Казақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі ғ. Ж. Медеуова экотоксикология

127 
Т 
 
Салыстырмалы атомдық салмағы 40-тан, 
тығыздығы 5г/см
3
- тан жоғары химиялық 
элеменнтер  
 
A 
 
А) түсті металдар 
 
B 
 
В) бағалы металдар 
 
C 
 
С) оксидтер 
 
D 
 
Д) қышқылдар 
 
E 
 
Е) ауыр металдар 
128 
Т 
 
Ауыр металдардың өсімдіктерге әсер етуінің 
алғашқы белгілері 
 
A 
 
А) өсімдіктің қарқынды өсуі 
 
B 
 
В)   өсімдік өсуінің баялауы 
 
C 
 
С) өсімдікте фотосинтез процесінің жүруі  
 
D 
 
Д) өсімдіктің қарқынды гүлдеуі 
 
E 
 
Е) дұрыс жауабы жоқ 
129 
Т 
 
Ауыр металдардың өсімдіктерге әсер етуінің 
алғашқы белгілері 
 
A 
 
А) өсімдіктің қарқынды өсуі 
 
B 
 
В)   өсімдік өсуінің баялауы 
 
C 
 
С) өсімдікте фотосинтез процесінің жүруі  
 
D 
 
Д) өсімдіктің қарқынды гүлдеуі 
 
E 
 
Е) дұрыс жауабы жоқ 

 
 
 
273
 
130 
Т 
 
Топырақта әртүрлі улы заттардың жинақталуы, 
соның ішінде ауыр металдардың болуы қандай 
заттарды пайдаланғаннан болады 
 
A 
 
А) су 
 
B 
 
В) жел 
 
C 
 
С) фотосинтез процесінің әсерінен 
 
D 
 
Д) тыңайтқыштарды 
 
E 
 
Е) дұрыс жауабы жоқ 
131 
Т 
 
Топырақта әртүрлі улы заттардың жинақталуы, 
соның ішінде ауыр металдардың болуы қандай 
заттарды пайдаланғаннан болады 
 
A 
 
А) су 
 
B 
 
В) жел 
 
C 
 
С) фотосинтез процесінің әсерінен 
 
D 
 
Д)  тыңайтқыштарды 
 
E 
 
Е) дұрыс жауабы жоқ 
132 
Т 
 
Биосферадағы тірі ағзалардың химиялық құрамын 
және геохимиялық процесстерді зерттейтін ғылым 
саласы  
 
A 
 
А) әлеуметтік экология; 
 
B 
 
В)  биогеохимия; 
 
C 
 
С) геоэкология; 
 
D 
 
D) биоэкология; 
 
E 
 
Е) гидробиология; 

 
 
274  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
133 
Т 
 
Биогеохимия ғылымының негізін салған ғалым  
 
A 
 
А) Ч. Дарвин; 
 
B 
 
В) Э.И.Бюргесс; 
 
C 
 
С) Н.Ф. Реймерс; 
 
D 
 
D)  В.И. Вернадский; 
 
E 
 
Е) В.А. Вронский; 
134 
Т 
 
«Экотоксикология» термині алғаш рет қай жылы 
ғылымға енгізілді  
 
A 
 
А) 1979 жылы; 
 
B 
 
В) 1921 жылы; 
 
C 
 
С) 1991 жылы; 
 
D 
 
D) 1988 жылы; 
 
E 
 
Е)  1969 жылы; 
135 
Т 
 
Пән  аралық,  ғылыми  бағыт  қоршаған  ортадағы, 
экожүйедегі  (микроағзалардан  адамға  дейінгі) 
зиянды  химиялық  заттардың  әсерін  зерттейтін 
ғылым  
 
A 
 
A) әлеуметтік экология; 
 
B 
 
B) биогеохимия; 
 
C 
 
C) экотоксикология; 
 
D 
 
D) биоэкология; 
 
E 
 
E) гидробиология; 

 
 
 
275
 
136 
Т 
 
Топырақтану ғылымның негізін қалаған көрнекті  
ғалым  
 
A 
 
A) Э.И.Бюргесс; 
 
B 
 
B) Ч. Дарвин; 
 
C 
 
C) В.И. Вернадский; 
 
D 
 
D) Э.И.Бюргесс; 
 
E 
 
E)  В. В. Докучаев; 
137 
Т 
 
Улы, уытты заттардың тірі ағзаларға әсерін 
зерттейтін ғылым  
 
A 
 
A) экология; 
 
B 
 
B) токсикология; 
 
C 
 
C) биология;  
 
D 
 
D) биоэкология; 
 
E 
 
E) гидробиология  
138 
Т 
 
Тірі ағзаларға зиянды әсер етуші заттар  
 
A 
 
A)  ксенобиотиктер; 
 
B 
 
B) тірі ағзалар;  
 
C 
 
C) продуценттер, 
 
D 
 
D) консументтер; 
 
E 
 
E) редуценттер;  

 
 
276  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
139 
Т 
 
Қоршаған ортаның радиоктивті затттармен, 
электромагнитті толқындармен, жылу, шу, 
тербелістермен ластануы 
 
A 
 
A) химиялық ластану; 
 
B 
 
B) биологиялық ластану;  
 
C 
 
C) эстетикалық ластану, 
 
D 
 
D)  физикалық ластану; 
 
E 
 
E) дұрыс жауабы жоқ;  
140 
Т 
 
Қоршаған ортаның көміртегі өнімдерімен, күкірт, 
көмірсулармен, пестицидтермен, ауыр металдармен 
ластануы 
 
A 
 
A)  химиялық ластану; 
 
B 
 
B) биологиялық ластану;  
 
C 
 
C) эстетикалық ластану, 
 
D 
 
D) физикалық ластану; 
 
E 
 
E) дұрыс жауабы жоқ;  
141 
Т 
 
Қоршаған ортаның бактериялар, вирустармен, 
құрттармен ластануы 
 
A 
 
A) химиялық ластану; 
 
B 
 
B)  биологиялық ластану;  
 
C 
 
C) эстетикалық ластану, 
 
D 
 
D) физикалық ластану; 
 
E 
 
E) дұрыс жауабы жоқ;  

 
 
 
277
 
142 
Т 
 
Экотоксикология қандай бағыт  
 
A 
 
A) ғылыми-техникалық; 
 
B 
 
B) ғылыми бағыт;  
 
C 
 
C) жеке ғылыми бағыт; 
 
D 
 
D)  пән аралық ғылыми бағыт; 
 
E 
 
E) дұрыс жауабы жоқ;  
143 
Т 
 
Экотоксикология ғылымының негізгі мақсаты 
қандай? 
 
A 
 
A) экологиялық ластануды зерттейді; 
 
B 
 
B) экологиядағы химиялық заттардың таксиндік 
әсерін зерттейді; 
 
C 
 
C)  тірі ағзалардағы химиялық заттардың токсиндік 
әсерін зерттейді;  
 
D 
 
D) экосистеманың құрамына кіретін тірі ағзаларды 
зерттейді; 
 
E 
 
E) экотоксиканттардың экология әсерін зерттейді;  
144 
Т 
 
Биогеохимия ғылымымен тығыз байланысты 
ғылыми пән қалай аталады? 
 
A 
 
A)  экотоксикология; 
 
B 
 
B) геохимия 
 
C 
 
C) химия;  
 
D 
 
D) биология; 
 
E 
 
E) биохимия;  

 
 
278  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
145 
Т 
 
Қоршаған орта факторларының әсерлерін атап 
көрсет  
 
A 
 
A) мутагенді және техногенді; 
 
B 
 
B)  гонадотропты, энбриотропты  және мутагенді; 
 
C 
 
C) энбриотропты және мутагенді;  
 
D 
 
D) гонадотропты және техногенді; 
 
E 
 
E) табиғи және техногенді;  
146 
Т 
 
Токсиканттар, 
токсиндік 
заттардың 
адам 
денсаулығына  әсерінен  қандай  аурулар  пайда 
болады  
 
A 
 
A)  техникалық аурулар; 
 
B 
 
B) генитикалық аурулар; 
 
C 
 
C) дұрыс жауабы жоқ; 
 
D 
 
D) эндемикалық аурулар; 
 
E 
 
E) мутанттық аурулар;  
147 
Т 
 
Токсиканттар, 
токсиндік 
заттардың 
адам 
денсаулығына  әсерінен  қандай  аурулар  пайда 
болады  
 
A 
 
A)  техникалық аурулар; 
 
B 
 
B) генитикалық аурулар; 
 
C 
 
C) дұрыс жауабы жоқ; 
 
D 
 
D) эндемикалық аурулар; 
 
E 
 
E) мутанттық аурулар;  

 
 
 
279
 
148 
Т 
 
Экотоксикология  және  биогеохимия  ғылыми 
пәндерінің зерттеу объектісі 
 
A 
 
A) атмосфера; 
 
B 
 
B) биосфера; 
 
C 
 
C) дұрыс жауабы жоқ; 
 
D 
 
D) гидросфера; 
 
E 
 
E)  экосистема;  
149 
Т 
 
Биотаға токсиндік әсерді бағалау принциптері 
 
A 
 
A)  биотестілеу және мониторниг; 
 
B 
 
B) мониторинг; 
 
C 
 
C) биотестілеу; 
 
D 
 
D) ликвидациялау; 
 
E 
 
E) геотестілеу;  
150 
Т 
 
Жапонияда  Кюсю  аралында  анықталған  токсиндік 
заттардың әсерінен пайда болған технагендік ауру  
 
A 
 
A) итай-итай; 
 
B 
 
B) минимата; 
 
C 
 
C)  сатуризм; 
 
D 
 
D) пандемия; 
 
E 
 
E) эндемикалық аурулар; 

 
 
280  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
151 
Т 
 
Ксенобиотиктер әсеріне қарай қанша топқа 
жіктеледі? 
 
A 
 
A) 5; 
 
B 
 
B) 2; 
 
C 
 
C) 4; 
 
D 
 
D) 3; 
 
E 
 
E) 6; 
152 
Т 
 
Токсиндік  заттардың  түрлі  деңгейдегі  ағзаларға 
әсерін  зерттейтін  пән  аралық  ғылыми   бағыт  қалай 
аталады? 
 
A 
 
A) экотоксикология; 
 
B 
 
B) геохимия; 
 
C 
 
C) химия;  
 
D 
 
D) биология; 
 
E 
 
E) биохимия;  
153 
Т 
 
Өсімдіктерде  қандай  элемент  жетіспеуінен  өсуі 
баяулайды,  жапырақтың  хлорозы,  тургордың 
жоғарлауы, түсімнің азайады 
 
A 
 
A) кадмий; 
 
B 
 
B) хром; 
 
C 
 
C)  мыс;  
 
D 
 
D) цинк; 
 
E 
 
E) никель;  

 
 
 
281
 
154 
Т 
 
Ауыр  металдардың ішіндегі ең улы және қоршаған 
ортаға кеңінен таралған элемент 
 
A 
 
A) мыс; 
 
B 
 
B) никель; 
 
C 
 
C) цинк;  
 
D 
 
D) хром; 
 
E 
 
E)  кадмий;  
155 
Т 
 
Кадми тірі ағзаларға қауіптілігі жағынан қай класқа 
жатқызылады? 
 
A 
 
A) 5; 
 
B 
 
B) 2; 
 
C 
 
C) 4;  
 
D 
 
D)  1; 
 
E 
 
E) 7;  
156 
Т 
 
Бір  жағынан  төменгі  концентрациясы  маңызды 
биологиялық  микроэлемент  ал,  екінші  жағынан 
жоғарғы концентрациясы қауіпті ауыр металл 
 
A 
 
A)  мыс; 
 
B 
 
B) никель; 
 
C 
 
C) цинк;  
 
D 
 
D) хром; 
 
E 
 
E) кадмий;  

 
 
282  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
157 
Т 
 
Адам  ағзасында  қанша  мг  кадмидің  жинақталуы 
улану белгілерін білдіреді 
 
A 
 
A) 7; 
 
B 
 
B)  10; 
 
C 
 
C) 3;  
 
D 
 
D) 1; 
 
E 
 
E) 25;  
158 
Т 
 
Жүйке  жүйесінде  тұрақты  өзгеріс  туындататын 
ксенобиотиктер 
 
A 
 
A)  этил спирті; 
 
B 
 
B) бензол; 
 
C 
 
C) кетондар;  
 
D 
 
D) эфирлер; 
 
E 
 
E) толуол;  
159 
Т 
 
Қанды улаушы ксенобиотиктер 
 
A 
 
A) этил спирті; 
 
B 
 
B) этилен; 
 
C 
 
C) кетондар;  
 
D 
 
D) эфирлер; 
 
E 
+ 
E)  толуол;  

 
 
 
283
 
160 
Т 
 
Наркотикалық, 
қайтымды 
әсер 
етуші 
ксенобиотиктер 
 
A 
 
A) этил спирті; 
 
B 
 
B) этилен; 
 
C 
 
C) кетондар;  
 
D 
 
D) эфирлер; 
 
E 
 
E) толул;  
161 
Т 
 
Тірі  ағзаларға  зияанды  әсер  етуші  заттар  қанша 
топқа жіктеледі 
 
A 
 
A) 5; 
 
B 
 
B) 2; 
 
C 
 
C) 4;  
 
D 
 
D)  3; 
 
E 
 
E) 10;  
162 
Т 
 
Экотоксикология пәні нені зерттейді? 
 
