БӨЛІМ 20 2.1.1 Шикізатты тауарлық өңдеу

20
2.1.1 Шикізатты тауарлық өңдеу
Жемістер мен көкөністерді тауарлық өңдеу келесі операциялардан 
тұрады: сапасы бойынша сұрыптау, мөлшері бойынша іріктеу, контейнерге 
орау.
Сұрыптау - бұл өнімді сапа бойынша бөлу, іріктеу-өлшем бойынша. 
Өнімді өңдеуді бақшада немесе далада жасай отырып, тазалаумен біріктіруге 
болады. Алма жинау әдісі бір уақытта сұрыптаумен кеңінен қолданылады.
Механикаландырылған жинау кезінде көп жағдайда жиналатын өнімнің 
жоғары тауарлық болуы қамтамасыз етілмейді. Жылжымалы машинада 
сұрыптау, калибрлеу және орау операцияларын орындау қиын және оның 
дұрыс орналасуын қиындатады. 
Жемістерді, көкөністер мен картопты алқаптан кейінгі тауарлық өңдеу 
көбінесе стационарлық жағдайда арнайы жабдықталған жерлерде немесе 
қоймада жүзеге асырылады. Сонымен қатар, тазалау машиналары қарапайым 
пішінді шикізатты іріктеуге ие болуы мүмкін, олардың сенімділігі, жұмыс 
сапасы және өнімділігі артады. 
Ағымдық жинау әдісімен барлық дақыл сақтау орнының жанында 
орналасқан сұрыптау пунктіне түседі. Сұрыпталған жеміс-көкөніс өнімдерін 
ыдыста немесе таспалы транспортерлер жүйесі арқылы бос тасымалдап
қоймаға береді және сақтауға қояды, өнімнің тауарлық емес бөлігі мал 
азығына шығарылады. 
Жемістер, көкөністер мен картоп әртүрлі ұяшықты жұмыс 
органдарының көмегімен сұрыпталады. 
Жинау машинасынан кейін сұрыптау пунктіне келіп түскен көкөністер 
мен картоптың үйіндісінде көптеген топырақ пен өсімдік қалдықтары бар.
Оларды бөлу үшін әртүрлі бөлгіш құрылғылар қолданылады – тесік 
ұяшықтар, шыбықты транспортерлер, көлбеу сырғыту.
Өндірісте тасымалдағыштардың екі түрі қолданылады:
1) үздіксіз құрылғылар
2) үздікті құрылғылар
Бағытына қарай көлбеу, тік келген және аралас болып келеді. Көлбеу 
құрылғы: ленталы, пластиналы, шнекті, роликті, пневматикалық. Тік келген 
құрылғы: элеваторлы, қалақшалы элеваторлы. Аралас құрылғы: 
гидравликалық транспортерлар болып жіктеледі.
Өндірісте кеңінен қолданылатын транспортер ленталы транспортер. 
Оның конструкциясы оңай, салмағы жеңіл, тасымалдағыш және жылжымалы 
болып келеді. Ленталы транспортер шексіз ленталардан тұрады, оны екі 
айдаушы және созушы барабандарға кигізілген. Барабанның біреуі бастаушы, 
ал екіншісі жүргізуші болып келеді. Бастаушы барабан айдаушы станциядан 
айналысқа түседі.Сұрыптау конвейерлері таспа, ролик, планк және шыбық 
болуы мүмкін. Таспалы конвейерлер жеміс-көкөніс өнімдеріне ең аз 
мөлшерде механикалық зақым келтіреді, бірақ олардың кемшілігі-даналар 
барлық жағынан сұрыптаушыларға көрінбейді. 

21
Роликті конвейерлер үнемі қозғалатын өнімді айналдырады, бұл 
шикізаттың сапасын бағалауды жеңілдетеді. 
2.1-суретте-алма жинауға арналған жабдықтар көрсетілген.
Сұрыптау тиімділігі жұмысшылардың біліктілігіне және конвейердің 
жылдамдығына байланысты. Сұрыпталғаннан кейін жеміс — көкөніс 
өнімдерінің көптеген түрлері калибрленеді-мөлшері бойынша біртекті 
топтарға бөлінеді. Калибрлеу қажеттілігі біртекті өнімдердің сату кезінде 
жоғары тауарлық қасиеттерге ие болуымен байланысты, оны орау оңайырақ. 
2.1-сурет - Алма жинау. Бір және екі деңгейлі контейнер тасығыштар.
Әр түрлі мөлшердегі өнімдер әртүрлі сақтау сапасына ие. 
Калибрлеу кезінде өнім мөлшері (көлденең диаметрі) немесе массасы 
бойынша топтарға бөлінеді. Өлшем бойынша бөлу үшін келесі типтегі 
калибрлеу машиналары қолданылады: белдік, тасымалдаушы-ұялы, роликті, 
бұрандалы. Бірінші типтегі машиналарда жұмыс органы біліктер арасында 
созылған белдіктер болып табылады, осылайша айналу кезінде олардың 
арасындағы алшақтық біртіндеп кеңейеді.
2.2-суретте СКЯ–3 сұрыптау және калибрлеу машинасы бар LTO-3
жемістерін тауарлық өңдеу желісі көрсетілген.
Тасымалдаушы-ұялы типтегі калибрлеу машинасы кенепте әртүрлі 
диаметрлі тесіктері бар конвейердің бірнеше секцияларынан тұрады. Төменгі 
жағындағы әр конвейердің шығуында тұрып қалған жемістердің итергіші 
орнатылған. 
Калибрлейтін транспортердің бір секциясынан басқа өнімге сырғу
тақталарымен жылжиды. 
Жемістер мен көкөністердің кішкентай үлгілері құлап, бірінші бөлімнің 
қабылдау науасында жиналады, қалған өнімдер таспадағы тесіктердің 
диаметрі осы үлгілердің диаметрінен үлкен болғанша конвейердің келесі 
бөлімдеріне ауысады. 
Калибрлеу тесіктері дөңгелек, шаршы немесе сопақ болуы мүмкін. 
Ролик түріндегі машиналарда өнім ағыны роликтердің секциялары арқылы 
өтеді, олардың арасында әртүрлі алшақтық бар. 
Бұрандалы типтегі жұмыс органы қарама-қарсы бағытта айналатын 
бұрандалардан тұрады. Бұрандалардағы бұрылыстардың диаметрі біртіндеп 

22
азаяды, сондықтан олар айналған кезде үнемі ұлғайып келе жатқан диаметрі 
бар бірқатар тесіктерден жылжымалы ағын пайда болады. 
2.2-сурет–СКЯ-3 сұрыптау-калибрлеу 
машинасы бар ЛТО-3 жемістерін 
тауарлық өңдеу желісі
2.3-сурет-жемістер мен 
көкөністерді бөліп сұрыптау
Бұрандалар ұзындығы 150 см ағаштан немесе пластиктен жасалған. 
Мұндай калибрлеу машиналарындағы жемістер диаметрі бойынша 
жоғары дәлдікпен бөлінеді. Роликті және бұрандалы калибрлеу 
машиналарын пайдалану кезінде айналмалы қозғалыс беріледі, сондықтан 
жемістер мен көкөністер көптеген механикалық зақым алады. 
2.3-суретте жемістер мен көкөністерді бөліп сұрыптау көрсетілген.

жүктеу/скачать 6,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: