Кафедрасы
жүктеу/скачать 1,72 Mb.
|
| Массаж жасайтын зондтар түрі.
(Е. В. Новикованың зондтары) №1 зонд. «Сүйір айыр» («Вилочковый») Тіл, ерін, жақ, бет ұшы және жұмсақ таңдай бұлшық еттеріне массаж жасау үшін қолданылады. Бұл зонд құсу рефлексінің шегін анықтауға және оны алу үшін арналған. Зондтың ұштары өткір емес, сондықтан бұлшық еттер зақымдалмайды. Ол бұлшық еттерді піспектеуге арналған. Осындай ықпалдың нәтижесінде бұлшық еттер белсенді жиырыла бастайды. №2 зонд. «Сегізше» («Восьмерочка») Тіл, ерін, жақ, бет ұшы және жіліншік бұлшық еттеріне массаж жасау үшін қолданылады. Бұлшық еттерді «үйкелеуге» арналған. №3 зонд. «Үлкен шана» («Большие саночки») Зонд №4 «Орташа шана» («Средние саночки») Зонд №5 «Кішкентай шана» («Маленькие саночки») №3 -5 зондтарды тіл, ерін, бет ұшы, жақ, жұмсақ таңдай, жіліншік бұлшық еттерін белсендіру үшін әр түрлі бағытта жылжытады.. Зондтың бас жағын бұлшық еттерді басу үшін қолдануға болады. «Шаналар» бірдей массаж тәсілдерін орындайды, бірақ массаж жасап жатқан бөлімнің көлемі және басу қарқындылығыәір түрлі болады. Сонымен қатар №5 зонд бұрау және қайтарымды серіппелі қимылдарды орындайды. №6 зонд. «Балташа» («Топорик») Тілді сипауға белсенді қолданылады, сонымен қатар бет ,жұмсақ таңдай, жіліншік бұлшық еттерін сылап-сипауға қолданылады. Басқа зондтарға қарағанда көбірек көлемді қамтиды және бұлшық еттерге қарқынды ықпал етеді. Зонд екі тәсілді атқаруға арналған: нық қысу және сырғу. Қысу нәтижесінде бұлшық ет тонусы қалыпқа келеді, олардың жиырылу қабілеті және қимыл-қозғалысы ұлғая түседі. Қысу дәрежесі бұлшық еттердің қалпына байланысты: тонусы неғұрлым төмен болса, соғұрлым қысу қарқынды болады. Сырғу бұлшық ет кернеуін алады, олардың иілгіштігін және шымырлығын жақсартады. №7 зонд. «Крес тәрізді» («Крестовина») Ерін, жақ, бет ұшы және жіліншік бұлшық еттеріне, тілдің орта және артқы бөлігін сылауға қолданылады. Тілді жоғары көтеруін қамтитын бұлшық еттеріне ықпал етуге мүмкіндік береді. Тілді басып тұрып, артқа итерген кезде аталған бұлшық еттері жиырылып, жұмыс істей бастайды. Зонд көмегімен қысу, бұрау және қайтарымды серіппелі қимылдарды орындайды. Сонымен қатар бұл зондпен К, Г, Х, Ш, Ж, Щ, Ч, Р дыбыстарын қоюға болады. №8 зонд. «Ілгері тоғыту» («толкачик»). Ерін, бет ұшы, жақ, жұмсақ таңдай, жіліншік бұлшық еттерін сылап- сипауға арналған. Тілдің көлденең, бойлық, желпіүш тәрізді бұлшық еттерге әсер етіп, олардың иілгіштігін және ептілігін қалпына келтіреді. Бұл әр түрлі артикуляциялық позицияларды қабылдауға мүмкіндік береді. Зондтың ұшында ілмек бар. Тілді басқан кезде бұлшық еттер белсенді түрде жиырылып, ал алған кезде кернеу жойылады, босаңсу фазасы басталады. №9 зонд. «Кішкентай қысқыш» («Щипчики»). Бет ұшы, ерін, тіл бұлшық еттерін сылап- сипауға арналған. Тілдің көлденең, бойлық бұлшық еттеріне әсер етіп, олардың иілгіштігін және ептілігін, бір қалыптан екінші қалыпқа көшуі қабілетін қалпына келтіреді. Бұл әр түрлі артикуляциялық позицияларды қабылдауға мүмкіндік береді. Әсіресе тілдің бүйірін тіл түбіріне қарай сығылысуына, тілдің оңға-солға