A 
 
А) биосфералық даму және қалыптасу эволюциясын 
 
B 
 
В )экотоксиканттардың түсу, таралу жолдарын, тірі 
организмдерде өзгеруін, тигізетін зарадаптарын, 
алдын алу шараларын 
 
C 
 
С) тірі организмдердің химимялық құрамын, тірі 
материяда болатын химмиялық реакцияларды 
 
D 
 
Д) тірі организмдер мен қоршаған орта арасындағы 
болатын қарым қатынастарды 
 
E 
 
Е )адам, қоғам және табиғат арасындағы қатынастар 
жүйесін 

 
 
284  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
163 
Т 
 
Экожүйелердің әртүрлі деңгейіне әсер етуші 
ксенобионттарды қандай ғылым саласы зерттейді? 
 
A 
 
А) экотоксикология 
 
B 
 
В )әлеуметтік экология 
 
C 
 
С) әлемдік экология 
 
D 
 
Д) өндірістік экология 
 
E 
 
Е) қолданбалы экология 
164 
Т 
 
Қазіргі таңда тұрмыстық жағдайларда қанша 
химиялық заттар пайдаланылады? 
 
A 
 
А ) 30мың  
 
B 
 
В )40мың 
 
C 
 
С) 50мың 
 
D 
 
Д) 60мың 
 
E 
 
Е )70мың 
165 
Т 
 
Концерегендер деп қандай заттарды атайды? 
 
A 
 
А) қатерлі ісік ауруын тудыратын заттар 
 
B 
 
В) аллергиялық аурулар тудыратын заттар 
 
C 
 
С )токсиндік әсері бар заттар 
 
D 
 
Д) жұқпалы аурулар тудыратын заттар 
 
E 
 
Е) ауру тудырмайтын заттар 

 
 
 
285
 
166 
Т 
 
Қоршаған ортада, өндірісте,ауылшаруашылығында, 
адамның күнделікті өмірінде қолданылатын 
уландырғыш заттар: 
 
A 
 
А )инсектицидтер, пестицидтер,тыңайтқыштар 
 
B 
 
В )дәрілік заттар 
 
C 
 
С )азық қоспалары 
 
D 
 
Д)өндіріс қалдықтар 
 
E 
 
Е) аталғандардың бәрі дұрыс 
167 
Т 
 
Шағын мөлшерде ағзаға түсіп улануға немесе 
өлімге соқтыратын зат 
 
A 
 
А ) у ( уыт, токсин) 
 
B 
 
В) концерегендер 
 
C 
 
С) ксенобиотиктер 
 
D 
 
Д )микроағзалар 
 
E 
 
Е )дәрілік заттар 
168 
Т 
 
Тірі ағзаға тән емес (жат, бөгде) зат қалай аталады? 
 
A 
 
А) ксенобиотиктер 
 
B 
 
В )концерегендер 
 
C 
 
С )токсиндер 
 
D 
 
Д )дәрілік заттар 
 
E 
 
Е )химиялық заттар 

 
 
286  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
169 
Т 
 
Удың ағзамен әрекеттесуінің нәтижесінде пайда 
болған ағзаның патологиялық күй жағдайы: 
 
A 
 
А) биотрансформациялық 
 
B 
 
В )интоксикациялық 
 
C 
 
С) клиникалық 
 
D 
 
Д )патоморфологиялық 
 
E 
 
Е )токсикологиялық 
170 
Т 
 
Б.ғ.д, дейінгі у және улану, олардың диалектикалық 
біртұтастығы жөнініндегі түсініктерді 
қалыптастырған ғалымдар: 
 
A 
 
А) Гиппократ 
 
B 
 
В )Аристотель 
 
C 
 
С )Теофаст 
 
D 
 
Д )Авиценна 
 
E 
 
Е )аталғандардың бәрі дұрыс 
171 
Т 
 
Қазіргі таңдағы токсикологияның негізін қалаған 
ғалым: 
 
A 
 
А )Парасельс 
 
B 
 
В) Ж.Д. Орфила 
 
C 
 
С )Г.И. Блосфельд 
 
D 
 
Д ) Д.П. Косоротов 
 
E 
 
Е) И.И. Павлов 

 
 
 
287
 
172 
Т 
 
Заттың улы әсері әрқашанда үш фактордың 
әрекеттесуінің нәтижесі арқылы іске асады: 
 
