысты түсінудің мүмкін көкжиегі ретінде уақытты түсіндіру оның бастапқы мақсаты болып табылады». Шынында да, бүкіл "Болмыс және уақыт" кітабы болмыстың мәні туралы мәселені, сондай-ақ оны түсіну мен түсіндіруге байланысты мәселелерді түсінуге арналған. Хайдеггер болмыстың мәні туралы мәселенің ресми құрылымын қарастыра отырып, өзінше лабиринт секілді ой түзеді. Өйткені, әр сұрақ белгілі бір бағытта жүргізілетін іздеу болып табылады. «Сұрақ-бұл сұралатын, белгілі бір мақсатқа бағытталған сұрақ. Сұрақтың өзі болудың, сұраушының, болмыстың өзіндік сипатына байланысты... Болмыс мағынасында сұрақ тексерілуі керек... Бұл болмыстың орташа және түсініксіз түсінігі.» Болу немесе болмыстың мәні түсінуден қашатын сиақты, өйткені оны анықтау немесе түсіну үшін қолданылатын барлық ұғымдар бір – бірімен, екіншісі арқылы анықталады: болу болмыс арқылы, ал болмыс болу арқылы анықталады. «Біз бұл қатал шеңберге түспейміз, егер алдымен болудың болмысын анықтап, сосын осы негізде болмыс туралы мәселе қойсақ... Алайда, шын мәнінде, сұрақтың белгіленген тұжырымында ешқандай шеңбер жоқ. Өзінің болмысында болмыстың мәні туралы ұғым болмайынша анықтауға болады.» Бұл жерде Хайдеггер философияның ерекшелігін, метафизикалық мағынасы мен мағынасы бар ұғымдар мен категориялардың ерекшелігін көрсететін сияқты – оларды қатал шеңберге түспей бір-бірінен басқаша анықтау мүмкін емес. Хайдеггер онтологияны сөздің кең мағынасында белгілі бір бағыт немесе тренд ретінде қарастырады, оның негізгі міндеті болмыстың мағынасын түсіндіру болып табылады. Оның пайымдауынша, "онтологиялық сұрақ алғашқы позитивті ғылымның оптикалық сұрағына қарсы... Кез-келген онтология, тіпті санаттардың бай және толық жүйесіне сүйенетін болса да, егер ол бұрын болмыстың мағынасын жеткілікті түрде түсіндірмеген болса және бұл түсінік өзінің негізгі міндеті ретінде қабылданбаса, онда өзінің болмысында соқыр болып қалады және оның шынайы ниетінің бұзылуын білдіреді» Хайдеггер уақыттың ішкі сезіміне негізделген уақыттың өрескел немесе дәстүрлі ұғымына қарсы шықты, бұл уақытты шексіз "қазір" немесе шексіз қазіргі заман ретінде бейнелейді. Хайдеггер үшін уақыт объективті де, субъективті де емес, өйткені ол олардың негізінде жатыр және кез-келген мүмкін объектіге қарағанда объективті және кез-келген мүмкін тақырыпқа қарағанда субъективті. «"Уақыт "" тақырыпта "да," объектіде "де," ішінде "де," сыртында "да жоқ және ол кез-келген субъективтілік пен объективтіліктің" алдында "және" бұрын", өйткені бұл"бұрын" мүмкіндіктің шарты болып табылады. Сонда ол "бар"ма?» . Хайдеггер уақыттың өрескел бейнесімен уақытты экзистенциалды-онтологиялық түсіндірумен салыстырды. «Қолма-қол өмірдің тұтастығының экзистенциалды-онтологиялық жағдайы уақытша болуға негізделген... Бұл уақытша уақытша режимді қалай түсіндіруге болады? Бастапқы уақыттан бастап болмыстың мағынасына апаратын жол бар ма? Уақыттың өзі болмыстың көкжиегі ретінде ашыла ма?» [3] Осы сөздермен Хайдеггер өзінің болмыс пен уақыт туралы негізгі эссесін аяқтайды. Мүмкін, бұл кездейсоқ емес, өйткені ешқандай зерттеу, әсіресе философиялық, ешқашан іргелі мәселелердің түпкілікті шешімін бермейді. Керісінше, философтар тек осы немесе басқа мәселелерді нақтылайды, оларды қояды және осы проблемалардың шығу тегі мен қазіргі заманғы түсініктері мен түсіндірулеріне жету үшін өз уақытының биіктігінен түсінуге тырысады. Осыған байланысты Хайдеггерді бір нәрсені "түсінбеді", "түсінбеді" немесе тым "қайта ойлады"деп айыптау керек пе? Бұл дұрыс болмас еді. Керісінше, Хайдеггердің (Платон, Аристотель, Кант, Ницше және т. б.) ойлау қабілеті сақталған көрінетін тіректерге қарамастан, ол соншалықты ерекше, ерекше және терең, сондықтан, оны игеру, философиялау тәсілін, идеяларын, ойлау ниеттерін игеру уақыты келді, бұл философияның, ғылымның, өнердің және мәдениеттің одан әрі дамуына революциялық әсер етеді. біздің уақытымыз емес, алдағы үшінші мыңжылдықта, өйткені оның ойлауы мен ойлауын туралы өткен мен қазіргі заманның әртүрлі дәстүрлері мен мұралары қайта оралады немесе оны таңқаларлық күшті, терең және бай рефлексиямен байытып, кейінгі философияға, ғылымға, өнер мен мәдениетке оралуы керек. Пайдаланылған әдебиеттер: URL:https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F URL:https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%A5%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B5%D0%B3%D0%B3%D0%B5%D1%80 URL:https://iphlib.ru/library/collection/articles/document/HASH01d47a17069620e2562c0b54 жүктеу/скачать 30,84 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|