бұруына тиімді болады. Өйткені онымен тек тіл ұшынғана емес, ортасында іліп алуға болады. №10 зонд. «Тартушы» (подтягивающий) № 10 зонд тіл асты желбезегін сылап-сипауға және оны созуға арналған. Егер бала тілін жоғары көтере алмаса бұл зондпен тіл асты желбезегінің қалпын көруге болады.. №11 зонд. «Аққу» («Лебедушка») Бет ұшын, жұмсақ таңдайды сылап- сипауға арналған. Бұлшық еттердің иілгіштігін және ептілігін қалпына келтіреді. Бұл әр түрлі артикуляциялық позицияларды қабылдауға және сілекей ағуынан арылтуға мүмкіндік береді. Балаларды дизартриядан сақтандыру Дизартриядан сақтандыру шаралары бірнеше кезеңде жүргізіледі. Бірінші кезектегі шаралар. Дизартрия - дыбыс айту мен просодикасының (ырғақтылығы, жылдамдығы) бұзылуымен сипатталатын күрделі тіл кемістігі. Балаларда дизартрия БЦСА-ң (балалардың церебральді параличі) салдарынан (қалдық белгілері ретінде), ал ересектерде параличтің белгілері ретінде қарастырылады. БЦСА баланың құрсақта жатқан, босану кезінде және нәресте кездерінде мидың органикалық зақымдалу салдарынан болады. Мидың күрделі жүйесі бала тумай тұрып қалыптасады. Жүктілік қалыпты, ауытқусыз өтсе, мидың жетілу процесі бөгетсіз жүреді. Жүктіліктің алғашқы үш айында мидың дұрыс қалыптасуына қатер туғызатын - ананың вирустық инфекциялармен, кызамықпен ауыруы және алкоголь мен темекі болып табылады. Өйткені олар плацентаның (баланың іштегі жатар орны) қан тамырларын зақымдайды, соның салдарынан оттегі жеткілікті түспейді. Оттегінің жетіспеушілігі баланың миының дамуына әсер етеді, яғни кешеуілдейді. Мұндай жағдайда, бала туған кезде дем алу, жуту, емуді қамтамасыз ететін мидың құрылымдары толық жетілмейді. Көп жағдайда туа салысымен мидың қалпын бірден бағалау қиындық туғызады. Мамандар туғаннан кейінгі 8-12 апта мөлшері қауыпты кезең деп санайды. Ауыр ақаулықтар баланың алғашқы бір жасында байқала бермейді, тек баланың өсіп, даму барысында байқалады. Сондықтын аналар осы кезеңде нәрестеге барынша бақылау жасап, көңіл бөлуі қажет. Кейінгі зерттеулерде баланың дамуына әсер ететін екі факторды атайды – тұқымқуалаушылық және ананың тамақтануы. Сонымен, баланың дамуына көп жағдайлар әсер етеді - орталық нерв жүйесінің жағдайы, биологиялық, әлеуметтік, тұқымқуалаушылық факторлар. БЦСА балаларға дәрігерлік көмек ана мен баланың денсаулығын сақтау заңына байланысты көрсетіледі. Ерте нәрестелік кезеңінің баланың арықарай дамуында маңызы өте зор. Осы кезден бастап алғашқы кезектегі сақтандыру шараларын қолдана бастау тиімді. Ондай шараларға эхолалия мен эхопраксияны дамыту жатады. Қалыпты дамыған балаларда бұл феномендер алғашқы бірінші айда үлкендердің дауысын қайталау (эхолалия), қимылына, мимикасына (тілін шығару, жымию) жауап беру түрінде байқалады. Ерте жаста жақын, бөтен адамдарды ажырату, тану үлкен жетістік болып саналады. БЦСА балалар жиі қатынас жасау, сипалап, қарап, құшақтауды талап етеді және оған мұқтаж болады. Ему актісінің күшін және ұзақтылығын дамыту, артикуляциялық мүшелердің бұлшық еттері мен белсенді қимылдарын дамытудың маңызы зор. Уілдеу, былдырлауын үлкендер