A 
 
А) ағза, заттың сандық мөлшері, әсер ету ұзақтығы 
 
B 
 
В) ағза, заттың улы әсер тәуелділігі, жинақталуы 
 
C 
 
С) ағза, созылмалы улану тудыратын заттар, әсер 
ету ұзақтығы 
 
D 
 
Д) ағза, заттың типтік мөлшері, әсер ету ұзақтығы 
 
E 
 
Е) ағза, заттың экспериментальдық мөлшері, әсер 
ету ұзақтығы 
173 
Т 
 
Биосфераның ластануын бағалау критерийлері: 
 
A 
 
А) рұқсатты шекті концентрация 
 
B 
 
В) болжаулы қауіпсіз деңгей 
 
C 
 
С) максималды рұқсатты деңгей 
 
D 
 
Д) рұқсатты қалдықты мөлшер 
 
E 
 
Е) аталғандардың бәрі дұрыс 
174 
Т 
 
Улы заттар жіктелуіндегі жалпы жіктелуге 
жататындар: 
 
A 
 
А) химиялық қасиеті бойынша химиялық 
 
B 
 
В) қолдану мақсаты бойынша практикалық 
 
C 
 
С) улылық дәрежесі бойынша гигиеналық 
 
D 
 
Д )улы әсерінің түрі бойынша токсикологиялық 
 
E 
 
Е) аталғандардың бәрі дұрыс 

 
 
288  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
175 
Т 
 
Жүйке жүйесіне әсер ететін улар: 
 
A 
 
А) транквализаторлар, ұйықтатқыш 
заттар,фосфороорганикалық қосылыстар, алкоголь, 
сынап 
 
B 
 
В) анилин, нитриттер,жыланның улары, металл 
тұздары, сіркесу қышқылы 
 
C 
 
С) хлорланған көмірсутектер, дихлорэтан, 
фенолдар, ауыр металдар, альдегидтер 
 
D 
 
Д) этиленгликоль,қымыздық қышқылы, сынап, 
ауыр металл тұздары 
 
E 
 
Е) қышқылдар мен сілтілер, ауыр металл 
қосылыстары 
176 
Т 
 
Жүрекке әсер ететін улар: 
 
A 
 
А) транквилизаторлар, ұйықтатқыш заттар, 
фосфороорганикалық қосылыстар, алкоголь, сынап 
 
B 
 
В) анилин, нитриттер,жыланның улары, металл 
тұздары, сіркесу қышқылы 
 
C 
 
С) хлорланған көмірсутектер, дихлорэтан, 
фенолдар, ауыр металдар, альдегидтер 
 
D 
 
Д) этиленгликоль,қымыздық қышқылы, сынап, 
ауыр металл тұздары 
 
E 
 
Е) дигиталис, дигитоксин, аконит, хинин, барий 
тұздары,амитриптилин 
177 
Т 
 
Қан жүйесіне әсер ететін улар: 
 
A 
 
А) транквилизаторлар, ұйықтатқыш заттар, 
фосфороорганикалық қосылыстар, алкоголь, сынап 
 
B 
 
В) анилин, нитриттер,жыланның улары, металл 
тұздары, сіркесу қышқылы 
 
C 
 
С) хлорланған көмірсутектер, дихлорэтан, 
фенолдар, ауыр металдар, альдегидтер 
 
D 
 
Д) этиленгликоль,қымыздық қышқылы, сынап, 
ауыр металл тұздары 
 
E 
 
Е) қышқылдар мен сілтілер, ауыр металл 
қосылыстары 

 
 
 
289
 
178 
Т 
 
Бауырға әсер ететін улар: 
 
A 
 
А) транквилизаторлар, ұйықтатқыш заттар, 
фосфороорганикалық қосылыстар, алкоголь, сынап 
 
B 
 
В) анилин, нитриттер,жыланның улары, металл 
тұздары, сіркесу қышқылы 
 
C 
 
С) хлорланған көмірсутектер, дихлорэтан, 
фенолдар, ауыр металдар, альдегидтер 
 
D 
 
Д) этиленгликоль,қымыздық қышқылы, сынап, 
ауыр металл тұздары 
 
E 
 
Е) қышқылдар мен сілтілер, ауыр металл 
қосылыстары 
179 
Т 
 
Бүйрекке әсер ететін улар: 
 
A 
 
А) транквилизаторлар, ұйықтатқыш заттар, 
фосфороорганикалық қосылыстар, алкоголь, сынап 
 
B 
 
В) анилин, нитриттер,жыланның улары, металл 
тұздары, сіркесу қышқылы 
 
C 
 
С) хлорланған көмірсутектер, дихлорэтан, 
фенолдар, ауыр металдар, альдегидтер 
 
D 
 
Д) этиленгликоль,қымыздық қышқылы, сынап, 
ауыр металл тұздары 
 
E 
 
Е )қышқылдар мен сілтілер, ауыр металл 
қосылыстары 
180 
Т 
 
Ішек қарын жолдарына әсер ететін улар: 
 
A 
 
А) транквилизаторлар, ұйықтатқыш заттар, 
фосфороорганикалық қосылыстар, алкоголь, сынап 
 
B 
 
В) анилин, нитриттер,жыланның улары, металл 
тұздары, сіркесу қышқылы 
 
C 
 
С) хлорланған көмірсутектер, дихлорэтан, 
фенолдар, ауыр металдар, альдегидтер 
 
D 
 
Д) этиленгликоль,қымыздық қышқылы, сынап, 
ауыр металл тұздары 
 
E 
 
Е )қышқылдар мен сілтілер, ауыр металл 
қосылыстары 

 
 
290  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
181 
Т 
 
Төменде аталған қайсысы биосфераның негізгі 
ұйымдастырылу бірлігі болып табылады: 
 
A 
 
А) экожүйе 
 
B 
 
В) популяция 
 
C 
 
С) фитоценоз 
 
D 
 
Д) аудан бірлігі га 
 
E 
 
Е) биотоп 
182 
Т 
 
Әртүрлі деңгейдегі экологиялық зерттеу 
объектілерін олардың күрделену ретіне сай 
орналастырыңыз: 
 
A 
 
А) экожүйе, биосфера, популяция,организм, 
қауымдастық 
 
B 
 
В) организм, популяция, , қауымдастық,экожүйе, 
биосфера 
 
C 
 
С )популяция, экожүйе,организм, биосфера, , 
қауымдастық 
 
D 
 
Д) биосфера, экожүйе, , қауымдастық,популяция, 
организм 
 
E 
 
Е) популяция, , қауымдастық, организм, экожүйе, 
биосфера 
183 
Т 
 
Қай химиялық элемент Биосфераның негізгі 
биогендік элементтерінің қатарына жатпайды 
 
A 
 
А) азот 
 
B 
 
В) сутегі 
 
C 
 
С )көміртегі 
 
D 
 
Д )стронций 
 
E 
 
Е) оттегі 

 
 
 
291
 
184 
Т 
 
Төменде келтірілгендердің қайсысы Биосфераның 
жанды затына жатпайды 
 
A 
 
А) жануарлар 
 
B 
 
В) минералдық тау жыныстарының кені 
 
C 
 
С) саңырауқұлақ споралары 
 
D 
 
Д) бұталар 
 
E 
 
Е )мүктер мен қыналар 
185 
Т 
 
Төменде келтірілгендердің қайсысы Биосфераның 
жанды затына жатады 
 
A 
 
А) әктастар 
 
B 
 
В) мұнай 
 
C 
 
С) саңырауқұлақ споралары 
 
D 
 
Д) магмалық тау жыныстары 
 
E 
 
Е) атмосфераның ең төменгі қабаты 
186 
Т 
 
Биосфераның  биоенжар  биокосный  затына  не 
жатады 
 
A 
 
А) жануарлар 
 
B 
 
В) атмосфералық газдар 
 
C 
 
С) шөгінді тау жыныстары 
 
D 
 
Д) магмалық тау жыныстары 
 
E 
 
Е) топырақ 

 
 
292  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
187 
Т 
 
Биосфераның биогендік затына не жатады: 
 
A 
 
А) микроорганизмдер 
 
B 
 
В) әктастар 
 
C 
 
С) су 
 
D 
 
Д) метеориттер 
 
E 
 
Е) атмосфераның ең төменгі бөлігі 
188 
Т 
 
Биосфера туралы ілімнің негізін қалаған ғалым: 
 
A 
 
А) М.В.Ломоносов 
 
B 
 
В) Э.Геккель 
 
C 
 
С) Ч.Элтон 
 
D 
 
Д) Ч. Дарвин 
 
E 
 
Е) В.И. Вернадский 
189 
Т 
 
Биосферада 
органикалық 
заттарды 
ыдырату 
функциясын қандай организмдер тобы атқарады: 
 
A 
 
А) консументер 
 
B 
 
В) продуценттер 
 
C 
 
С) редуценттер 
 
D 
 
Д) шөгінді тау жыныстары 
 
E 
 
Е) энергетикалық қазбалар 

 
 
 
293
 
190 
Т 
 
Биосфераның тірі затына қандай қызметтік функция 
тән 
 
A 
 
А) вулкандық 
 
B 
 
В) тектоникалық 
 
C 
 
С) климаттық 
 
D 
 
Д) энергетикалық 
 
E 
 
Е) бұзушылық 
191 
Т 
 
Биосфераның 
тірі 
затының 
жинақтаушылық 
концентрациялаушы  қызметінің  функциясының 
нәтижесінде биосферада болатын өзгеріс: 
 