қостап, белсендіру керек. Дизартрияға бейім немесе байқала бастаған баланың қимыл-қозғаласын және психикасын дамытуға бағытталған жұмыстар үйымдастыру қажет. Сөйлеуге дейінгі кезеңде түзету жұмысы ерте басталса, соғұрлым баланың қимылында, сөйлеуінде, интеллектуалдық дамуында ауытқулар, кемшіліктер аз байқалады. Сөйлеу қимыл функцияларының қалыптасуы жалпы және қолдың моторикасымен тығыз байланысты. Бұлшық еттердің тонусы мен қимылын дамутымен қатар тактильді сезуінін (тері арқылы сезіну) дамыту қажет. Ол үшін балаға әр түрлі заттарды (тегіс, бұдыр, жұмсақ, қатты, ағаштан, темірден жасалған, т.б.) ұстатып, аузына апарып, жалатып, тістетіп ойнату керек. Бірінші жылдан бастап сөйлеу түсінігін дамыту маңызды, көп жағдайда ол үлкендердің сөйлеу қатынасына байланысты. Күніне бірнеші рет 10-15 минут нәрестемен қатынас жасаған өте тиімді. Тілге тәрбиелеуді алғашқы жылдардан бастап, ана тілінде жүргізу керек. Бір тілде қарым-қатынас жасау интонацияның, тілдің фонетикалық құрылымының, ал кейінірек сөз бен сөзтіркестерінің тұрақты үлгілерінің қалыптасуына әсер етеді. Дизартриясы бар баламен қатынас тек ана тілінде болу қажет. Дизартрияға шалдыққан баланың сөйлеу тілінің дамуы бұзылады. Мұндай жағдайда, егер бала сөйлей алмағанда да ата-аналар ыммен, жестпен сөйлеспей, баланың, өздерінің іс-әрекетін сөзбен айтып отыру керек. Сөйлеу функциясын дамыту барысында балаларды қысқа, ырғақты өлең, тақпақтарды естіп, қайталауға үйрету керек. Қайталауда дыбыстарды, сөздерді дұрыс айтуына көңіл бөлу қажет. Мұндай жаттығулардың мақсаты- дауыс реакцияларын, тыныс алу, аяқ-қолдың қимылымен бірге сәйкестендіру болып табылады. Баланың сөйлеу тілін, психикасын дамытуда ойын іс-әрекеті кеңінен қолданылады. Ойыншықтарды, басқа құралдарды іріктеу, ойын процесін басқару, нұсқау беру баланың жас ерекшелігіне, жұмыс мақсатына сәйкес ойластырылады. Екінші кезектегі шаралар. Сөйлеу тілінің дыбыстық жағының жетілмеуі, фонематикалық процестерінің толық қалыптаспауы сөздің дыбыстық құрамын талдау мен жинақтау дағдыларын өзбетімен менгеру алғышарттарының қалыптасуын кешеуілдетеді. Дизартриясы бар балаларда мектепке дейінгі жаста тіл кемістіктерін толық түзеткен жағдайдың өзінде жазудың (дисграфия) және оқудың (дислексия) бұзылуы кездеседі. Арнайы әдебиеттерде осыған байланысты қарапайым оқу, жазу дағдыларын 5 жастан бастап қалыптастыру қажет деген көзқарастар кездеседі. Балабақшаның ересектер мен дайындық топтарының бірінші жылында сөздің дыбыстық құрамын талдау дағдыларын менгереді. Екінші жылы әріптермен танысады. Оқыту барысында буын кестелері, ойындар (лото, домино, т.б.) қолданады. Дислексия мен дисграфияны түзету логопедиялық жұмысы жүйелі, кешенді жүргізілуі керек. Үшінші кезектегі шаралар. Бұл денгейдегі сақтандыру шаралары жасөспірімдердің ары қарай оқуына, кәсіби бағдарлауына байланысты. Дизартриясы бар жалпы білім беру мектепті бітірген балаларға қатал шектеу қойылмайды. Дегенмен, мамандық талдау жұмысқа орналасу мәселелерін шешуде кәсіби кеңес алудың маңызы зор. жүктеу/скачать 1,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|