A 
 
А)  қоршаған  ортада  шашыраңқы  кездесетін 
химиялық элементтерінің организмде жинақталуы 
 
B 
 
В) өлі органикалық заттардың ыдырауы 
 
C 
 
С) жер қыртысындағы тектоникалық процесстер 
 
D 
 
Д) планетаның көп бөлігінде су тасқынының болуы 
 
E 
 
Е) құрлық тақталарының қозғалысының 
жылдамдауы 
192 
Т 
 
Биосфераның 
тірі 
затының 
энергетикалық 
қызметінің  нәтижесінде  пайда  болған  қандай 
заттарды  адам  өзінің  шаруашылық  іс  әрекетіне 
энергия көзі ретінде пайдалана алады: 
 
A 
 
А )су ресурстарын 
 
B 
 
В )судың толысуы мен қайтуын 
 
C 
 
С) күн радиациясы 
 
D 
 
Д) көмір және мұнай 
 
E 
 
Е) жел  

 
 
294  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
193 
Т 
 
Биосферанаың тірі затының орта түзушілік қызметі 
қандай өзгерістерден білінеді: 
 
A 
 
А) күн активтілігінің өзгеруінен 
 
B 
 
В) магнитіктік дауылдардың қарқынынан 
 
C 
 
С) жанартаулардың активтілігінің өзгеруінен 
 
D 
 
Д)  атмосферадаңы  ауа  ағындарының  бағытының 
өзгеруінен 
 
E 
 
Е)  тіршілік  ортасының  физикалық  химиялық 
жағдайларының өзгеруінен 
194 
Т 
 
Жердің  басқа  геосфераларынан  биосфераның 
айырмашылығы, оның құрамында: 
 
A 
 
А) химиялық элементтерінің болуы 
 
B 
 
В) жарық радиациасының болуы 
 
C 
 
С) бейорганикалық қосындылары болуы 
 
D 
 
Д) тірі заттың болуы 
 
E 
 
Е ) иондаушы радиацианың болуы 
195 
Т 
 
Биосфераға келіп жатқан күн энергиясы ең соңында 
қандай энергия түріне айналады: 
 
A 
 
А) электр энергиясына 
 
B 
 
В) механикалық энергияға 
 
C 
 
С) химиялық энергияға 
 
D 
 
Д) жылу энергиясына 
 
E 
 
Е) дыбыс энергиясына 

 
 
 
295
 
196 
Т 
 
Ортаның  климаттық  абиотикалық  факторларына 
мынадай факторлар жатады: 
 
A 
 
А) жарық, температура, қысым 
 
B 
 
В) ауаның газдық құрамы, тұздылық,ауа қысым 
 
C 
 
С) су тұздылығы, теңіз бетінен биіктік, тұщылық 
 
D 
 
Д) ауа температурасы, ауа қысымы 
 
E 
 
Е) температура, ауа жібіргіштік, су құрамы 
197 
Т 
 
Биосфераның  орнықтылығын  қамтамасыз  етуші 
негізгі фактор: 
 
A 
 
А) биологиялық әралуандылық 
 
B 
 
В) әлемдік мұхиттың көлемі 
 
C 
 
С) атмосфераның химиялық құрамы 
 
D 
 
Д) литосфераның химиялық құрамы 
 
E 
 
Е) судың химиялық құрамы 
198 
Т 
 
Биосфераның  орнықтылығы  қандай  факторға 
тәуелді емес: 
 
A 
 
А) биологиялық әралуандылық 
 
B 
 
В) заттардың биотикалық айналымына 
 
C 
 
С) экожүйелердегі динамикалық процесстерге 
 
D 
 
Д)  жанартаулардан  шыққан  лаваның  химиялық 
құрамына 
 
E 
 
Е) экожүйелердегі сукцессиялық процесстерге 

 
 
296  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
199 
Т 
 
Өсімдіктердің  планетарлық  жер  шары  көлеміндегі 
ролі қандай: 
 
A 
 
А)  өлі  органикалық  заттарды  ыдыратушылар 
деструкторлар 
 
B 
 
В)  күн  энергиясын  аккумуляциялаушы  алғашқы 
буын 
 
C 
 
С) қышқыл жаңбырлардың көзі 
 
D 
 
Д) озон қабатын ыдыратушылар 
 
E 
 
Е) радиоактивті ластану көздері 
200 
Т 
 
Төменде  келтірілген  анықтамалардың  қайсысы 
дұрыс: 
 
A 
 
А) Биосфераның тірі заты жердің топырақ қабатын 
қалыптастырады 
 
B 
 
В)биосферадағы 
болып 
жатқан 
процестер 
термодинамика заңдарына бағынбайды 
 
C 
 
С) биосфера тұйық жүйе болып табылады 
 
D 
 
Д) тіршілік жердің барлық геологиялық қабаттарын 
қамтып жатыр 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
297
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
      Негізгі әдебиеттер: 
1.  Зотова О.А. Экотоксикология.-ФГОУ ВПО ВГАУ,2005 
2.  Ивантер Э.В. Медведев Н.В. Экологическая токсикология 
природных  популяций  птиц и  млекопитающих  Севера»  - 
М. Наука , 2007 
3.  Каплин Г. Химическая экотоксикология.-М.,2012 
4.  Остроумов С.А. Экотоксикология.-М.,2000. 
5.  Панин  М.С.,  Безель  В.С.  Экотоксикология.  Учеб.  для 
ВУЗов. - Алматы, Раритет, 2008. 
 
Қосымша әдебиеттер: 
1.  Зеленин  К.Н.  Что  такое  химическая  экотоксикология.-
Санкт-Петербург,2000 
2.  Келина  Н.Ю.,  Безручко  Н.В.  Токсикология  в  таблицах  и 
схемах. - Ростов на Дону, 2006. 
3.  Крепс  И.Ф.  Исследования  в  области  токсикологии. 
Вып.5.Л.,-2008 
4.  Кукин  П.П.  и  другие.  Основы  токсикологии.  Учеб. 
пособие. - Москва, Высшая шк.,2008. 
5.  Корте Ф. Экологическая химия. - М.: Мир, 1997. 
6.  Қорабаев Е.М. және т.б. Токсикология.-Алматы,2011 
7.  Моисеенко Т.И. Водная экотоксикология.-Наука-М.,2009 
8.  Остроумов 
Сергей 
Андреевич 
.Биотестирование 
химических веществ,-М.,2002  
9.  Орлов  А.С.,  Безуглова  О.С.  Биогеохимия.  -Ростов  на 
Дону,           Феникс,2000 
Интернет-көздері 
www.gоogle.kz 
www.carec.kz 
www.ecolife.ru 
 

 
 
298  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
МАЗМҰНЫ 
 
КІРІСПЕ .......................................................................................1
 
І.Биосфераның  қазіргі  жай-күйі  және  тірі  организмдердің 
теңдестігі ......................................................................................4
 
ІІ.Экотоксикологияның  басқа  ғылымдармен  байланысы 
......................................................................................................32
 
ІІІ.Химиялық  элементтердің  тірі  организмдер  үшін  маңызы 
......................................................................................................55
 
ІV.Биосфера – ең үлкен жүйе ...................................................71
 
V.Қоршаған ортаны ластаушылардың топтамасы мен типтері 
......................................................................................................82
 
VI.Биосфераның 
ластануын 
бағалаудың 
критерийлер 
(өлшемдер) жүйесі ……….....................................………….100
 
VII.Экоуыттылық және оның әсері (тиімділігі) …...............111
 
VIII.Пестицидтер, 
олардың 
биосфераның 
әр 
түрлі 
компоненттеріне тигізетін әсері.............................................119
 
ІХ.Тыңайтқыштар,  олардың    биосфераның    әр    түрлі 
компоненттеріне тигізетін әсері.............................................131   
 
Х.Экотоксиканттар,олардың    топтары,    уыттылығы,  
қоршаған    орта  мен  тірі  организмдерге  тигізетін  әсері 
....................................................................................................154
 
ХІ.    Мұнай,  мұнай  өнімдері,  олардың  биосфераның  әр  түрлі 
компоненттеріне тигізетін әсері …........................................173
 
ХІІ.Тұрмыстық  химия  өнімдерімен  улану  қауіптілігі 
...................................................................................................186
 
ХІІІ.Дәрілік препараттармен улану қауіптілігі ....................198
 
ХІV.Табиғи  ортаның  сапасы  және  халықтың  денсаулығы 
...................................................................................................204
 
Экотоксикологиялық терминдер сөздігі ……...................…213
 
Экотоксикология 
пәні 
бойынша 
емтихан 
сұрақтары..................................................................................227
 
Экотоксикология пәні бойынша тест сұрақтары..................231
 
Пайдаланылған әдебиеттер.....................................................297
 
 
 
 
 
 

 
 
 
299
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
300  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
301
 
 
 
 
 


ISBN: 978-625-7897-03-7